(Mg, Ca)0.3(Mg, Fe, Al)3(Al, Si)4O10·8H2O VERMİKÜLİT (Mg, Ca)0.3(Mg, Fe, Al)3(Al, Si)4O10·8H2O

Mineral Formül Renk ÖA Sertlik Vermikülit Fe, Mg, Al & K içeren Bronz-Kahve-Siyah 2.5 2.1 – 2.8 sulu levha mika Ani olarak (4 – 8 saniye içinde) 870º C civarında ısıtıldığında bünyesindeki suyun buharlaşması sonucu hacminin 8-12 katı kadar genleşen vermikülitin yoğunluğu da 640-960 kg/m3’ten 56-192 kg/m3’e düşmektedir. Bu özelliğine bağlı olarak vermikülit ısı ve ses önleyici olarak kullanılabilmektedir ve büyük öneme sahiptir.

Bileşim olarak çeşitli katyonlar içeren sulu magnezyum aluminyum silikat olarak kabul edilebilir. Bazı önemli vermikülit yataklarında üretilen cevherlerin kimyasal analizleri aşağıdaki gibidir.

% Bileşen Li2O Na2O K2O MgO CaO BaO MnO FeO Al2O3 Cr2O3 Fe2O3 SiO2 USA Enoree, SC W.R.Grace USA Louisa, VA Virginia Vermiculite Co. S. Africa Palabora Mining Co. Brazil Piaui Eucatex Mineral Ltda. Li2O Na2O K2O MgO CaO BaO MnO FeO Al2O3 Cr2O3 Fe2O3 SiO2 TiO2 H2O (total) - 4.42 20.04 0.75 0.12 0.07 17.36 0.50 8.45 38.66 8.71 0.01 1.72 6.63 16.38 1.12 0.14 12.85 0.23 8.80 38.34 1.66 10.66 0.03 0.80 2.46 23.37 1.46 0.30 1.17 12.08 5.45 39.37 1.25 11.20 0.10 23.60 3.80 0.20 10.20 5.80 45.10 0.70

YATAKLARI Vermikülit ultrabazik ve bazik kayaçlara bağlı olarak ekonomik yataklar oluşturmaktadır. Bu kayaçlarda flogopit/biyotit, klorit, piroksen v.b. minerallerin hidrotermal veya yüzeysel alterasyonu sonucu oluşur. Mikadan türediğinde psödomorflar halinde bulunur. Vermikülit asit intrüzifler ile bazik veya ultrabazik kayaçların dokanaklarında da ekonomik yataklar oluşturabilir. Buralarda korund, apatit, serpantin veya talk ile birlikte bulunur.

Vermikülit ısıtıldığında hacmi artarken bünyesi de pullar ve levhalar haline dönüşmektedir. Dünyanın en büyük vermikülit sahası Güney Afrika Cumhuriyeti’ndeki Palabora’da bulunmaktadır (91 milyon ton). Ancak ABD’nin birçok eyaletine (North Carolina, Texas, Wyoming, Newada ve California) dağılmış vermikülitlerin toplam rezervi daha fazladır (113.4 milyon ton). Dünya toplam rezervleri yaklaşık 227 milyon tondur.

Türkiye’de Malatya-Darende’deki Darılı sahasında ultrabazik kayaçlar içerisinde, manyetit ve hematit cevherleşmeleri ile ilişkili vermikülit yatağında % 35 tenörlü 6.215.406 ton rezerv belirlenmiştir. Bu çevredeki Kuluncak sahasında da 210.000 ton muhtemel rezerv vardır. Ayrıca Eskişehir-Sarıcakaya ile Sivas-Gürün ve Yıldızeli’nde (Kapaklıkaya ve Karakoç yörelerinde), Elazığ-Harput’ta (Arduçluk ve Alayaprak mevkileri), Kırıkkale-Balışeyh-Hüseyin bey obasındaki molibden sahalarına komşu granitler içinde vermikülit oluşumları vardır. Sivas’taki vermikülit yataklarından bir miktar üretim yapılmış ve önemli kısmı 1993 yılında ihraç edilmiştir. Ancak asbest içerdikleri anlaşıldığından üretimde devamlılık sağlanamamıştır.

Dünya yıllık vermikülit üretimi 524 bin tondur Dünya yıllık vermikülit üretimi 524 bin tondur. Güney Afrika (224 bin ton), ABD (190 bin ton), Rusya (60 bin ton) ve Brezilya (25 bin ton) en önemli üreticilerdir. Vermikülit üretildiği yerden kullanılacağı yere patlatılmamış halde taşınır ve kullanımdan hemen önce ani ısıtılarak genleştirilir. Genleştirilmiş vermikülit genellikle sarı, sarımsı kahve veya bronz renkli olup, metalik parlaklığa sahiptir.

Genleştirilmiş vermikülit perlit ile büyük benzerlikler gösterir Genleştirilmiş vermikülit perlit ile büyük benzerlikler gösterir. Daha az toz içermektedir. Genleştirilmiş vermikülit bünyesinin % 90’ı hava ile doldurulmuş olduğundan çok hafiftir, yüksek ısı (ısıl iletkenliği 0.062-0.065 W/mºC’dir) ve ses izolasyon özelliği gösterir. Kimyasal bakımdan duraylıdır ve relatif refrakterdir. Çürümez, kokusuzdur, tahriş etmez. Tüm bu özellikleri hafif agrega, hafif duvar panoları, derz dolguları, çelik konstruksiyon dahil yanmaz kaplama malzemeleri, sodyum silikat bazlı tavan kaplamaları, üre-formaldehit laminalı levhalar üretiminde kullanılabilmesini sağlamaktadır.

Otomobil fren balatalarında asbestin yerini almaktadır Otomobil fren balatalarında asbestin yerini almaktadır. Kırılmış taşlardan yapılan geleneksel agregaların 2.000 kg/m3’lük birim ağırlığına karşılık vermikülitten yapılan şekillendirilmiş hafif agregaların birim ağırlığı 1.281-1.602 kg/m3’tür. Portland, yüksek alumina veya silika çimentoları gibi çeşitli bağlayıcılarla karıştırılmış vermikülit buhar borularının, ısıtıcıların ve fırınların ısıl izolasyonunda kullanılmaktadır. Asfalt türevleri veya silikon ile su izolasyonu (geçirmezliği) için hazırlanmış vermikülit (veya perlit) macunları termal izolasyon için boşluk dolgusu olarak ta çeşitli yapı malzemelerinde kullanılmaktadır.

Kırılmaların önlenmesi için çeşitli kaplama malzemelerinin üretiminde kullanılır. 1260º C civarındaki sinterleşme ısısı ve 1315º C’deki ergime ısısı metalürjide ve refrakterlerin üretiminde kullanım imkanı sağlar. Vermikülit kimyasal gübrelerin iyi taşıyıcısıdır. Sondaj çamuru katkısıdır. Beyaz eşyalar, otomobiller, uçaklarda ses ve ısı yalıtımını sağlar. Yangın söndürme köpükleri, yer muşambaları, dielektrik malzeme üretiminde önemli katkı malzemesidir. Duvar kağıtlarında, dış etkilere karşı dayanıklı boyalarda, yanmaz filmlerin üretiminde yararlanılır.