DERS-1 ENDÜSTRİYEL HAMMADDELER ATAPULJİT Prof. Dr. Sezai KIRIKOĞLU

ATAPULJİT

ATAPULJİT Atapuljit klorit grubuna mensup bir kil mineralidir. Ticari alanda böyle isimlendirildiği halde bilimsel çalışmalarda poligorskit olarak bilinir. Teorik formülü (Mg,Al)2Si4O10(OH).4H2O’dur. Atapulgitin absorbent (emici) kapasitesi; gözeneklilik, özgül yüzey alanı, özgül gözenek hacmi ve gözenek boyut dağılımının asit, baz ve tuz aktivasyonu gibi işlemler yanında ısıl işlem uygulanarak da arttırılabilir. 

Ancak doğada başka bileşenleri de içererek aşağıda verilen iki tipte bulunur: SiO2 % 56.65 % 55.86 Al2O3 11.97 10.54 MgO 7.75 9.20 Fe2O3 7.45 3.23 Na2O - 0.68 K2O 0.05 TiO2 0.20 0.47 CaO 0.14 1.56 Ateş Zayiatı 20.28 17.84

Atapuljit çok farklı koşullar ve şekillerde oluşmakla birlikte büyük yataklar halinde daha çok kurak ve yarı kurak iklimlerde, Mg oranının yüksek, pH’nın 7’den daha yüksek olduğu evaporitik koşullarda, playa göllerinin kenarlarında oluşur. Levha yapılı diğer kil minerallerine göre daha nadir bulunan atapuljit çok özel şekillerde yataklanması bakımından dikkat çekici, doku özellikleri, absorpsiyon kapasitesi ve porozitesi yönünden ise önemli bir hammaddedir.

YATAK VE REZERV Dünya rezervleri hakkında kesin bilgiler yoktur. ABD Georgia’da Alt Miyosen çökelleri içinde sepiyolitik kil yatakları ile birlikte bulunur. İspanya’da sepiyolitik killerle birikte bulunur. Ukrayna’da bentonitik kil yataklarına eşlik eden 5 adet atapuljit yatağında toplam 54 milyon ton rezerv vardır. Türkiye’de Sakarya havzasında Neojen çökelleri içinde, Çankırı ve Çerkeş’in kuzeyinde, Çerkeş-Kurşunlu arasında rezerv bulguları vardır. Ağırlık ABD’de olmak üzere yılda birkaç milyon ton üretildiği düşünülmektedir

KULLANIM ALANLARI Atapulgit büyük oranlarda:  1.Döküm kumu bağlayıcısı, petrol sondajında,  2.Demir cevheri peletleme(küçük parçacıklardan nemlendirme,ısıtma,sıkıştırma veya kombine olarak mekanik işlemler kullanılarak istenilen görünüş ve yapıda daha büyük parçacıkların elde edilmesi işlemi)sinde,  3.Absorbent emicilerde (örnek:kedi kumu, zemin temizleyici olarak),   Killerin çevre kirliliğinde absorplayıcı olarak kulanımında da potansiyel bir gelişme vardır. Örneğin bilim adamları; atık sulardaki toksit maddelerin uzaklaştırılması amacı ile uygun özelliklerde killer geliştirmeye çalışmaktadır. Killer aynı zamanda nükleer atık bölgelerindeki toksit maddelerin rehabilitasyonu (iyileştirme) ve seviyelerinin düşürülmesi amacıyla absorplayıcı olarak kullanılmaktadır.    Endüstride absorbent olarak kullanılan killer: Bentonit, sepiyolit, atapulgit ve fullers earth’dır.

Avrupa'da yıllık absorbent kil tüketiminin; 950     Avrupa'da yıllık absorbent kil tüketiminin; 950.000 tonunun kedi altlığı olarak; 200.000 tonunun ise zemin temizleme malzemesi olarak kullanıldığı tahmin edilmektedir.  4.Hayvan yeminde,  5.Filtrasyon(süzülme),temizlemede,  6.Renk ağartmada, 7.İnşaat mühendisliğinde, 8.Su yalıtımında, 9.Tarım ilacı taşıyıcısı olarak kullanılmaktadır. Daha küçük ölçülerde ise: Tıbbi ilaç ve kozmetik sanayiinde, boyada, tuğla ve çatı malzemesi olarak, alçılı ürünlerde, radyoaktif atık depolamasında, sır malzemesi olarak, seramik ve çömlekçilikte, yağlama yağlarında, gübrede, katalizör olarak, kağıt kaplamada, tohum kaplamada, yapıştırıcılarda, su arıtımında kullanılmaktadır.