PROFİLLİT
Mineral Formül %Al2O3 %SiO2 Renk ÖA S Pirofillit Al2O3·4SiO4·H2O 28.3 66.7 Beyaz 2.8-2.9 1-2 Doğal olarak beyazdan açık yeşile kadar değişen renklere sahip, özgül ağırlığı 2.8-2.9, sertliği 1-2 arasında değişen bir hammaddedir. Sulu aluminyum silikattır ve talkın aluminyumlu eşdeğeridir. Japonya ve Kore’de pirofillit, serisit, kaolin ve kuvarstan oluşan kayaçlar roseki olarak tanımlanmaktadır.
Brezilya’da pirofillit, muskovit, diaspor, disten ve kuvarstan oluşan mineralojik bileşime sahip kayaçlar agalmatolit adını almaktadır. Güney Afrika’da % 90’ın üzerinde pirofillit içeren ve pirofillitin yanısıra mineralojik bileşimlerinde kloritoid, rutil ve epidot bulunan kayaçlara wonderstone denilmektedir.
ÖZELLİKLERİ VE KULLANIM ALANLARI Pirofillit yumuşak, kaygan ve mat renkli bir hammaddedir ve kendine özgü fiziksel ve kimyasal özellikleri vardır. Bunun yanısıra birlikte bulunduğu minerallerin özellikleri kullanım alanlarında belirleyici rol oynar. Örneğin bünyesindeki kuvars aşındırıcılık, disten refrakterlik, serisit ise akışkanlık verici özelliğini belirler.
Pirofillit refrakter bir hammaddedir [Pyrometric cone equivalent [(PCE) = 27-28] ve 1200º C’de kristobalit ve mullit oluşturacak şekilde ayrışır. Bu sırada sertliği 1-2’den 7-8’e yükselir. Düşük ısı iletkenliği, düşük genleşme katsayısı, düşük ısıl basınç deformasyonu, düşük tersinir ısıl genleşme ve düşük dökme yoğunluğuna sahiptir. Bunlara karşılık yeniden ısıtılmaya karşı çok duraylıdır.
Ergimiş metal ve curufların korrozif etkilerine karşı dirençlidir Ergimiş metal ve curufların korrozif etkilerine karşı dirençlidir. Pişme küçülmesi düşüktür. Bu nedenlerle alumina-silis monolitik refrakterlerinin, izole edici ateş tuğlaları ve monolitlerin, döküm potalarının üretimi ile döküm kalıplarının kaplanmasında kullanılır. Pirofillit seramik endüstrisinde kullanılan geleneksel feldispat ve silisin yerine Al2O3 ve SiO2 kaynağı olarak kısmen reçeteye katıldığında pişme sıcaklığını düşürmekte, pişme küçülmesi ve çatlamayı azaltmakta, ısıl şok dayanımını artırmaktadır. Bu nedenlerle elektroporselen, sırlar, duvar fayansları ve yer karoları ile döküm seramiklerinin ve sofra takımlarının (porselenlerin) üretiminde reçetelere girmektedir.
Elektrik iletkenliğini düşürdüğünden elektroporselen üretiminde önemi büyüktür. Bunun yanısıra pirofillit katkısı ile gerçekleştirilen tüm seramik ürünlerin mekanik dayanımları ile vitrifikasyon dereceleri yüksek olmaktadır. Pirofillit nötr pH’ya sahiptir, inerttir, aşınmaz. İyi akışkanlığa sahip absorbenttir ki bu onun seyreltici-sulandırıcı (dilutent), genleştirici, mantar, böcek, yabancı ot, gübre ecza ve kimyasalları için taşıyıcı (carrier) ve hayvan yemleri için kekleşmeyi önleyici madde olarak kullanılmasına olanak verir.
Bazı pirofillitler duvar kaplamaları, duvar kaplama çimento ve sıvaları, boyalari plastikler, kağıt, kauçuk ve marleylerin üretiminde dolgu olarak kullanılabilecek kalitede ve beyazdır. Kalsine edilmiş ve kırılmış pirofillit kaymayı da önleyen yol yapımı ile yüksek parlatma ve cilalama agregalarının üretilmesi için gereken karakteristiklerin pek çoğuna sahiptir.
Japonya ve Kore’de zenginleştirme sonucu rosekiden fiberglas, kağıt dolgusu, böcek ve sinek öldürücülerin üretiminde kullanılan roseki veya pirofillit kili elde edilebilmektedir. Bazen de bu saf pirofillit için kaynak oluşturmaktadır. Pirofillit disten, diaspor, kuvars ve alunit gibi mineralleri parajenetik olarak içerdiğinden ticari ürünleri farklı kimyasal analiz sonuçları sunar. Bu mineralojik karışım pirofillitin kullanımı ile ilgili alanlar için belirleyicidir.
Refrakter malzemelerin üretimi için düşük serisit ve alkali içeriği arzu edilir. Renk verici oksitlerin (Fe2O3 + FeO + TiO2) toplam oranı % 1’den az olmalıdır. Seramik endüstrisi için yüksek serisit ve düşük demir ile olabildiğince yüksek alkali oranı gereklidir. Absorbentler ve gübre için pek çok pirofillit kullanılabilir niteliktedir. Dünya’nın önemli üreticilerinden Kore’nin dolgu pirofilliti % 21-27, fiberglas ve refrakter pirofilliti % 18-21, seramik pirofilliti % 15-19 ve beyaz çimento pirofilliti ise % 9-12 Al2O3 içermektedir.
Japonya’nın fiberglas kalitesindeki rosekisi % 19-20, refrakter rosekisi % 5-18 Al2O3 ve düşük alkaliler içermektedir. Dünyadaki örnekleri göz önüne alındığında pirofillit yataklarının sedimanter ve metamorfik ortamlar ile hidrotermal aktivitenin etkisi altında kalmış alanlarda yer aldığı anlaşılmaktadır. Metamorfik kayaçlar (şist ve gnayslar) içerisinde düzensiz mercekler halinde yataklanmalar oluşturur. Hidrotermal alterasyona uğrayan tüflere bağlı, mercek şekilli pirofillit yatakları da ekonomik olabilmektedir.
Şistler ile riyolitik, dasitik ve nadiren de andezitik karakterli piroklastik malzemelerin bünyesindeki feldispatların yüzeysel ve/veya hidrotermal alterasyonu sonucu oluşan pirofillit yerinde (in situ) yataklar oluşturabileceği gibi, taşınarak kaynak kayacın üzerindeki veya yakın çevresindeki çökelme havzalarında sedimanter (genellikle karasal) yataklar da oluşturabilmektedir. Serisit (metamorfik kayaçlara bağlı olanlarda muskovit) yataklarda pirofillite sıklıkla eşlik etmektedir. Ayrıca kuvars, feldispat, diaspor, kaolin, illit, apatit, topaz, disten, pirit, manyetit ve hematit gibi mineraller olağandır.
Türkiye’de ekonomik pirofillit yatakları Malatya, Pötürge’de bulunmaktadır. Cevherleşme ile muskovitli şistler arasında çok yaygın bir ilişki gözlenmektedir. Yanal ve düşey geçişler izlenmektedir. Pirofillit ile yakın ilşkili olan diğer bir birim de kuvarsittir. Kütüreş Tepe’de olduğu gibi kuvarsit bazen pirofillitli zonun üzerinde yer almaktadır. Alunit Vaktik Tepe’de, pirofillit-kuvars mercekleri içinde belirlenmiştir. Dikit, illit ve nadiren montmorillonit tesbit edilmiştir. Malatya, Pötürge’deki yataklarda seramik ve refrakter ile beyaz çimento kalitesinde olmak üzere belirlenen görünür rezervler toplamı 20 milyon tondur.
Dünya yıllık toplam pirofillit üretimi 2.7 milyon tondur. Çeşitli pirofillit ürünlerini fiyatı ton başına 70 ile 100 US$ arasında değişmektedir.
Diatomit Disten Profillit Talk Asbest Yatakları Haritası