Prof. Dr. Berna ARDA1 Etik açıdan üremeye yardımcı teknolojiler (üyt) Berna Arda (MD, Med.Spec, PhD) Ankara Üniversitesi Tıp Fak. Tıp Tarihi ve Etik AD, Prof.

Prof. Dr. Berna ARDA2 Tanıyor musunuz?

Prof. Dr. Berna ARDA3 Tanıyor musunuz?

Ortak nokta nedir? z“norm gereksinimi” z“teknik- bilimsel olarak mümkün oluşun etik açıdan sorgulanması” Prof. Dr. Berna ARDA4

20. Yüzyılda belirginleşen çelişki zBir yandan nüfus artışı (yaşam süresinin uzaması, iyi beslenme, enfeksiyonları yenme gücü…) sorunları zÖte yandan üremeye yardımcı teknolojileri geliştirme ve uygulama sorunları Prof. Dr. Berna ARDA5

6 Malthus haklı mı? Değil mi? “ Bir başak veren toprak, bir başak daha vermeden yeni bir insanın doğması insanlık için sadece felaket getirir” (Malthus, 19. YY)

Prof. Dr. Berna ARDA7 Nüfus artışı Hızlı nüfus artışının başlıca sonuçları: iktisadi gelişimin yavaşlaması, tüketimin artması, kaynakların(beslenme, barınma, sağlık, eğitim) azalması…. “Soyunu sürdürebilme özgürlük müdür? Hak mıdır ?”

Prof. Dr. Berna ARDA8 Nüfus Planlaması Hakkındaki Yasa (1983) zPronatalist yaklaşımdan vazgeçme z10. gebelik haftasına kadar ebeveyn isteği ile rahim tahliyesi yasaldır. zEvli olanlarda eşin onayı da gereklidir. zMerkezde bulunan öğe; “ananın sağlığı” z10. haftadan sonra, ana sağlığı ya da gelecek kuşaklar açısından tehdit edici bir hastalık varsa, kurul onayı ile tahliye yasaldır.

Prof. Dr. Berna ARDA9 Türkiye Demografi ve Sağlık Araştırması(2003) zTürkiye’ de kadınların istedikleri çocuk sayısı ortalama 2’dir. z8075 kadın (15 – 49 yaşlarında). z1/3 ü 30 yaşın altında, % 95’ i evli, % 17si en az lise mezunu. zEvlenme yaş ortalaması 19.2den 21 e çıkmıştır.

Prof. Dr. Berna ARDA10

Prof. Dr. Berna ARDA11 İnfertilite zBir sağlık sorunu zKadın infertilitesi ? zErkek infertilitesi ? zToplumsal düzeyde ne ifade eder? Şiddetli geçimsizlik, boşanma, kuma getirme, cinayet…

Prof. Dr. Berna ARDA12 Üremeye Yardımcı Teknikler z1987 yılında Sağlık Bakanlığı tarafından yayınlanan “IVF / ET Merkezleri Yönetmeliği”, z1996 yılında Üremeye Yardımcı Tedavi (ÜYT) Merkezleri Yönetmeliği geliştirilmiş ve yenilenmiştir(1998, 2001, 2005 …).

Prof. Dr. Berna ARDA13 ÜYT Yönetmeliği zSadece Bakanlıkça lisanslı birimlerde yapılması, vakaların bilim kurulu tarafından onaylanması gerekli zHasta seçimi ölçütleri; evli olmak ve sadece eşe ait olan ovumu ve spermi kullanmak, bilinen tedavi yöntemleriyle çocuk sahibi olamamak, kadının 39 yaşını aşmamış olması(2005).

Hasta seçim ölçütleri… zevli olmak … “aileye mahsusiyet” zeşe ait olanları kullanmak …”nesebin korunması” z39 yaş… “başarı şansını arttırmak” Prof. Dr. Berna ARDA14

Prof. Dr. Berna ARDA15 Yasaklamalar z“ÜYTE uygulanacak adaylardan alınan yumurta ve spermler ile elde edilen embriyoların bir başka amaçla veya başka kişilerde kullanılması, nakledilmesi, satılması yasaktır.”

Prof. Dr. Berna ARDA16 Embriyo saklanması z“Eşlerin ikisinin de onamı alınarak embriyolar beş yıl dondurulmaktadır. Bu süre içerisinde iki eşin de onamıyla aynı adayda kullanılabilmektedir. Beş yılın sonunda veya eşlerden birinin ölümü ya da eşlerin birlikte talebi veya boşanmaları durumunda embriyolar bu süre bitmeden imha edilirler.”

Prof. Dr. Berna ARDA17 Üremeye yardımcı teknikler ve etik zGamet aşamasında cinsiyet seçimi? zGametleri nasıl koruyalım ? zSadece evliler mi? zGay-lezbiyen çiftler “anne- baba” olsun mu? zTaşıyıcı anne ? Kim gerçek annedir? zSperm bankaları? “Damızlık donörler”? zVericinin kimliğinin açıklanması ? z…………….. zMerak sınırlarını nereye kadar zorlayacağız?

Prof. Dr. Berna ARDA18 “Hastanede skandal” zLondra'da kısırlık tedavisi gören üç kadının yumurtaları eşlerinin dışındaki spermlerle döllendirildi. Embriyolar imha edilirken hastaların tedavisine ara verildi ( , Radikal)

Prof. Dr. Berna ARDA19 Toplumumuzda kültürel-dinsel yaklaşım z“Gelecek kuşaklarınızın iyiliği için eşinizi dikkatli seçiniz. Nesep önemli bir meseledir.” z“Yakın akrabanızla evlenmeyin, çünkü zayıf bir nesil elde edersiniz.” zYardımcı üreme tekniklerine İslam’da izin verilmiştir. zÖn koşul olarak sperm, ovum ve uterus meşru olarak evli karı ve kocadan, evlilikleri sürecinde gelmelidir.

Prof. Dr. Berna ARDA20 Prenatal olarak cinsiyet belirlenmesi zDinsel açıdan; z“Göklerin ve yerin mülkü dilediğini yaratır. Dilediğine kız evlatlar bağışlar, dilediğine erkek evlatlar armağan eder”.

Prof. Dr. Berna ARDA21 Doğum öncesinde cinsiyet belirlenmesi z X ya da Y ile taşınan bir hastalık yoksa, cinsiyet tayini yapmak etik açıdan haklı çıkarılamaz. z Cinsiyet, bir hastalık değildir.

Prof. Dr. Berna ARDA22 UYT ve etik Temel sorular; zKişisel özerklik nasıl hayata geçirilir? Her koşulda mı? (“Sağır çiftin sağır çocuk ısmarlama talebi..”) zAdalet ilkesine göre sınırlı kaynakların kullanımı nasıl gerçekleştirilebilir ?

Prof. Dr. Berna ARDA23 Kişisel düzeyde 1. Hastanın özerkliğini gözetmek Aileyi bilgilendirmek; riskler,zararlar ile başarı ve yararları gerçekçi biçimde anlatmak 2. Mesleki görev tanımını, hakları ve yetkileri sorgulamak, özeleştiri yapmak

Prof. Dr. Berna ARDA24 Toplumsal düzeyde z Adalet ilkesi ışığında değerlendirme,..masrafları “kim” karşılamalıdır? zCinsiyet dengesinin bozulması tehlikesi, “öteki özelliklere ilişkin istekler”? z“Her tür talebi karşılamak zorunda olmak ya da olmamak…” zKaygan zemin (“slippery slope”)

Prof. Dr. Berna ARDA25 Ya şimdi? zLuise Brown anne ve babasıyla zPeki ya Dolly ?

Prof. Dr. Berna ARDA26 zTeşekkür ederim. Dr. Berna Arda Okuma önerileri: Arda B, Acıduman A: An evaluation regarding the current situation of stem cell studies in Turkey. Stemcell Reviews and Reports, Jun;5(2):130-4, Güvercin HC, Arda B: Eugenic concept; from Plato to the present. Human Reproduction and Genetic Ethics, 14(2): 20-26, Arda B: The importance of secularism in medical ethics: the Turkish example. Reproductive Biomedicine Online. Volume 13: 24-28, Feb 2007.