İŞLETME BİLİMİNE GİRİŞ B2: İşletmecilik Biliminin Tarihi Gelişimi, Diğer Bilimlerle İlişkisi ve İşletme Türleri

İşletmecilik Biliminin Tarihi Gelişimi

Adam SMİTH Milletlerin Servetiişbölümünün üç ana yararı: Bir kişinin devamlı olarak aynı tip işi yapmasıyla maharet ve ustalıktaki gelişme. Bir tip işten diğer bir tip işe geçilmesiyle ortaya çıkan zaman kaybının azalması. Kişilerin gayretlerini, belirli işlere yoğunlaştırması ile yeni alet ve makinelerin icadı için ufukların açılması 

İngiliz matematikçisi Charles BABBAGE (1832)  işbölümü + ücretlendirme sistemi Frederick W. TAYLOR: işbölümü ve uzmanlaşma çalışanların ücretle teşvik edilmesi işlerin belirli bir plan içerisinde yapılması işe göre adam

Fransız endüstricisi ve mühendisi olan Henry FAYOL: yönetim fonksiyonları:planlama, örgütleme, yönlendirme, koordinasyon ve kontrol 14 adet "organizasyon prensibi" Alman sosyolog Max WEBER (1890): bürokrasi ve bürokratik sistemler" 

Henri GANT, Frank ve Lillian GILBERTH, Lyndall URWICK ve Harrington EMERSONklasik işletmeciliğin gelişimi Prof. Elton MAYO  Hawthorne denemeleri: İnsan odaklı yaklaşım

Chris AYGRISolgun insan, olgun olmayan insan teorisi Douglas Mc GREGORX-Y teorisi Frederick HERLBERGÇift faktör teorisi Wroombekleyiş teorisi

Son yıllar: modern yönetim yaklaşımısistem anlayışı-sistem yaklaşımı + durumsallık yaklaşımı amaçlar ve sonuçlara göre yönetim yaklaşımı kalite kontrol grupları yaklaşımı matriks yönetim yaklaşımı

İŞLETMECİLİK BİLİMİNİN İLİŞKİLİ OLDUĞU BİLİM DALLARI 1. İşletmecilik Bilimi ve Ekonomi 2. İşletmecilik Bilimi Ve Matematik-İstatistik 3. İşletmecilik Bilimi ve Teknolojisi 4. İşletmecilik Bilimi ve Hukuk 5. İşletmecilik ve Davranış Bilimleri

İŞLETME TÜRLERİ ve SINIFLANDIRILMASI

Üretim Araçlarının Mülkiyeti Açısından İşletmeler

Örnekler

Hukuki Yapıları Açısından İşletmeler

Kişisel Girişimler En basit, en eski ve uygulamada ülkemizde en çok görülen işletme türü. İşletmenin tek sahibi vardır.  Sahip, işletme hakkındaki bütün kararları kendisi alır, uygular ve denetler. Sonuçta çıkacak kâr veya zararın tamamı kendisine aittir.

Kişisel Girişimlerin Yararları Kuruluş işlemleri kolay ve masraflar azdır. Fazla sermayeye ihtiyaç duyulmaz. Kurucunun yönetim ve denetimdeki serbestisinin pratik ve psikolojik faydaları vardır. İşleyiş formaliteleri kolaydır. Kazancın bölüşülmesi söz konusu değildir. Kararların çabuk alınmasına imkan verir.

Kişisel Girişimlerin Sakıncaları Sınırsız mali sorumluluk vardır. Büyüme imkanları sınırlıdır. İşletmenin ekonomik ömrünün tek kişinin kararına bağlıdır. Kredi temin imkanları sınırlıdır.

Şirketler (Ortaklıklar) İlgili Hükümler: "Borçlar Kanunu" + "Ticaret Kanunu' Borçlar Kanununa göre şirketi: iki veya daha çok kişinin ortak bir amaca ulaşmak için emek ve mallarını bir anlaşma ile birleştirmek yoluyla meydana getirdikleri topluluk"  Adi Şirket&Ticaret Şirketleri

Adi Şirketler İki veya daha fazla kişinin emek ve sermayelerini (ayni veya nakdi) ortaklaşa bir amaca ulaşmak için bir araya getirmeleri ile kurulur.  Daha çok kişisel girişimlere benzerler. Ortaklıkta kâr veya zarar önceden belirtildiği şekilde ortaklar arasında dağıtılır. Ortaklar üçüncü şahıslara karşı sınırsız ve zincirleme olarak sorumludurlar. 

Ticaret Şirketleri TTK ile düzenleniyor İki tür: Şahıs şirketleri: Ortak ekonomik menfaatlerin korunması için belirli sayıda kişilerin kurdukları ve sorumlulukları kişisel olan şirketler. Kollektif ve Kommandit şirket Sermaye şirketleri: Ortakların sorumlulukları, ödemeyi taahhüt ettikleri sermaye miktarı ile sınırlandırılmıştır. Ortaklık payları kolaylıkla satılabilir veya devredilebilir. Anonim, Limited ve sermayesi Paylara Bölünmüş Kommandit şirket

Kollektif Şirketler; Türk Ticaret Kanunu'na göre, ticari bir işletmeyi bir ticaret unvanı altında işletmek amacıyla gerçek kişiler arasında kurulan ve ortaların her birinin şirket alacaklılarına karşı sınırsız sorumlu olduğu şirketler

Komandit Şirketler, birçok yönden kollektif şirketlere benzerlerse de; kommandit şirketlerde komandit ortak (şirket alacaklılarına karşı sınırsız sorumlu) ve komanditer ortak (sınırlı sorumlu) iki tür ortak bulundururlar

Anonim Şirketler Belirli bir ünvana sahip, esas sermayesi belirli ve paylara bölünmüş olan ve borçlarından dolayı yalnızca mal varlıkları ile sorumlu olan şirkettir (TTK) Ortakların sorumlulukları da yalnızca taahhüt etmiş oldukları sermaye payları ile sınırlıdır.

Anonim şirket ana sözleşmesi Ticaret unvanı ve faaliyet merkezi. Faaliyet konuları ve amaçları. Esas sermaye, her payın itibari değeri, payların ödeme şekil ve şartları. Kurucu üyelerin faydalanacakları haklar. Yöneticilerin seçim şekilleri, görev ve sorumlulukları. Genel kurul toplantılarının yöntem ve süreleri. Şirketin devamlılığı için bir süre belirlenmişse bu süre. Şirkete ait ilanların ne şekilde yapılacağı. Anonim Şirketlerin organları: Genel Kurul Yönetim Kurulu Denetçiler ve Müdürlerden oluşur.

Limited Şirketler İki veya daha fazla gerçek veya tüzel kişi tarafından bir ticaret unvanı altında kurulan, ortaklarının sorumluluğu sınırlı ve esas sermayeyi belirli şirketler Ortak sayısı en az iki, en çok elli olabilir Sermaye için hisse senedi ihraç edemezler.  

Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirketler Sermayesi paylara bölündüğünden ve komanditer ortakların paylarını kolayca devredebildiğinden dolayı anonim şirketlere benzerler. Adi komandit şirketteki gibi sınırsız sorumlu komandite ortaklar da mevcut. A.Ş.`den farkı en az bir tane sınırsız sorumlu komanditer ortağın bulunması, komandit şirketlerden farkı ise sermayesinin bir kısmının paylara bölünmüş olmasıdır.

Kooperatifler Tüzel kişiliğe haiz olmak üzere, üyelerinin belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek ve geçimlerine ait ihtiyaçlarını karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp, korumak amacıyla gerçek ve kamu tüzel kişileriyle özel idareler, belediyeler, köyler, cemiyetler ve dernekler tarafından kurulan değişir üyeli ve değişir sermayeli teşekküller.

Kooperatifçiliğin Temel İlkeleri Serbest giriş ilkesi, Demokratik yönetim ilkesi, Sermayeye sınırlı faiz verilmesi ilkesi, Risturn verilmesi ilkesi, Kooperatif eğitiminin geliştirilmesi ilkesi, Kooperatiflerle işbirliği ilkesidir.

Üretim Yapıları Açısından İşletmeler

Mal Üreten İşletmeler Belirli hammaddeleri kullanarak, bunların şekil ve yapılarını değiştirerek veya farklı hammadde ve yarı mamulleri birleştirerek yeni tip ürünler ortaya çıkartır

ÖRNEK Maden İşletmeleri: Ergani Bakır İşletmeleri, Üretim İşletmeleri: Sümerbank Tekstil Fabrikaları, Enerji Üretim İşletmeleri: Yatağan Termik Santrali, İnşaat ve Yapı İşletmeleri: XY İnşaat Şirketi

Hizmet Üreten İşletmeler Üretilen malların tüketicilere ulaştırılması, mal alımı sırasındaki hukuki işlemlerin yürütülmesi, fertlerin üretim malları dışındaki eğlence, emniyet gibi ihtiyaçların karşılanabilmesi için hizmet işletmelerine gerek duyulmakta

Örnek Ulaştırma ve Haberleşme İşletmeleri: Otobüs kamyon tren taşımacılığı, Ticaret İşletmeleri: XY Tatil Köyü, Lokantacılık, Diğer: Milli Eğitim Hizmetler

Büyüklüğüne Göre İşletmeler

Teknik Özelliklerine Göre İşletmeler

3.6. Ekonomik Çıkarların Korunması Açısından İşletmeler

Konsorsiyum Kelime olarak "belirli bir iş için kurulan birlik ve ortaklık" anlamına gelir. İki veya daha fazla işletmenin, büyük sermaye gerektiren faaliyet alanlarında (köprü, baraj, liman, termik santrali gibi) bir araya gelerek birleşmeleri söz konusudur. Bu işbirliği, girişilen projenin bitmesiyle sona ermektedir.

Konsern İki veya daha çok işletmenin, finansal ve teknik yönden daha güçlü olabilmek için ekonomik bağımsızlıklarını tamamen veya kısmen kaybettikleri ancak hukuki bağımsızlıklarını kaybetmeden bir araya gelmeleri Konsern üyelerinin temel amacı, maliyeti düşürerek, tek elden satışı sağlamak suretiyle piyasayı ele geçirip kârlılığı arttırmak

Holding Güçlü bir şirketin diğer işletmelere ait hisse senetlerine sahip olması yoluyla, finanslama ve yönetme açısından kontrol altına alma şeklidir. Görünüş itibarıyla söz konusu işletmeler hukuki ve ekonomik bağımsızlıklarını korusalar bile, gerçekte yönetim, ana şirket olarak adlandırılan "holding"in elindedir.

Kartel Aynı konuda faaliyet gösteren, iki ve daha fazla işletmenin piyasa şartlarını kendi amaçları doğrultusunda ve ortak çıkarlarını korumak yolunda, hukuki bağımsızlıklarını kaybetmeden yaptıkları anlaşma ile oluşturdukları tekelci birlikler

Tröst İki veya daha fazla işletmenin, hukuki ve ekonomik bağımsızlıklarını kaybederek sermaye ve yönetimlerini birleştirmek suretiyle meydana getirdikleri işletme türü.

İşbirliği İki veya daha fazla işletmenin yöneticilerinin bir veya birkaç konu üzerinde davranış ve faaliyet şekillerini belirleme konusunda işbirliği yapmalarıdır. İşbirliği geçici veya sürekli olabilir.