MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI MANTIKSAL ÇERÇEVE YAKLAŞIMI ve MANTIKSAL ÇERÇEVE MATRİSİNİN OLUŞTURULMASI Mesleki ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü Sosyal Ortaklar ve Projeler Daire Başkanlığı 1

İÇERİK Mantıksal Çerçeve Yaklaşımı Strateji Analizinden Mantıksal Çerçeve Matrisine Proje Tanımı Genel Hedef Proje Amacı Sonuçlar Faaliyetler Doğrulanabilir Göstergeler Doğrulama Kaynakları Varsayımlar ve ön koşullar Mantıksal çerçeve konusundaki başlıklar 2

MANTIKSAL ÇERÇEVE YAKLAŞIMI (MÇY) (LOGICAL FRAMEWORK APPROACH) Mantıksal Çerçeve Yaklaşımı (MÇY) proje hazırlama aşamasındaki analitik bir süreçtir. Mantıksal Çerçeve Matrisi (MÇM) ise , analitik işlemin belgelenmiş ürünü, proje planlama ve uygulama aracıdır. Proje döngüsü yönetimi boyunca kullanılır. 3

MANTIKSAL ÇERÇEVE MATRİSİ (MÇM) Mantıksal Çerçeve Matrisi 4 sütun ve 4 satırdan oluşan, proje planının temel öğelerini özetleyen bir tablodur. MÇM, projeyle ilgili tarafların, problemleri belirlemeleri ve analiz etmeleri ile bu problemlerin çözülmesi için amaçları ve faaliyetleri tanımlamalarını mümkün kılar. 4

Doğrulama Kaynakları > Sonuçları nasıl ispatlarım? MANTIKSAL ÇERÇEVE Proje Tanımı Doğrulanabilir Göstergeler Doğrulama Kaynakları Riskler-Varsayımlar Genel Hedefler Proje bittiğinde katkı sağlanacak genel kapsamlı hedef(ler) Genel Hedefin gerçekleşip gerçekleşmediğini ölçmede kullanılan kilit göstergeler hangileridir? Göstergeleri değerlendirme sırasında kullanılacak ya da kanıtlayacak bilgi kaynakları nelerdir? Projenin Amacı Proje sonucunda ulaşılmak istenen temel hedef Faaliyet amacının başarıldığı hangi göstergelerden anlaşılacaktır? Mevcut veya derlenebilir bilgi kaynakları hangileridir? Bu bilgiyi temin için gerekli yöntemler nelerdir? Söz konusu amacın başarılması için Faydalananın sorumluluğu dışında olan hangi faktör ve koşulların sağlanması gereklidir? (harici koşullar) Hangi riskler hesaba katılmalıdır? Sonuçlar-çıktılar Faaliyetlerin sonucunda ortaya çıkan ve özel amaca ulaşılmasını sağlayan sonuçlar Faaliyetin Beklenen Sonuçları vermek bakımından başarılı olup olmadığı ve/veya ne kadar başarılı olduğu hangi göstergelerle ölçülecektir? Beklenen Sonuçların zamanında elde edilmesi için, hangi harici koşullar sağlanmalıdır? Faaliyetler Proje ile elde edilmek istenilen sonuçlara ulaşmak için gerekli faaliyetler Araçlar: Faaliyet bileşenlerinin uygulanması için gerekli, örneğin, personel, ekipman, eğitim, etüd, malzeme, tesis gibi hangi araçlar gereklidir? Maliyetler: Faaliyetin maliyetleri nelerdir? Bunlar nasıl sınıflandırılır? (Faaliyet Bütçesinde maliyet kalemleri gösterilecek) Faaliyetin başlamasından önce hangi ön-koşulların sağlanması gerekmektedir? Doğrulama Kaynakları > Sonuçları nasıl ispatlarım? Sütun: Proje Tanımı ile tanımlanan ilk sütun Müdahale Mantığı diye de adlandırılabilir. Sütun: Tarafsız olarak doğrulanabilir göstergeler ve araçıdır. Genellikle sayısal olarak ifade edilir. F - Genel Hedef Göstergeleri: Genel Hedefe yapılan bir katkının kapsamını ölçer. Değerlendirme esnasında kullanılır. - Proje Amacı Göstergeleri: Hedefe ulaşıldığını nasıl bileceğiz sorusuna cevap vermeye yardım eder. Nitelik, nicelik ve zaman hakkında uygun detayları içermelidir. - Sonuç Göstergeleri: Sonuçların aktarıldığını nasıl bileceğiz? Sorusunu cevaplamaya yardımcı olur. Nitelik, nicelik ve zaman hakkında uygun detayları içermelidir. - Faaliyet Göstergeleri (Araçlar): Fiziksel ve fiziksel olmayan çıktılar; gerekli kaynakların kaba tahmini. 5 5

MANTIKSAL ÇERÇEVE YAKLAŞIMI (MÇY) Projenin hangi üst hedefe katkı yapacağı (Genel hedef) Projenin neden gerçekleştirildiği (Projenin Amacı) Projenin neyi başarmasının beklendiği (Göstergeler) Projenin bunu nasıl başaracağı (Faaliyetler ve Araçlar) Projenin başarısı için hangi dışsal faktörlerin önemli olduğu (Varsayımlar/Riskler) Projenin başarısının değerlendirilmesi için gerekli bilginin nereden bulunacağı (Doğrulama Kaynakları) Projenin maliyetinin ne olacağı (Bütçe) Projenin başlayabilmesi için hangi unsurların ya da şartların gerçekleştirilmesinin gerektiği (Ön koşullar) 6

Mantıksal Çerçeve Matrisine Strateji Analizinden Mantıksal Çerçeve Matrisine Seçtiğiniz stratejinin ağacını tamamlayın Hedeflerin nasıl ifade edileceğine karar verin Hedefleri mantıksal çerçeveye aktarın (genel hedef, proje amacı, sonuçlar) Hedefleri gözden geçirin (araç-amaç ilişkisi) Olası faaliyetleri tanımlayın Pcm sunumundaki konuların genel bir hatırlatması yapılıyor. 7 7

MANTIKSAL ÇERÇEVE MATRİSİNİN HAZIRLANMA ADIMLARI 1. Projenin 2. Göstergeler 3. Doğrulama 4. Varsayımlar tanımı kaynakları Genel hedef Proje amacı Sonuçlar Faaliyetler 1 2 7 3 6 Eğer ön koşul varsa faaliyetlerden sonra ön koşul yazılır yoksa 5 numaralı varsayım kutucuğundan devam edilir. Her projede bir ön koşul olmayabilir. Göstergeler sütunun en altındaki noktalı kutucuk araçlar, Doğrulama kaynakları sütununun en altındaki kutucuk maliyetler kısmıdır. Faaliyetler kesinleştirilip maliyetler tam olarak oluşturulduktan sonra doldurulur. 4 5 Araç Maaliyet Ön Koşul 8

Doğrulanabilir Göstergeler Dikey Mantık Proje Tanımı Doğrulanabilir Göstergeler Doğrulama Kaynakları Varsayımlar Genel Hedef Projenin Amacı Sonuçlar/Çıktılar Dikey Mantık: Projenin ne yapmak istediğini tanımlar Nedensel ilişkileri açıklığa kavuşturur. Önemli varsayımları ve proje müdürünün kontrolünün dışında olan riskleri belirler Faaliyetler Ön Koşul 9

Dikey Mantık 10

Doğrulanabilir Göstergeler Yatay Mantık Proje Tanımı Doğrulanabilir Göstergeler Doğrulama Kaynakları Varsayımlar Genel Hedef Projenin Amacı Sonuçlar/Çıktılar Yatay Mantık: Temel göstergelerin belirlenmesi vasıtasıyla projenin etkilerinin ve projenin kullandığı kaynakların ölçülmesiyle ve tanımlanacakları durumda kaynaklarla ilgilidir. Faaliyetler Ön Koşul 11 11

Proje Tanımı (Müdahale Mantığı) Sütun Proje Tanımı (Müdahale Mantığı) Projenin sonunda ulaşılacak daha geniş kapsamlı ulusal ya da sektörel amacı ifade etmelidir. Projenin sonucunda ulaşılan, özgün, ölçülebilir, ulaşılabilir, gerçekçi olan, belirli bir zaman ve yerde gerçekleşecek şekilde tanımlanmalıdır. Proje neticesinde elde edilecek somut hizmet ve çıktılar ölçülebilir, gerçekleştirilebilir olarak tanımlanmalıdır. Belirli bir zamana ve bütçeye dayalı olarak sonuçları elde etmek için proje kapsamında gerçekleştirilen uygulamalar olarak tanımlanmalıdır. Genel Hedef Proje Amacı Sonuçlar Genel Hedef: bu proje toplum için neden önemli? Projenin katkıda bulunduğu geniş kalkınma etkisi, sektör politkası ve ya programının bağlamına bağlantısı. Proje amacı: Hedef gruba yönelik sürdürülebilir yarar sağlayacak amaçtır. Faaliyetler 12 12

2. Sütun Doğrulanabilir Göstergeler Göstergeler, projenin sonuçlarının, amacının ve hedeflerinin ölçülebilir terimlerle tanımlanmasıdır. Performans ölçüsü olarak hedeflerin başarılı bir biçimde yerine getirilmesini nasıl izleyeceğimizi gösterir. Göstergeler kullanıcının ihtiyacına uygun, toplanması, kullanılması ve anlaşılması kolay, tanımı net, birbirinden bağımsız ve olabildiğince az ve açık olmalıdır. Genel Hedef Göstergeleri: Genel Hedefe yapılan bir katkının kapsamını ölçer. Değerlendirme esnasında kullanılır. Proje Amacı Göstergeleri: Hedefe ulaşıldığını nasıl bileceğiz sorusuna cevap vermeye yardım eder. Nitelik, nicelik ve zaman hakkında uygun detayları içermelidir. Sonuç Göstergeleri: Sonuçların aktarıldığını nasıl bileceğiz? Sorusunu cevaplamaya yardımcı olur. Nitelik, nicelik ve zaman hakkında uygun detayları içermelidir. Faaliyet Göstergeleri (Araçlar): Fiziksel ve fiziksel olmayan çıktılar; gerekli kaynakların kaba tahmini. 13

Doğrulanabilir Göstergelerin Özellikleri Projenin performansını değerlendirmede faydalanılan göstergelerin SMART özelliklere sahip olması gereklidir: S: Specific M: Measurement A: Available R: Relavent T: Time (S) Belirli: Temel göstergeler belirli ve projenin değiştirmeyi gözettiği koşullarla ilişkili olmalıdır. (M) Ölçülebilir: Göstergeler objektif olarak ölçülebilir olmalıdır. Performans ancak bu şekilde görülebilir. Nicelik bakımından gösterilmesinin zor olduğu durumlarda göstergeler nitelik bakımından ifade edilmelidir. (A) Ulaşılabilir: Gösterge, uygun toplama yöntemleri kullanılarak makul bir maliyette ulaşılabilir olmalıdır. (R) Gerçekçi: Göstergeler veriyi kullanacakların yönetim bilgisi ihtiyacına uygun ve gerçekçi (T) Zamanlı: Bir gösterge, yönetsel kararları etkilemek için doğru zamanda toplanmalı ve rapor edilmelidir. Göstergelerde, nicelik, nitelik, yer, hedef grup ve zaman açısından tanımlama yapılır. 14

Doğrulanabilir Göstergelerin Oluşturulması Örnek: Adım 1: Temel göstergeyi tanımla Küçük ölçekli çiftçilerin pirinç rekolteleri arttı. Adım 2: Miktar ekle Küçük ölçekli çiftçilerin pirinç rekoltesi 5 ton arttı. Adım 3: Hedef grup ve nitelik ekle 3 hektardan daha az toprağı olan çiftçiler tarafından 2011 yılında üretilen ürün kalitesi ile aynı nitelikte üretilen pirinç rekoltesi 5 ton arttı. Adım 4: Zaman ekle kalitesi ile aynı nitelikte üretilen pirinç rekoltesi 2012 yılı sonu itibariyle 5 ton arttı 15

3. Sütun Doğrulama Kaynakları Göstergenin gerçekleşip gerçekleşmediğini anlamamızı sağlayan araçlardır. Göstergelerin objektif olarak doğrulanabilir olmasına özen göstermek gerekir. Doğrulanamayan göstergeler projenin istenilen hedeflere ulaşmasını imkansız hale getirecektir. 16

Doğrulama Kaynakları Özel anketler Faydalanıcılarla görüşmeler Maliyet Faydalanıcılarla görüşmeler Uyarlanmış mevcut istatistiki bilgiler Mevcut istatistiki bilgiler Yönetim raporları İdari raporlar Karmaşıklık 17

Doğrulanabilir Göstergeler & Doğrulama Kaynağı -Örnek Proje Tanımı Doğrulanabilir Gösterge Doğrulama Kaynakları Yerel halkın yaşam koşullarının iyileştirilmesi Balıkçılıktan elde edilen gelir 2006 yılına kadar % 30 artar Turizm geliri 2006 yılına kadar % 30 artar. Ekonomik İşler Bakanlığının sosyo ekonomik anket raporu Genel Hedef Nehir suyu kalitesinin arttırılması Balık tüketimine bağlı hastalıklar 2005 yılına göre 2006 yılı sonunda % 80 oranında azalır. Balık yakalama 2006 yılına kadar % 80 oranında artar. (sabit stokla) Bölgesel hastane ve tıbbi istatistikler Nehir Otoritesi ve Kooperatiflerin Raporları Proje amacı Hanelerin ve fabrikaların doğrudan kirli su atıkları azaltıldı 2008’e kadar fabrika atıksularının % 70i ve evsel atıksuların %80i arıtılır. Belediyelerin anket raporu Sonuç 18

4. SÜTUN Riskler/Varsayımlar ve Ön Koşullar Proje yönetiminin kontrolü dışındaki, amaç-hedef bağlantısına etki edecek faktörlerdir (Devlet politikasındaki değişiklik, iş piyasasındaki dalgalanma vb.). Her projede önkoşul olmayabilir. Bazı projelerin başlayabilmesi için gereken şartlardır (Proje finansmanı gibi). Riskler/Varsayımlar ve Ön Koşullar, projenin başarısı ve genel mantığı için temel olan ancak proje yönetiminin kontrolü dışındaki faktörlerdir. (……. ise; o zaman…….. ilişkisi) İyi bir tasarım için, varsayımların detaylı ve sağlıklı analizinin gerçekleştirilmesi ve gerçekçi değerlendirme sürecinden geçirilmesi önemlidir. Varsayımların gerçekçilikten uzak bir şekilde tanımlanması projenin başarısız olmasına neden olacaktır. Varsayımlar Riskler: Ön Koşul Eğer Ön koşullar sağlanır ve fiziksel/fiziksel olmayan girdiler harekete geçirilirse faaliyetler gerçekleşir. Faaliyetler yapılır ve varsayımlar tutarsa sonuçlar gerçekleşir. Projeler, yöneticilerin kontrolünün dışındaki faktörlerin etkisine maruz kalırlar. Bir proje hiçbir zaman dışsal olaylardan soyutlanamaz. 19

Riskler/Varsayımlar Bütün varsayımları matris sütununa yerleştirmek olası değildir. Varsayım yazarken aşağıdaki noktalara dikkat edilmelidir: Gerçekleşme olasılığı çok yüksek ancak projenin başarısına etki etmeyecek varsayımlar, (Öğretmen tayinleri, sel baskınları, orman yangını vb) matrise yerleştirilmez. Gerçekleşme olasılığı olmayan, ancak gerçekleştiğinde projenin yeniden tasarlanmasına ya da projeden vazgeçilmesine sebep olan varsayımlar göz ardı edilmemelidir. (Fon kaynağının sağlanamaması, döviz kurunun değişkenliği vb.) Gerçekleşmesi kesinlik taşımasa da proje başarısı açısından önem arz eden varsayımlar matrise yerleştirilir ve uygulama esnasında izlenir (kız çocuklarını okula göndermek istemeyen aileler vb). Varsayımların proje açısından öneminin ve gerçekleşme ihtimalinin gözden geçirilmesi (varsayım algoritması) ve gerekirse bunlarla ilgili önlemlerin alınması gerekmektedir. 20

Riskler/Varsayımlar ve Ön Koşullar Varsayım önemli mi? Hayır hiç bahsetme Evet olma ihtimalini değerlendir Düşük hiç bahsetme Orta mantıksal çerçeveye dahil et, önlemini düşün Yüksek Başa dön Sonuçları elde etmek için gerekli varsayımlar faaliyet seviyesine, Proje amacına ulaşmak için gerekli varsayımlar sonuçlar seviyesine, Genel hedefe ulaşmak için gerekli varsayımlar proje amacı seviyesine yerleştirilir. Ön koşul, projede uygulamaya başlanabilmesi için gerekli, olmazsa olmaz koşullardır (Faaliyetlerin başlaması için gerekli yasal yükümlülükler, izinler, hazırlanması zorunlu planlar vb) Ön koşulun gerçekleşmemesi daha baştan projenin diğer safhalarının gerçekleşmesini imkansız kılacaktır. 21

Varsayım Değerlendirme Algoritması 22

Riskler/Varsayımlar ve Ön Koşullara Örnekler Bir projede “pirinç dışı ürün yetiştirmenin % 10 arttırılması” ana hedef olarak belirlenmiş. ancak uygulamaya geçildiğinde, hedef çiftçi grubunun elinde pirinç dışı ürünü yetiştirecek ilave tarla olmadığı ortaya çıkmış. Dolayısıyla bu durum projenin başarısızlıkla sonuçlanmasına neden olur. Bir başka örnekte, “Radyo programları geliştirildi ve yayınlandı” çıktısının ve “topluluğun radyo yayınlarına erişimi var” varsayımının oluşturulduğu bir projede uygulama safhasında hedef topluluğunun radyo erişimi için gerekli araçlara sahip olmadığının belirlenmesi projeyi anlamsız kılacaktır. Ayrıntılı ve dikkatli bir durum analizi böyle bir durumla karşılaşma riskimizi minimize edecektir. 23

Mantıksal Çerçeve Matrisinin Hazırlanmasında Dikkat Edilecek Konular Matrisin ayrıntılandırılması Mantığın yaya yolları Çıktıların ve faaliyetlerin yerleştirilmesi Performans soruları ve hedef göstergeleri Çıktıların bir araya toplanması Endikatif hedefler İzleme mekanizmaları Varsayımlar ve riskler Cinsiyet ve diğer eşitlik farkları ÖRNEK 1 ÖRNEK 2 Mantığın yaya yolları; Faaliyetlerle hedeflerin birbiriyle ilişkisi olmalı, dikey yatay sütunların birbiriyle ilişkileri uygun olmalıdır. Endikatif : Belirleyici, belirgin net hedefler konmaya özen gösterilmelidir. 24

Doğrulanabilir Göstergeler MANTIKSAL ÇERÇEVE Proje Tanımı Doğrulanabilir Göstergeler Doğrulama Kaynakları Riskler-Varsayımlar Genel Hedefler Kırsal alanda kadının ekonomik ve sosyal hayata kazandırılmasının sağlanması Çalışan ve ailesine gelir getiren faaliyetler bulunan kadın sayısında artış sağlandı İşsizlik oranı azaldı Ailelerin gelir seviyelerin artış Hane başına milli gelir rakamı Resmi ekonomik veriler İşsizlik verileri Proje Amacı Gelir getirici faaliyetler ile kadının aile geçimine katkı sağlaması Meslek eğitimi ile kadının işgücüne katılımının teşvik edilmesi Kadının çalışması ve ailesine gelir getirmesi önündeki önyargıların giderilmesi 20 kadın arıcılık ile gelir etmeye başladı 20 kadın halı-kilim dokuma ile gelir elde etmeye başladı 20 kadın yöresel mutfak ürünlerini satarak kazanç elde ediyor Kadının çalışmasına karşı çıkanlarda azalma (çalışan kadınların aileleri) Aracılıktan eldi edilen geliri gösteren resmi veriler Kayıtlı kadın istihdamı Kadın işletmecilerin gelir beyanı Kooperatif gelir beyanı Varsayımlar-Riskler: Hedef grubun projeye ilgi göstermemesi Genç kızların ailelerinin desteğinin olmaması Sonuçlar Kadınların aile ekonomisine katkı sağlamaya başladı Kadının çalışması veya gelir getirecek çalışma yapmasının önündeki engeller kısmen de olsa giderildi Mesleki eğitim sağlanması ile kadınların işgücüne katılımı teşvik edildi 20 kadına arıcılık eğitimi verildi 20 kadına halı-kilim dokuma eğitimi sağlandı 20 kadına pazarlanabilir yöresel mutfak ürünlerini eğitimi sağlandı 60 kadına pazarlama eğitimi ve danışmanlığı verildi Kadın kooperatifi kuruldu İki çalışma gezisi yapıldı Eğitim tutanakları Toplantı kayıtları Danışmanlık faturaları Proje raporları Çalışma gezisi raporu Arıcılığın yapılmasına destek olan doğal dengenin sürmesi

Doğrulanabilir Göstergeler MANTIKSAL ÇERÇEVE Proje Tanımı Doğrulanabilir Göstergeler Doğrulama Kaynakları Riskler-Varsayımlar Faaliyet Bileşenleri Proje için gerekli eğitim ekipmanının temin edilmesi Meslek eğitimi kurslarının düzenlenmesi Arıcılık/halı-kilim/yöresel mutfak gibi konularda eğitimler düzenlenmesi Eğitim alan kızların pazarlama eğitimleri ve danışmanlığı Kooperatif kurulması için teknik destek sağlanması İyi uygulamaları görmek için Beypazarı ve Safranbolu’ya çalışma gezisi Önyargıların kırılması için topluma yönelik bilgilendirme faaliyetleri Araçlar: Eğitimler Danışmanlık hizmeti Satın alma ihalesi Çalışma gezileri Tanıtım ve görünürlük aktiviteleri Maliyetler: Faaliyetin maliyetleri nelerdir? Bunlar nasıl sınıflandırılır? (Faaliyet Bütçesinde maliyet kalemleri gösterilecek) ön-koşullar: İzinlerin alınması

TEŞEKKÜRLER  27 27