F İ ZYOLOJ İ K SESB İ L İ M İ nsan dilinin seslerini tanıyabilmek, onların inceliklerine varabilmek için konuşma işleminin gerçekleşmesi sa ğ layan çeşitli organların yapısının ve işleyişinin bilinmesi gerekir. Konuşma işlemi çeşitli organlarımızın ortaklaşa işleyişiyle gerçekleşir De ğ işik organların katkısı ve çeşitli hareketler sonucu her bir dilde arasında de ğ işen sayıda ses oluşur.

Ses için gerekli hava soluk alma ve soluk vermemizi sa ğ layan akci ğ erlerimiz tarafından sa ğ lanır. Diyafram adı verilen güçlü kas demeti soluk verirken yükselerek, soluk alırken de karın boşlu ğ una inip düzleşerek akci ğ erleri genişletip daraltır. Sa ğ lanan hava konuşma sırasında soluk borusu yoluyla gırtlak,bo ğ az,a ğ ız kanalı,geniz,burun boşlu ğ undan geçirilirken, her sesin özelli ğ ine göre dil seslerine dönüştürülür

Gırtlak seslerin oluşması için titreşimin üretilmesini sa ğ lar. Kalkan kıkırdak, halka kıkırdak, ibriksi kıkırdaklar,gırtlak kapa ğ ı gibi bölümlerden oluşan oldukça karmaşık bir yapıdır. Sesin oluşumunda birinci derecede rol alan sestelleri ise önde kalkan kıkırdak ve halka kıkırda ğ ın iç kenarları arasındadır. Arkada ise ibriksi kıkırdakların iç yüzüne ba ğ lıdır.

Sestelleri gırtla ğ ın ortasında iki kiriş biçiminde yer alır.Ve söyleyiş sırasında gergin durumdaki ses telleri soluk borusundan gelen havayla büyük bir hızla titreşirler. Yutak adı verilen bölge üstü geniş altı daralan bir boruya benzer. En üst ucu burun boşlu ğ una,ortası a ğ ız boşlu ğ una, altı da gırtla ğ a açılır.Tınlamayı sa ğ layan bölgemizdir.

Konuşma işinde ise en önemli organımız dildir. İ ki yana aşa ğ ı yukarı hareket edebilen kıvrılıp bükülebilen bu organımız içerde bulunan dil kemi ğ i üzerine oturur. Özet olarak ;diyafram, gırtlak,ses telleri,yutak,dil ve bunların bölümleri, ayrıca ; dişetleri, dişler, damak,küçük dil ve burun boşlu ğ u da sesin çıkışı, tonu ve renginde belirleyici olan organlarımızdır.

SÖYLEY İ Ş SESB İ L İ M İ Söyleyiş: Konuşmayı sa ğ layan hareketlerin tümü yada dil seslerini çıkarma olayıdır. Dil sesinin sestellerindeki titreşimle başlayan oluşumu söyleyiş işleminin ilk aşamasıdır buna sesleme denir. Sözcükleri oluşturan dil sesleri söyleyiş nitelikleri bakımından genel olarak iki açıdan bölümlendirilir. 1. Çıkış biçimine göre, 2.Çıkış yerine göre,

Dil sesleri çıkış biçimleri bakımından da ikiye ayrılır: 1. Ünlü (vokal) 2.Ünsüz (konsonant)

ÜNLÜLER Ünlüler genel olarak a ğ ız kanalının açık oldu ğ u durumda çıkarılan seslerdir.Bu nedenle kimi dilciler bunlara açıklık sesleri adını verir. Çıkış biçimi bakımından ünlüler, üç görüş açısına göre bölümlendirilirler: 1. A ğ ız kanalının açıklı ğ ına göre: a. Açık ünlüler (geniş ünlüler): /a/,/e/,/o/ ve /ö/ dür. b. Kapalı ünlüler(dar ünlüler):/ı/,/i/,/u/ ve /ü/ sesleridr.

2.Dilin durumuna göre : a.Ön dil ünlüleri (ince ünlüler):/e/,/ İ /,/ö/,/ü/, b.Arka dil ünlüleri (kalın ünlüler):/a/,/ı/,/o/,/u/ 3.Dudakların durumuna göre: a. Düz ünlüler:/a/,/e/,/ı/,/i/ b. Yuvarlak ünlüler :/o/,/ö/,/u/,/ü/

BETÜL COŞAR Türkçe Ö ğ retmenli ğ i (i.ö) GENEL D İ LB İ L İ M