«Özel Gereksinimli Bireylerin Yetersizlik Tür ve Düzeylerine Göre Tanılama ve Destek Eğitim Hizmetlerine Katılma Durumları» Mustafa AYRAL, Şenol DEMİRHAN, Şadan ÖZCAN, Haydar BEDEL, Gülsün TOKMAKKAYA, Nilgün DÜNDAR, Burçin ZENGİN, Burcu AKBOĞA

Giriş: Eğitim, insan yaşamını şekillendiren temel araçlardan biridir. Gerek dünyada gerekse ülkemizde, bireylere sunulan eğitim hizmetinin süresi artmakta ve eğitime başlama yaşı da öne çekilmektedir. Bu durum hem genel eğitim hem de özel eğitim için geçerlidir. Özel eğitim kapsamındaki bireylerin eğitim hizmetinden yararlanmalarında eğitsel değerlendirme ve tanılama işlemleri öne çıkmaktadır. Tanılama, özel gereksinimli çocukların eğitiminde atılması gereken ilk adım ve temel dayanaklardan birisi olup, ikinci önemli konu da, bu tanılama işleminin olabildiğince erken yapılmasıdır. Erken tanı, bireyin ve engelinin bir an önce kabul edilmesini olanaklı kılacağı ve tıbbi tedavi ve rehabilitasyon çalışmalarının, eğitim hizmetlerinin bireye zamanında ve işlevsel olarak ulaşmasını sağlayacağı için önemlidir.

573 Sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararnameye göre, özel eğitim gerektiren bireylerin, ilgi, istek, yeterlilik ve yetenekleri doğrultusunda ve ölçüsünde özel eğitim hizmetlerinden yararlandırılmaları ve özel eğitime erken başlanması esastır. Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nde de eğitsel değerlendirme ve tanılamanın erken yaşta yapılması, eğitsel değerlendirme ve tanılamanın birinci ilkesi olarak sayılmaktadır.

Özel gereksinimli bireylerin olabildiğince erken tanılanmaları ve gerekiyorsa destek eğitim hizmetini alabilmelerinin öneminden kaynaklı olarak millî eğitim müdürlükleri, örgün ve yaygın eğitim kurumları, sağlık kuruluşları, üniversiteler, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumuna bağlı birimler ve yerel yönetim birimleri özel eğitime gereksinimi olan bireylerin eğitsel değerlendirme ve tanılanması amacıyla RAM’a yönlendirilmesinde sorumluluğu paylaşmak sorumluluğu altındadırlar.

Amaç: Bu araştırma, özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin eğitsel tanılama ve özel eğitim desteği alma durumlarını değerlendirmek amacıyla yapılmıştır. Bu amaçla, 1. Yetersizlik tür ve düzeylerine göre bireylerin hangi yaşlarda tanılandığı ve destek eğitim hizmeti almaya başladığı; 2. Yetersizlik tür ve düzeylerinin tanılama ve destek eğitim hizmeti alma durumlarını etkileyip etkilemediği belirlenmeye çalışılmıştır.

Yöntem: Araştırma tarama modelindedir. Araştırmanın evreni Ankara İli Altındağ İlçesidir. Evrenin tümü üzerinde çalışıldığından, örneklem seçilmemiştir. Veri toplama aracı olarak, eğitsel inceleme ve değerlendirme amacıyla Altındağ Rehberlik ve Araştırma Merkezi’nde inceleme ve değerlendirmeleri yapılan bireylere ilişkin Aile Görüşme Formları ve okullar tarafından doldurulan Eğitsel İnceleme İsteği Formları kullanılmıştır. Formlar aracılığı ile elde edilen veriler üzerinde frekans ve yüzde hesapları yapılacaktır.

Bulgular:

Bireylerin Doğum Yıllarına Göre Dağılımı Grafik 1. Bireylerin Doğum Yıllarına Göre Dağılımı Birey Sayısı

Bireylerin Engel Türlerine Göre Dağılımı Grafik 2. Bireylerin Engel Türlerine Göre Dağılımı Birey Sayısı

Bireylerin Engel Düzeylerine Göre Dağılımı Grafik 3. Bireylerin Engel Düzeylerine Göre Dağılımı Birey Sayısı

Bireylerin İkinci Engel Türlerine Göre Dağılımı Grafik 4. Bireylerin İkinci Engel Türlerine Göre Dağılımı Birey Sayısı

Bireylerin İkinci Engel Düzeylerine Göre Dağılımı Grafik 5. Bireylerin İkinci Engel Düzeylerine Göre Dağılımı Birey Sayısı

İnceleme Öncesinde Tıbbi Tanılama Durumu Grafik 6. İnceleme Öncesinde Tıbbi Tanılama Durumu Birey Sayısı

Anne ve Babanın Sağ/Vefat Durumu Grafik 7. Anne ve Babanın Sağ/Vefat Durumu Birey Sayısı

Anne ve Babanın Eğitim Düzeyi Grafik 8. Anne ve Babanın Eğitim Düzeyi Yüzde

Anne ve Babanın Mesleği Grafik 9. Anne ve Babanın Mesleği Yüzde

Anne ve Babanın Gelir Grubu Grafik 10. Anne ve Babanın Gelir Grubu Yüzde

Anne ve Babanın Genetik Rahatsızlığı Varmı? Grafik 11. Anne ve Babanın Genetik Rahatsızlığı Varmı? Birey Sayısı

Anne ve Babanın Evlilik Durumu Grafik 12. Anne ve Babanın Evlilik Durumu Yüzde

Anne ve Babanın Akrabalık Durumu Grafik 13. Anne ve Babanın Akrabalık Durumu Birey Sayısı

Grafik 14. Toplam Çocuk Sayısı Yüzde

Sınıf Gruplarına Göre Engel Türleri Grafik 15. Sınıf Gruplarına Göre Engel Türleri Birey Sayısı

Sınıf Gruplarına Göre Engel Türleri (%) Grafik 16. Sınıf Gruplarına Göre Engel Türleri (%) Yüzde

Sınıf Gruplarına Göre Engel Düzeyleri Grafik 17. Sınıf Gruplarına Göre Engel Düzeyleri Birey Sayısı

Sınıf Gruplarına Göre Engel Düzeyleri (%) Grafik 18. Sınıf Gruplarına Göre Engel Düzeyleri (%) Yüzde

Engel Türleri Açısından İnceleme Öncesi Tıbbi Tanılama Durumu Grafik 19. Engel Türleri Açısından İnceleme Öncesi Tıbbi Tanılama Durumu Birey Sayısı

Engel Türleri Açısından İnceleme Öncesi Tıbbi Tanılama Durumu (%) Grafik 20. Yüzde

Engel Düzeyleri Açısından İnceleme ÖncesiTıbbi Tanılama Durumu Grafik 21. Birey Sayısı

Engel Düzeyleri Açısından İnceleme Öncesi Tıbbi Tanılama Durumu (%) Grafik 22. Yüzde

Doğum Yılı ile Tanılanma Yılı Arasındaki Fark Engel Türüne Göre Doğum Yılı ile Tanılanma Yılı Arasındaki Fark Grafik 23. Yıl Farkı

Sınıf Gruplarına Göre Tanılanma Süresi Grafik 24. Sınıf Gruplarına Göre Tanılanma Süresi Yıl

Sınıf Gruplarına Göre Doğum Yılı Rapor Yılı Farkı Tablo 1. Sınıf Gruplarına Göre Doğum Yılı Rapor Yılı Farkı Zihinsel Görme İşitme Bedensel Yaygın Gel. Bozukluğu Özel Öğrenme Güçlüğü Dil-Konuşma Güçlüğü 0-3 Yaş 1,45 1,00 2,50 1,50   3,00 3-7 Yaş 4,82 4,58 4,07 3,76 4,57 5,11 İlkokul 8,29 6,83 7,67 8,11 7,00 7,72 7,42 Ortaokul 11,46 11,34 11,45 10,76 12,00 10,67 8,73 Lise 14,62 17,00 14,00 15,30 15,20 14,75 Lise Üstü 22,67 33,18 23,20 26,40 17,25 23,00 17,88

Sonuçlar: Tanılama çalışmalarında 1990 ve 2000’li yılların başlangıçları, birer sıçrama dönemi olarak görünmektedir. 20 yaş altı grup, tanılama ve destek eğitim hizmeti almada büyük çoğunluğu oluşturmaktadır. Bu grubun okul çağı grubu olması, bu sonucu doğurmuş olabilir. Zihinsel yetersizlik türü, önde gelen yetersizlik türüdür. Onu, işitme ve bedensel yetersizlik türü izlemektedir. Destek eğitim hizmeti alan bireylerin engel düzeyi çoğunlukla hafif düzeydedir. Bireylerin büyük çoğunluğu inceleme öncesinde tıbbi tanılamaya sahiptir.

Sonuçlar: Lise düzeyinde zihinsel yetersizliğe sahip bireylerin oranı azalırken, işitme ve bedensel yetersizliği olan bireylerin oranı artmaktadır. Bu durumun çıkmasında, Altındağ ilçesinde işitme ve bedensel özel eğitim okullarının olmasının etkisi olduğu söylenebilir. İnceleme öncesi tıbbi tanılanma açısından, zihinsel yetersizliği ve yaygın gelişim bozukluğu olan bireylerin tıbbi tanıya sahip olma oranlarının diğer yetersizlik türlerine göre daha düşük olduğu görünmektedir. Erken çocukluk döneminde görme yetersizliği ve yaygın gelişim bozukluğu olan bireyler diğer yetersizlik türlerine göre daha erken tıbbi olarak tanılanmaktadır. Bu dönemde dil-konuşma güçlüğü ile işitme yetersizlik türü daha geç tanılanmaktadır. Erken tanı açısından 3-7 yaş döneminde bedensel yetersizlik türü öne çıkmaktadır. Dil ve konuşma güçlüğü olan bireyler erken çocukluk ve okul öncesi dönemde daha geç tanılanırken, ilkokul ve özellikle ortaokul döneminde diğer yetersizlik türlerine göre daha erken tanılanmaktadır

Öneriler: Zihinsel yetersizlik ve yaygın gelişim bozukluğu olan bireylerin daha erken tanılanmasına çalışılmalıdır. İşitme ve bedensel yetersizliği olan öğrencilerin ilköğretim sonrası özel eğitim okullarına yerleştirilme durumları gözden geçirilmeli; kaynaştırma uygulamalarına ağırlık verilmelidir.

«Özel Gereksinimli Bireylerin Yetersizlik Tür ve Düzeylerine Göre Tanılama ve Destek Eğitim Hizmetlerine Katılma Durumları» Mustafa AYRAL, Şenol DEMİRHAN, Şadan ÖZCAN, Haydar BEDEL, Gülsün TOKMAKKAYA, Nilgün DÜNDAR, Burçin ZENGİN, Burcu AKBOĞA