OKUL ÖNCESİ KAYNAŞTIRMA SINIFLARINDA SINIF YÖNETİMİ Yrd. Doç. Dr. Aynur Akıncı Aydoğan aynur@uyumegitim.com.tr

Özel Gereksinimi olan Çocuklar « Özel eğitim gerektiren birey: Çeşitli nedenlerle bireysel özellikleri ve eğitim yeterlilikleri açısından akranlarından beklenilen düzeyden anlamlı farklılık gösteren birey.» MEB Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği

Kaynaştırma « Öğretmene ve özel gereksinimi olan öğrenciye destek eğitim hizmeti sağlanması koşuluyla özel gereksinimleri olan öğrencilerin genel eğitim sınıflarında eğitilmesi »

06/06/1997 tarihli kararnamenin ‘okul öncesi eğitimi başlıklı 7 06/06/1997 tarihli kararnamenin ‘okul öncesi eğitimi başlıklı 7. maddesinde ‘tanısı konulmuş özel eğitim gerektiren çocuklar için, okul öncesi eğitimi zorunludur.(37-72 ay) denmektedir.

«Bu eğitim özel eğitim okulları ile diğer okul öncesi eğitim kurumlarında verilir. Gelişim ve bireysel özellikleri dikkate alınarak, özel eğitim gerektiren çocukların okul öncesi eğitim süreleri uzatılabilir.» hükmü yer almaktadır.

Aynı kararnamenin 24. maddesi ile resmi ve okul öncesi ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarıyla yaygın eğitim kurumlarının; kendi çevrelerindeki özel eğitime ihtiyacı olan bireylere özel eğitim hizmetleri sağlamakla yükümlü olduklarını hükme bağlamıştır.

01/7/2005 tarihli ve 5378 sayılı özürlüler ve bazı kanun hükmünde kararnamelerde değişiklik yapılması hakkında kanununun ‘eğitim ve öğretim’ başlıklı 15.maddesinde; ’hiçbir gerekçeyle özürlülerin eğitim alması engellenemez. Özürlü çocuklara, gençlere ve yetişkinlere özel durumları ve farklılıkları dikkate alınarak bütünleştirilmiş ortamlarda ve özürlü olmayanlarla eşit eğitim imkanı sağlanır.’ ifadesi yer alır.

Tüm çocuklar aynı mıdır? Tüm çocukların gereksinimleri aynı mıdır? Tüm çocuklar aynı şekilde mi öğrenir? Tüm çocuklar aynı hızda mı öğrenir? Tüm çocuklar için tek program yeterli midir? Tüm çocuklar aynı ya da uygun şekilde mi davranırlar?

Bir öğretim sürecinde öğrenme becerileri ve gereksinimleri farklı olsa da tüm çocukların gereksinimlerinin karşılanması önemlidir. Bu nedenle her çocuğun farklı gereksinimleri, güçlü ve zayıf yönleri göz önüne alınarak ders planlarında ve öğretim tekniklerinde değişiklikler, düzenlemeler yapılmalıdır.

Kaynaştırma Eğitimine Gereksinim Duyan Bireyler Sık Rastlanan Yetersizlikler Dil ve Konuşma bozuklukları olanlar Dikkat Eksikliği/ Hiperaktivite Bozukluğu olanlar Zihinsel engeli olanlar Duygusal ve davranışsal bozukluğu olanlar Öğrenme güçlüğü olanlar

Az rastlanan yetersizlikler İşitme engeli olanlar Görme engeli olanlar Bedensel engeli olanlar Süreğen hastalığı olanlar Otistik olanlar Üstün zekalı ve üstün yetenekli olanlar

Sıklıkla rastlanan ortak özellikler Aşırı hareketlilik Dikkati toplamada güçlük Öğrenme güçlüğü Dürtüsellik, korkmama Disiplin problemleri Akranlarıyla iletişimde ve oyun kurmada güçlük Uyarıları dinleme ve uygulamada güçlük Öfke nöbetleri Aşırı çekingenlik/ kaygı olmalı /düşük özgüven

Kaynaştırmanın Uygulanmasında Önemli Noktalar Destek eğitim hizmetleri Destek eğitim hizmetleri sağlanabildiğinde; Sınıf içinde sağlanan eğitimci desteği Özel eğitim danışmanlığı Destek eğitim hizmetleri sağlanamadığında; Yardımcı olabilecek kişiler Varsa özel eğitim kurumları Kişisel çabalar

Öğretimin Planlanması Özel gereksinimi olan ve olmayan tüm çocukların gelişimleri , var olan beceri ve yetersizliklerinin değerlendirilmesi, Değerlendirme sonuçlarına göre öğretim etkinliklerinin planlanması , bireysel özelliklere göre programda düzenlemeler yapılması

Ailelerin bilgilendirilmesi Sınıftaki tüm çocukların ailelerinin kaynaştırma ve özel gereksinimi olan çocukların özellikleri konusunda bilgilendirilmesi Ailelerle işbirliğinin sağlanması Bilgilendirme, paylaşım toplantılarının ve mümkünse gözlemlerin düzenli yapılması

Çocukların Hazırlanması Bireysel farklılıklara, herkesin güçlü ve zayıf yönleri olabileceğine dikkat çekilmesi, Yardımlaşma, empati kurma, nazik olma gibi sosyal becerilerle ilgili etkinlikler yapılması, Özel gereksinimi olan çocukların özellikleri hakkında bilgi verilmesi,

Çeşitli etkinliklerle engelli olmanın nasıl bir şey olduğu konusunda deneyimler yaşatılması, Konu ile ilgili kitap, film izletilmesi, tartışılması, Yetersizliği olan konuklar çağırılarak yaşamları hakkında bilgi paylaşımı yapılması önemlidir.

Eşya ve materyallere ulaşılabilirlik Materyaller Fiziksel şartların düzenlenmesi, Işık miktarı Ortam ısısı Havalandırma Gürültü düzeyi Büyüklük Eşya ve materyallere ulaşılabilirlik Materyaller Çocukların oturma düzeni

Işık Işık miktarının az ya da çok olması öğrenmeyi, dikkati ve etkinliklere katılımı etkiler. Işığın öğretmenin yüzünü aydınlatmaması uyarıların anlaşılırlığını etkiler. Pencereler çocukların dışarıyı görebilecekleri kadar yükseklikte ve odayı iyi aydınlatacak boyutta olmalıdır. Tavan aydınlatmaları yeterli olmalıdır.

Isı Isının gerekenden az ya da çok olması dikkati öğrenmeyi ve etkinliklere katılımlarını etkiler. Okulöncesi eğitim kurumlarında iç mekanlardaki tüm kullanım alanları eşit derecede ısınmalıdır. (20°C,) Temel olarak çabuk etki edebilen sistemler tercih edilmelidir.

Havalandırma Sınıfın havasının kirlenmesi öğrenmeyi ve dikkati olumsuz etkiler. Sınıflardaki, oyun ve dinlenme odalarındaki, lavabo ve tuvaletlerdeki pencereler cereyan yapmayan, devamlı havalandırma yapılabilecek nitelikte ve sıcaklık kaybına yol açmayacak şekilde olmalıdır. Gerekli hava değişimi ortalama günde dört kez yapılmalıdır.

Gürültü düzeyi Sınıf içi ve dışından gelen gürültü, konuşmaların anlaşılırlığını azaltır. Dikkatin yoğunlaşmasını olumsuz etkiler. Bazı çocuklar için aşırı rahatsız edicidir. Sınıflarda ve diğer odalarda yeteri kadar ses yalıtımı olmalı ve iyi işitilebilirlik sağlanmalıdır.

Öğretmen konuşma sesini ayarlama , konuşanı dinleme, sıra ile konuşma, söz alarak konuşma becerilerini kazandırarak ve model olarak sınıf içi gürültü düzeyini azaltmalıdır.

Büyüklük Küçük sınıflar hareket etmeyi güçleştirir, dikkati ve öğrenmeyi olumsuz etkiler. Çok büyük sınıflar sınıf kontrolünü güçleştirir, konuşmaların anlaşılırlığını etkiler. Çok büyük sınıflar rahat hareket edilecek küçük birimlere bölünmeli, çalışmaların planlanması sırasında sınıfın büyüklüğü göz önünde bulundurulmalıdır.

Eşya ve malzemelere ulaşılabilirlik Askılar, giysi , malzeme, oyuncak ve kitap dolaplarının kolay ulaşılabilir olması, Materyallerin dolap ve raflarda kolaylıkla görülebilecek şekilde gruplanarak yakın raflara/ dolaplara yerleştirilmesi, Kutuların içinde olan materyallerin fotoğraflarla etiketlenmesi önemlidir.

Gereksiz ya da ilgi çekici materyallerin dolaplarda bulundurulması dikkati olumlu etkiler. Tehlike yaratabilecek materyallerin açıkta bırakılmaması önemlidir. Eşyaların yerlerinin değiştirilmesi durumunda çocuklar bilgilendirilmelidir.

Bedensel engeli , süreğen hastalığı ya da görme engeli olan çocuklar için sınıf içinde gerekli düzenlemelerin yapılması gereklidir.

Materyaller Materyallerin ele alınan konu ile doğrudan ilgili olması, Materyallerin çocukların gelişim düzeylerine uygun olması, Materyal seçiminde çocukların yetersizliklerinin göz önüne alınması,

Öğretimi tüm duyularla destekleyebilecek materyallerin kullanılması, Genelleştirme yapabilmeleri için aynı konu/ kavrama yönelik farklı materyallerin kullanılması önemlidir.

Oturma düzeni Oturma düzeni çocukların sağlık, öğrenme ve dikkatle ilgili özellikleri göz önüne alınarak yapılmalıdır. Yer seçiminde yan yana olacak çocukların özelliklerine dikkat edilmelidir.

Kuralların belirlenmesi ve Uygulanması Sınıf için önemli olan kuralların listelenmesi ve bu listelerden çocuklarla birlikte seçim yapılarak sınıf kurallarının belirlenmesi uygun davranışların sergilenmesini kolaylaştıracaktır.

Örnek kurallar listesi Sessiz olma Konuşanı dinleme Parmak kaldırma/söz isteme El ve ayaklarını kendine saklama İşini bitirme Sıraya girme Nazik olma Yardım etme

Kuralların açık , net ve anlaşılır ifade edilmesi önemlidir. Kurallar ve beklenen davranışlar olumlu ifade edilmelidir. Kuralların resimlenerek sınıfa asılması, her gün yada etkinlik öncesinde poster üzerinde gösterilerek hatırlatılması etkili olacaktır.

Kuralların dramatize edilerek olumlu ve olumsuz sonuçları ile çocuklara açıklanması yaralı olacaktır. Kurallara uyulduğunda ya da uyulmadığında ne gibi sonuçların olacağının tartışılması ve bilinmesi önemlidir.

Gün içerisinde kurallar tutarlı olarak uygulanmalı ve izlenmelidir. Kurallara uyulması durumunda ödüllendirme, uyulmaması durumunda belirlenen sonuçların uygulanması önemlidir.

Yönerge Kullanma Yönerge verilmeden önce çocuğun dikkatinin çekilmesi anlamasını kolaylaştıracaktır. Yönergenin açık, net ve anlaşılır olması önemlidir.

Her seferinde tek yönergenin verilmesi anlaşılması açısından önemlidir. Basit, net ifadelerin kullanılması, soyut ifadelerden, uzun yönergelerden kaçınmalıdır.

Yönergelerin olumlu ifade edilmesi , ne yapılmamasının değil ne yapılmasının istendiğini belirtmesi önemlidir. Soru cümleleri yerine kibar ve hoş bir ses tonu kullanarak emir cümleleri kullanılması yönergeye uyulmasını kolaylaştıracaktır.

Yönergeler verilirken görsel ipuçları kullanılması çocukların anlamasını ve uygulamasını kolaylaştıracaktır. Yönergelerin verildikten sonra çocuklara tekrarlatılması yararlı olacaktır.

Yönergeler verildikten sonra takip edilmeli ve gerekirse yardım ederek doğru davranışın gerçekleşmesi sağlanmalıdır. Yönergeler sonrasında doğru davranışların pekiştirilmesi gerekir.

Sınıf Rutinleri Gün içinde yapılacak etkinliklerin , sürelerinin ,nerelerde ve nasıl gerçekleştirileceğinin çocukların özellikleri göz önüne alınarak planlanması önemlidir.

Etkinliklerin çocukların gereksinimlerine ve özelliklerine göre «büyük grup etkinlikleri» ya da «küçük grup etkinlikleri» olarak planlanması öğrenmeyi kolaylaştıracaktır. Uzun ve karmaşık etkinliklerin küçük basamaklara bölünmesi, gerekirse kısa aralar verilmesi yararlı olacaktır.

Rutinlerin «günlük akış planı» haline getirilerek panoda resimlerle gösterilmesi takip edilmesini kolaylaştıracaktır. Rutinlere uyulması, tutarlı bir şekilde uygulanması, ani değişikliklerden mümkün olduğunca kaçınılması, değişikliklerin gün başında panoda gösterilmesi ve açıklanması önemlidir.

Özel gereksinimi olan çocuklar için belirlenen bireysel eğitim hedeflerinin günlük program akışında hangi etkinliklerde ve nasıl uygulanabileceği ile ilgili «bireysel destek akış planı» oluşturmak gerekmektedir.

Okula geliş Selamlaşma ifadelerini kullanma (günaydın, nasılsın), ayakkabı çıkarma, giyme vb. Serbest etkinlik Arkadaşı ile oyun oynama, Paylaşma, oyuncak isteme, verme vb. beceriler için destek olma Temizlik/ beslenme El yıkama becerisi ve çatal kullanma becerisi için destek olma

Büyük grup Çalışması Hikayeyi sonuna kadar dinlemesi için aralarda soru sorma, resim göstermesini isteme Küçük grup çalışması Hikayede geçen taşıtlarla ilgili resmi boyama Bireysel çalışma Deniz, kara , hava taşıtlarını tanıma tanımlama becerisi için bireysel çalışma ilgili bilgi verme

Etkinlikler sırasında becerileri henüz yeterince gelişmemiş olan çocukların öğretmene ya da kendisine yardımcı olabilecek bir başkasının yakınında oturması gerektiğinde yardım edilmesi öğrenmesini kolaylaştıracaktır.

Sınıf ortamındaki gereksiz uyaranların kaldırılması dış uyaranların azaltılması dikkati olumlu etkileyecektir. Etkinlikler sırasında çocuğun çabalarının ve doğru davranışlarının fark edilerek pekiştirilmesi çok önemlidir.

Etkinlik Geçişleri Günlük akıştaki etkinliklerin nerede yapılacağı ve diğerine geçişin ne kadar süreceği belirlenmelidir. Bir etkinlik bitmeden önce diğerinin duyurulması var olan etkinliğin bitirilmesini ve diğerine geçişleri kolaylaştıracaktır.

Bazı çocuklar için geçişi kolaylaştıracak bireysel uyarılar, görsel ya da işitsel uyarılar gerekebilir. Geçişler sırasında küçük gruplar oluşturulması kontrolü kolaylaştırabilir.

Seçenek Sunma Etkinlikler sırasında ortam, kullanılacak malzemeler, söylenecek şarkılar ya da anlatılacak öykülerle ilgili seçenek sunma dikkati ve katılımı olumlu etkileyecektir.

Seçeneklerin çocukların özellikleri göz önüne alınarak görsel , işitsel materyaller (ya da her ikisi de) kullanılarak sunulması anlamayı kolaylaştıracaktır. Seçenek sayıları başta az tutulmalı aşamalı olarak arttırılmalıdır.

Görsellerden Yararlanma Sınıf içinde yer ve kural belirleyici olarak görsellerin kullanılması karmaşayı azaltacak ve işleyişi kolaylaştıracaktır. Hazırlanan görsellerin anlamının açıklanması ve çocuklarla birlikte yerleştirilmesi anlaşılırlığı arttıracaktır.

Olumlu Davranışların Pekiştirilmesi Olumlu davranışlardan sonra hoşa gidecek bir uyaran vererek (pekiştireç) çocuğun bu olumlu davranışı tekrar etme olasılığı arttırılabilir (pekiştirme).

Çocuğun hoşlandığı ve onun için etkili olabilecek pekiştireçler için gün içinde gözlem yapılabilir ya da anne babalardan bilgi alınabilir.

Pekiştireç Türleri Yiyecek- içecekler Nesneler Etkinlikler Sosyal olumlamalar Semboller

Sınıf içinde oyunlar ve etkinlikler sırasında paylaşma, yardımlaşma, problem çözme, dinleme, izin alma gibi sosyal beceriler için model olunması, bu davranışların fark edilmesi ve pekiştirilmesi yararlı olacaktır.

Pekiştireçlerin kullanılması sırasında gözlem yapmaya devam edilmesi; pekiştirecin uygun şekilde kullanılması, gerektiğinde değiştirilmesi ve aşamalı olarak azaltılması açısından önemlidir.

Kaynaklar Bal, S. ve Avcı, N. (1999). Okulöncesi dönemdeki engelli çocukların normal okulöncesi eğitim kurumlarına entegrasyonu. Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Dergisi, 1(1), 22-27. Kırcaali-İftar, G. (1997). Özel eğitimde kaynaştırma. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16, 45-49. Kırcaali-İftar, G. (1998a). Özel gereksinimli bireyler ve özel eğitim. S. Eripek (der.), Özel eğitim içinde, 1-14. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. Kırcaali-İftar, G. (1998b). Kaynaştırma ve destek hizmetleri. S. Eripek (der.), Özel eğitim içinde, 17-26. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları

Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği. Yayımlandığı Resmi Gazete tarih ve sayısı: 31.05.2006, 26184 Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü (2010a). Okullarımızda neden niçin nasıl kaynaştırma. Yönetici, öğretmen ve aile kılavuzu. 03.01.2011, http://orgm.meb.gov.tr/duyurular/kaynastirma.pdf Sarı, H. (2002). Özel Eğitime Muhtaç Öğrencilerin Eğitimleriyle İlgili Öneriler, Ankara: Pegem A Yayınları. Sucuoğlu, B. (2004). Türkiye’de kaynaştırma uygulamaları: Yayınlar/araştırmalar(1980-2005). Özel Eğitim Dergisi,5(2),15-23. Sucuoğlu, B. ve Kargın, T. (2008). İlköğretimde kaynaştırma uygulamaları: Yaklaşımlar, yöntemler, teknikler. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları. Sucuoğlu, B.ve Bakkaloğlu, H. (2013). Okul Öncesinde Kaynaştırma. KÖK Yayıncılık

Katılımınız için teşekkür ederim…