Dünya ve Türk Tarihinde Eğitim için Çerçeve Doç Dr. İlhan Dülger

Dünyada ve Osmanlıda Çağın Eğitimi Eğitimin din kurumlarının elinde bulunması

Dünyada Eğitim Tek Kanallı Örgün Eğitim DİNÎ EĞİTİM Toplumun Eğitimi (1) (örgün eğitim ihtiyarî) DİNÎ EĞİTİM Not: ve/veya Yaygın Eğitim: din, genel, sanat, hüner ve meslek eğitimi (2) ve/veya Algın Eğitim: din, töre (örf – adet) (3)

Tarihte Tek Kanallı Örgün Eğitim Giriş ve çıkışlarını sadece tek bir dinin (ya da mezhebin) üyelerine açık tutan eğitim

Osmanlı Devleti’nde Eğitim (1830’a kadar) Tek Kanallı Örgün Eğitim Toplumun Eğitimi (1) (örgün eğitim ihtiyarî) DİNÎ EĞİTİM İslamî Dinî Eğitim Gayr-i Müslim Dinî Eğitimleri Not: ve/veya Yaygın Eğitim: din, genel, hüner, sanat ve meslek eğitimi (2) ve/veya Algın Eğitim: din, töre (örf – adet) (3) Kamu Hizmeti Eğitimi (istisna): Enderun (asker, sivil) (4) İ. Dülger

1830’a kadar Eğitim Dinî Eğitim (dinsel eğitim): Herşeye; toplumun veya yönetimin kabûl ettiği bir dinin bakış açısını, felsefesini, inanç ve düşünce sistemini hakim kılma hedefi ile eğitim yapmak. Eğitimle,o dinin yaşanmasına, desteklenmesine yarayacak bilgi, beceri ve uygulamaları kazandırmak. Birincil amaç, hayatın her veçhesinde din etrafında örülü bir dünya görüşü ve hayat tarzını meydana getirmektir, çünkü bunun doğru olduğuna inanılır. Hatta bazı dinlerde, ikincil bir amaç, o dinin yayılmasına dayalı ideolojilere hizmet edecek insanları seçmek, özel veya kitlesel hedeflerini benimsetmek, araçlarını öğrenmektir.

Osmanlı Devleti’nde Eğitim Üç Kanallı Örgün Eğitim (1830’dan 1890’a) Herkese Açık Resmî Eğitim (demokratik) Herkese Açık Resmî Eğitim (demokratik) DİNÎ EĞİTİM Siyasî Amaçlı Yabancı Dinî Eğitim (misyonerlerce eğitim) İslamî Dinî Eğitim Gayr-i Müslim Dinî Eğitimleri Not: Mavi halkalar = Dünyevî Eğitim 1800 – 1950 Demokratiklik Tanımı: Her din, sınıf, ırk, dil, kültür, bölge insanına açık olması İ. Dülger

Osmanlı Devleti’nde Eğitim Üç Kanallı Örgün Eğitim (1830,1860,1890) Herkese Açık Resmî Eğitim (demokratik) DİNÎ EĞİTİM Siyasî Amaçlı Yabancı Dinî Eğitim (misyonerlerce eğitim) İslamî Dinî Eğitim Gayr-i Müslim Dinî Eğitimleri Tanzimat – Islahat – Meşrutiyet içerikte özgün gelişme süreci 1830-60 rağmen 1860-90 imtiyazlarla İ. Dülger

Dünya ve Osmanlı Eğitiminde Yeni Dönem 1789’dan sonra eğitimin Devlet’e geçmesi süreci: (dünyada halen geçişler devam ediyor) Lâik Eğitim (din eğitimi ile devlet eğitiminin ayrılması) Dünyevî Eğitim (secular, seküler) Bilimsel Eğitim (Aydınlanma, bulgulara dayalı eğitim) Millî Eğitim = Ulus Devletçe yapılan eğitim Not: Ulus devlette Din öğretimi, Din Eğitimi yapılabilir (“Dinî Eğitim” yapılamaz) uzlaşması belirmiştir.

Dünya ve Osmanlı Eğitimi Din öğretimi; müfredatın diğer konuları arasında toplumda geçerli bir veya birkaç dinin düşünce ve inanç sisteminin, temel kurallarının öğrenilmesine de yer verilmesi ve isteyenin bir dini yeterince öğrenebilmesi için ek düzenleme yapılması. Amaç, eğitimin, yeni kuşaklara genel ve özel kültürü (dünya tarihi-ülke tarihi, dünya edebiyatı-ülke edebiyatı, dünya dinleri-ülke din(ler)i veya mezhep(ler)i) tanıtan bilgi aktarma görevi yerine getirilirken, toplumsal gerçekliğin bütün parçalarını tam olarak tanıtmak, bireyin yaşadığı toplumun gerçeklerini ve değerlerini bilerek hayata başlayabilmesini sağlamaktır. Din eğitimi; öğrenilmesi seçilen bir dinin uygulamasının da öğrenilebilmesine ve uygulama alıştırmalarına imkân verilmesi ve yer gösterilmesi.

Modern Dünyada (Dünyevî) Eğitim “dinî eğitim” “din öğretimi” “din eğitimi” kavramlarının arasındaki farka dikkat !!!! Dinî dünya görüşüyle eğitim kalkmış, fakat din, vicdan, ifade hürriyeti/hakkının kullanımı için dinini öğrenmek ve uygulayabilecek hâle gelmek bir “insan hakkı.” Resmî ulusal eğitimi eline almış olan ulus devlet, “insanın dinini bilme ve uygulama hakkı”nı kullanmasını sağlayacak düzenlemeyi yapmakla yükümlü.

Modern Seküler / Dünyevî Eğitimin Çerçevesi = Milli Eğitim Müfredatı Müfredatta “millî”olarak düzenlenmesi gereken: Zorunlu ve ortak eğitim dönemi Resmî dil öğretimi ve Resmî dilde eğitim (BM amaç: vatandaşın ülkenin sunduğu fırsat ve kaynaklara erişiminde eşitlik sağlanması.) Uygulamalı Fen Bilgileri Millî Sanayiye Teknik Mesleklerin Sağlanması (Ülkenin kullandığı teknoloji / üretim bilgisi düzey(ler)ine “nitelikli işgücü”) Vatandaşlık Eğitimi Ortak Kültürün Dersleri (İnsan Hakkı: Din Öğrenimi ve Din Eğitiminin nerede yapılacağının yerinin belirlenmesi görevi)

Modern Dünyada Dünyevî Eğitim Ulus Devlette Dünyevî Eğitim ile Din, Vicdan ve Öğrenme Hürriyetinin Kullanımının Düzenlenişi Tüm Vatandaşlara Millî Örgün Eğitim Bireysel Eğitim Yaygın Eğitim Resmî Okullar Özel Okullar Kilise Yerel Yön. Kamu Özel Dünyada ve Avrupa’da zorunlu genel kültür dersi: Din Kültürü - Ahlâk Bilgisi Bazı Ülkelerde Ayrıca: (Seçmeli) Din Öğretimi Dersleri Din Eğitimi Uygulama (ibadet kuruluşlarında) Din Öğretimi, Din Eğitimi için İ. Dülger

Osmanlı Devleti’nde Eğitimin Dallanması Üç Kanallı Örgün Eğitimde (1890 - 1920) Herkese Açık Resmî Eğitim DİNÎ EĞİTİM Siyasî Amaçlı Yabancı Dinî Eğitim (misyonerlerce eğitim) İslamî Dinî Eğitim Gayr-i Müslim Dinî Eğitimleri Misyoner Kilise Eğitimi ve Okulları Özel Misyoner Okulları Cemaat Kilise Eğitimi Özel Cemaat Okulları İ. Dülger

Osmanlı Devleti’nde Eğitimin Dünyevileşmesi Üç Kanallı Örgün Eğitim Dallarında (1890 - 1920) Herkese Açık Resmi Eğitim Herkese Açık Resmî Eğitim (demokratik) DİNÎ EĞİTİM Siyasî Amaçlı Yabancı Dinî Eğitim (misyonerlerce eğitim) İslamî Dinî Eğitim Gayr-i Müslim Dinî Eğitimleri Misyoner Kilise Eğitimi ve Okulları Özel Misyoner Okulları Özel Misyoner Okulları Cemaat Kilise Eğitimi Özel Cemaat Okulları Özel Cemaat Okulları İ. Dülger

Üç Kanallı Örgün Eğitim (1890 - 1920) Osmanlı Devleti’nde Misyoner Okullarının Azınlıkları Tesir Altına Alması Üç Kanallı Örgün Eğitim (1890 - 1920) Herkese Açık Resmî Eğitim Herkese Açık Resmî Eğitim (demokratik) DİNÎ EĞİTİM Siyasî Amaçlı Yabancı Dinî Eğitim (misyonerlerce eğitim) İslamî Dinî Eğitim Gayr-i Müslim Dinî Eğitimleri Misyoner Kilise Eğitimi ve Okulları Özel Misyoner Okulları Özel Misyoner Okulları Cemaat Kilise Eğitimi Özel Cemaat Okulları Özel Cemaat Okulları İ. Dülger

Osmanlı Devleti’nde Dinî Eğitimin Zayıflaması Üç Kanallı Örgün Eğitim Dallanması: Yabancı Etkisinin Yayılması(1890-1920) Herkese Açık Resmî Eğitim Herkese Açık Resmî Eğitim (demokratik) DİNÎ EĞİTİM Siyasî Amaçlı Yabancı Dinî Eğitim (misyonerlerce eğitim) İslamî Dinî Eğitim Gayr-i Müslim Dinî Eğitimleri Misyoner Kilise ve Kilise Eğitimi Özel Misyoner Okulları Özel Misyoner Okulları Kilise ve Kilise Eğitimi Özel Cemaat Okulları Özel Cemaat Okulları İ. Dülger

Osmanlı Devleti’nde Tüm Eğitimin Kamu Denetimine Geçişi ve MÜCADELE Herkese Açık Resmî Eğitim Herkese Açık Resmî Eğitim (demokratik) Siyasî Amaçlı Yabancı Dinî Eğitim DİNÎ EĞİTİM (misyonerlerce eğitim) İslamî Dinî Eğitim Gayr-i Müslim Dinî Eğitimleri Sistem Mevzuat Denetim Gayreti Misyoner Kilise Eğitimi ve Okulları Özel Misyoner Okulları Özel Misyoner Okulları Cemaat Kilise Eğitimi Özel Cemaat Okulları Özel Cemaat Okulları Yapısını ve İçeriğini Kabul Ettirme İsteği İ. Dülger

Cumhuriyet Eğitimi Üç Kanallı Örgün Eğitimin Kaldırılması Herkese Açık Resmî Eğitim (demokratik) DİNÎ EĞİTİM Siyasî Amaçlı Yabancı Dinî Eğitim (misyonerlerce eğitim) İslamî Dinî Eğitim Gayr-i Müslim Dinî Eğitimleri Herkese Açık Tek Kanallı Eğitim = Tevhid-i Tedrisat İ. Dülger

Cumhuriyet Eğitimi Tevhid-i Tedrisat Kanunu (Öğretim Birliği Yasası) 1924

Cumhuriyet Eğitimi Tevhid-i Tedrisat (Öğretim Birliği) (Türkiye Modern Ulus Devletlerin Milli Eğitimlerine benzer bir devlet felsefesi tabanına oturmuştur.) Laik Dünyevî Eğitim Millî Eğitim Bilimsel Eğitim Din öğretimi, Din Eğitimi yapılabilir (“Dinî Eğitim” yapılamaz)

Müfredatta “millî”olarak düzenlenmesi gereken Zorunlu ortak eğitim Türkiye Cumhuriyeti’nin modern dünyevî ULUS DEVLET EĞİTİMİNE Geçmesi için Çerçeve: Müfredatta “millî”olarak düzenlenmesi gereken Zorunlu ortak eğitim Resmî dil öğretimi ve Resmî dilde eğitim (BM amaç: vatandaşın ülkenin sunduğu fırsat ve kaynaklara erişiminde eşitlik sağlanması) Vatandaşlık Eğitimi Uygulamalı Fen Bilgileri Millî Sanayie Teknik Mesleklerin Sağlanması (Ülkenin kullandığı teknoloji / üretim bilgisi düzey(ler)ine “nitelikli işgücü”) Ortak Kültürün Dersleri (İnsan Hakkı: Din Öğrenimi ve Din Eğitiminin yerinin belirlenmesi görevi)

Cumhuriyet Eğitimi Tevhid-i Tedrisat’ın (Öğretim Birliği’nin) Sisteme Hakimiyet Araçları: Müfredat (Ortak Müfredat İlkeleri, Müfredat Sunumu: Standartlar, Ölçütler, Ölçme-Değerlendirme Düzeni, Belgelendirme) Teftiş İdare İlkeleri Birliği

Modern Eğitimin Tarihî Seyri - Özet Sanayi çağı eğitimi Batı’da “millî eğitim,” diğer ülkelere yönelik olarak sömürge eğitimi (misyoner eğitimi) olarak uygulanmıştır Sanayi çağı eğitimi – yapı + millî eğitim içerik çerçevesi – 20. yüzyılda bütün dünyaya yayılma ortamı bulmuştur. ANCAK; Yayılan “yapı”dır. İçerik “ulusal” olarak belirlenmelidir. Belli aralıklarla, ulusal çıkar ve ilkelere sadık kalınarak çağın olgularıyla yorumlanmaktadır / yorumlanmalıdır. Bu iradeyi gösteremeyen devletler “taklit eğitim” altındadır. ŞİMDİ; Yeni bir teknoloji (ürün üretme bilgisi) değişmesi dönemine girilmektedir: Üretimde ve Eğitimde Küreselleşmek mi? Üretimde ve Eğitimde Küreselleştirilmek mi? Yönetmek mi? İ. Dülger

21. YÜZYILIN SORUNSALI MİLLİ EĞİTİM ile KÜRESELLEŞME NASIL BAĞDAŞIR?