ÇOCUKLARIMIZIN DİNİ VE AHLAKİ GELİŞİM ÖZELLİKLERİ

Din duygusu bebeklik döneminde, güven duygusundan kaynaklanan bir duygudur. Güven, anne karnından itibaren hayatı garanti eden, beklenti ve gereksinimlerin giderilmesi ile güçlenen bir duygu olarak karşımıza hayatın başlangıcında ortaya çıkar.

İşte din duygusu, güven, sevgi ve bağlanma gibi temel duygular üzerinde yükselen bir yaratıcı fikrine ulaşma içeriği taşıyan evrensel bir duygudur.

Din duygusu, bireyin kendini aşan doğaüstü ve değişmez olan bir kudrete inanma duygusu ile bu varlığa karşı hissettiklerini faaliyete dönüştürme arzusundan oluşur.Bu kudrete inanmaya İMAN , ona karşı hislerini göstermeye de İBADET denir.

Değer Eğitimine Kaynak Bebeklik Döneminde Değer Eğitimine Kaynak Olacak Öneriler Gerçek anne sevgisinden yoksun kalmış bebeklerin yetişkinlik yıllarında da katı ve hırçın olacağını unutmayın. Bu, her annenin kendi çocuğunun temel güven gereksinimini karşılaması için yeterli bir nedendir.

Temel güvenden sonra gelse de , SEVGİ ihtiyacı karşılanmayan bebeklerin , sağlıklı bir ruh hali oluşturabilmesi çok büyük çaba ister.Onları bu çabaya maruz bırakmayın ve bebeğin de sevdiği şeylere saygı duyun.Unutmayın ki , sevgi bebek için çoğu zaman emme,altının temizlenmesi,ona dokunulması gibi gereksinimlerin zamanında, uygun şekilde sürekli ve emniyet içinde giderilmesi demektir.

Öcü , canavar gibi gerçek olmayan varlıkları öğrettiğinizde, onların çocuğunuzun zihninde gerçek bir köpekten daha korkunç imajlar oluşturacağını bilin.Bu gerçek dışı varlıkların,ileride öğretmek isteyeceğiniz kutsal ve manevi değerlere zarar vereceğini unutmayın.

Erken Çocukluk Dönemi (4-7 Yaş) Ve Değer Eğitimi

4 yaş çocuğunun din ile ilgili sorabileceği sorular ve merak içeren cümlelerinden bazı örnekler: Allah’ın boyu ne kadar? Allah’ın arkadaşları var mı? Herşeyi Allah mı yapıyor? Biz de Allah olamaz mıyız?Keşke biz de Allah olsaydık!

6 yaşlarında çocukların belirgin ve kendiliğinden olan fizik ötesi merakları vardır; Her şeyin kaynağını, İlk insanı, Yeryüzünün nasıl olduğunu, İnsan hayatının nasıl başladığını, Niye bazılarının kız, bazılarının erkek doğduğunu sorarlar.

Çocuk (4-6) : (Minareye bakarak)Anne , Allah’ın boyu sence bu kadar var mı? Anne:Bilmem, sence ne kadardır? Çocuk:(Biraz düşünür)Bence o sonsuzdur.İnsanlar sonlu,o sonsuz. Biz sonluyuz,Allah sonsuz. Anne:Sonsuz ne demek sence? Çocuk:Allah tek kişi ,biz çok kişiyiz.O yüzden Allah sonsuz.Hem de çok büyük.Keşke Allah olsaydık...

Bu dönemde çocukların ilk düşünme biçimleri Allah’a yakıştırdıkları nitelikleri belirler. Onlara göre Allah, cennette yada yukarılarda bir yerde oturan birisidir. Yaşlıdır ve bütün organları insanlarınkine kıyasla büyüktür. O, bir süpermen gibi istediği şeyi yapabilir.

“DOST ALLAH” İNANCI Bu yaş gurubunun Allah ile kurdukları duygusal ilişki gerçekten de anlamladır.Çocukların Allah sevgisine yükledikleri anlam içerik olarak büyüklerinkinden farklıdır. Onlar mutlak olarak kendilerini seven bir Allah tanımını oluşturmuşlardır. O Allah, yetişkinlerden çok kendilerini seviyordur. Hz. İbrahimin Allah tasavvuruna ulaşması Kuran’da ayrıntılı olarak anlatılır. Varılan sonuçta Hz. İbrahim’n aradığı Allah’ın ilk özelliğinin SEVGİ unsuruyla anlatılması oldukça önemlidir.

Çocuğunuza öğretmek istediğiniz ahlaki, toplumsal, sosyal, dini değerler hakkında bildiğiniz şeylerden daha çok, bu konuda takındığınız tavır ve davranışlar onun bu konudaki duygu dünyasını şekillendirir. Çünkü, çocuklar bu yaşlarda zihinsel öğrenmelerden çok duygusal öğrenmelere açıktırlar.

KÜÇÜK YÜREKLERLE BÜYÜK DOSTLUKLAR İÇİN ÖNERİLER Çocuklarla bir defalık yapılan konuşma her zaman yeterli olmayabilir. Diyaloglar, farklı zamanlarda da olsa, birer zincir şeklinde gerçekleştirilmeye çalışılmalıdır. Daha önce verilen cevap daha sonraki bir diğerini silmemeli, değiştirmemeli ve çarpıtmamalıdır.

Çocuğu eğitenler birbirlerinden farklı bir diyalog zinciri oluşturmamalıdır. Aile bireyleri birbirini tamamlayan, en azından birbirini yanlışlamayan bilgiler sunmalıdır. Aksi takdirde çocuk insani, ahlaki, dini değerleri konusunda bir güven sorunu yaşıyabilir. Aktarılan bilgilerden hangisinin doğru olabileceğini çocuğa bırakmak, ona ağır bir yük yüklemek demektir.

Çocuğunuzun konuşmaya başladığı andan itibaren onu başkalarından ayıran düşünme biçimleri ve ilgileri olduğunu keşfedebilirsiniz. Bunlar sevgi, doğruluk paylaşım gibi değerleri aktarmak istediğinizde size yardımcı olabilecek en iyi yönlendiricilerdir.

Diyelim ki, çocuğunuz diğer çocuklara göre doğaya düşkün Diyelim ki, çocuğunuz diğer çocuklara göre doğaya düşkün. Hayvanlar dünyasını ve ağaçların dilini kullanarak merhamet, dayanışma gibi erdem davranışlarını öğretebilirsiniz.

Din ve Allah ile ilgili soruları yoğunlaştırdığında çocuğunuza gerektiğinden fazla tepki göstermemelisiniz. Bu konuda ailelerin sergilediği iki belirgin yanlış tavır vardır: Birincisi, fazla telaşlanıp bilgilerinin yeterli olmadığını belirtmek, yada çok önemli bir şey öğretme heyecanı ile, bildiği bütün bilgileri çocuğa boca etmektir.

İkincisi de, bu soruları önemsememek ve duymazdan gelerek yok saymaktır. Bu iki tavır da çocuğun soru sormayı bırakmasını ve bilgilenmesini sağlamayacaktır.

Günlük konuşma diliniz içerisine, güzel dualar, hayır ve iyilik temenni eden cümle ve deyimleri bilinçli olarak yerleştirin. Bunları çocuğunuzun duyacağı biçimde ve doğal olarak seslendirin.

Din ile ilgili olarak gerek kendi aranızda, gerekse çocuğunuzla konuşurken, “Allah’ın insanları taş yapması” gibi dini olduğu zannedilen ifadeler kullanmanız, çocuğunuzun hayalindeki “Dost Allah” imajını zedeleyecektir.

Çocuğunuzun yaptığı olumlu davranışları isimlendirin:”Oyuncağını arkadaşına verdin. Sen cömert birisin” “Kardeşinin düşmesini engelledin. Sen yardımsever birisin” gibi.

Çocuğunuz ısrarla “Allah’ı neden göremiyoruz Çocuğunuz ısrarla “Allah’ı neden göremiyoruz?” dediğinde, “Bizim gözlerimiz küçük. Allah ise çok büyük. Bu yüzden göremiyoruz” diyebilir, konuya “Allah bizi bilir, sever ve tanır” ifadeleri ile devam edebilirsiniz. Böylece hem konuya onun açısından bakmış, hem de konuyu onun bildiği kavramlarla ifade etmiş olursunuz.

Görülmeyen şeyleri anlatmak için, “nefes üfleme” deneyi yapabilirsiniz Görülmeyen şeyleri anlatmak için, “nefes üfleme” deneyi yapabilirsiniz.”Nefesini üfle” deyip görüp görmediğini sorabilir, böylece ona bazı şeylerin görmeden de var olabileceğini anlatabilirsiniz.

OKUL ÖNCESİ DÖNEMDE İBADET Bu dönemde, çocuk ruhuna en uygun ibadet olarak dua öngörülebilir. Çocuğun ibadet etme isteği ilk çocukluk yıllarında dua etme şeklinde görülebilir. Çocuk fantezileri, düşleri dua içerisinde kendilerine yeni açılımlar sağlar. Bu da çocuğun gerçek dünya ile iç dünyası arasında bir köprü kurma anlamına gelir.

Çocukların Allah’ı her şeyi anında gerçekleştiren bir sihirbaz gibi algılamasına yol açacak tutumlardan sakınılmalıdır. Bunun yerine, onun çabalarının en önemli erdem olduğu anlatılarak, kendi çabalarına önem vermenin Yaradan katında, ibadet olduğu da belirtilmelidir.

Bayramların ve kutsal günlerin, aileleri ve insanları birbirine yakınlaştırma işlevlerinin ibadetin en önemli alanlarından biri olduğu unutulmamalıdır. Çocuklar ilk ibadet yaşantılarını evdeki yetişkinlerden öğrenirler. Çocukların bu konudaki sorunlarını, sordukları kadarıyla, sordukları zaman ve sordukları iletişim dili ile cevaplamak yeterlidir.

“Çocuklarınız sağını solunu ayıracak yaşa geldiğinde ona namaz kılmayı öğretin”(Hz. Muhammed (s.a.v)

7-11 YAŞ ÇOCUĞUN DİNİ KAVRAMLARI ALGILAYIŞI 7-9 yaş gurubundaki çocuklar Allah’ı hala insani unsurlarla düşünürler.Dua ederken, Allah’tan yine bolca maddi şeyler isterler. Bununla birlikte artık, kendileri için başarı, başka çocuklar için yiyecek içecek, bütün dünya çocukları için barış gibi istekler dile getirirler.

“ALLAHTAN İSTEDİKLERİM” Sevgili Allah’ım Ben seni çok seviyorum. Bizi yarattığın için, anne ve babalarımız olduğu için, bizi koruduğun için, bize verdiğin nimetler için, bizlere gösterdiğin sonsuz merhamet için ve yaptığın bütün iyilikler için teşekkür ederim.

Allah’ım annesi babası olmayan insanlara, fakirlere, depremzedelere yardım et. Binaların yıkılmamasına yardım et. Özürlülerden , hastalardan, yaşlılardan ve bütün herkesten yardımını esirgeme. Bütün herkesi koru.

10-12 yaşından itibaren de metafizik alana ilişkin sorular sorarlar. 7-9 yaş gurubundaki çocuklar meleğin, şeytanın diğer soyut varlıkların ne olduklarını sorgularlar. “Helal” ve “Haram” gibi konuların neden belirlendiğini, Allah’ın bu kurallara uymayanlara ne yapacağını sorgularlar.

10-12 yaş çocukları, daha çok Müslümanlığın ne demek olduğunu, İslam dininin diğer dinlerden üstünlüğünü, Allah’ın bütün insanları neden Müslüman yapmadığını sorgularlar.

7-9 yaş arasında dua ve diğer ibadetleri özel isimleriyle ifade edebilecek duruma gelirler. 9 yaşından sonra dua, Allah ile özel bir konuşma ve iletişimdir. İbadetin bedensel hareket olmanın yanında, ruhsal bir sığınak olduğu düşünülür.Bütün bunlar bir adım sonra yaşanacak ergenlik bunalımları içerisinde temel sorular olmaya hazır olacak şekilde yerlerini alırlar.

YAŞ GURUBUNUN 7-12 SORULARI

Öğretmenim, teala allah’ın soyadı mı… Nasreddin Hoca peygamberimizin nesi oluyor… (7 yaş) Resulü anladım ama Ekrem kim oluyor… Hz. Muhammed’in çizgi filmine onu görmek için gittim, ama onu göremedim neden… Allah neden dünyayı daha güzel yaratmadı O zaman insanlar birbirleriyle bu kadar savaşmak zorunda kalmazlardı.

Melekler Allah’ın yardımcıları mı? (8 yaş) Benim kıldığım namazların sevabını annem babam alıyormuş, ben boşuna mı yapıyorum (9 yaş) Allah bizi yarattı, Allah’ı kim yarattı (9 yaş) Hristiyanlar da cennete gidicek mi (10 yaş) Peygamberimizin son peygamber olduğunu nereden bilebiliriz?

Kadınlarda ezan okuyabilirler mi? (11 yaş) Allah bizim ne yapacağımızı biliyorsa neden imtihan ediyor (12 yaş)

SON ÇOCUKLUK /ERGENLİK ÖNCESİ DÖNEMDE DEĞERLER

10 -12 yaş döneminde çocuklar bir başka dönemi yaşamaya başlarlar 10 -12 yaş döneminde çocuklar bir başka dönemi yaşamaya başlarlar. Bu dönemin en belirgin tarafı, özellikle bedensel değişimlerin de eşlik ettiği ruh dünyasında ki kargaşadır. 10-12 yaşından sonra ilgilerin cinsellik olgusuna çevrildiği, duygusal gelişimin bu merkezle geliştiği görülür.

Grup ve arkadaş ilişkileri bu yaşlarda ön plana çıkar Grup ve arkadaş ilişkileri bu yaşlarda ön plana çıkar. 9-10 yaşlarından itibaren çocuklar artık soyut bir Allah kavramını düşünebilecek kapasiteyi zihinsel olarak elde etmiş olurlar.

10-12 yaşlarında çocukların sosyal hayata karşı duyarlı olmaları, kendi önlerine konan değerleri bu bakış açısıyla sorgulamalarına yol açar. İlahi adalet 12 yaşlarında bu nedenle daha çok düşünülür hale gelir. Neden herkes aynı inancı paylaşmıyor… Neden bazı insanlar hasta veya sakat… Neden bazıları zengin bazıları fakir

Ergenlik öncesi çocuklar duygusal olarak her türlü otoriteyi eleştirdikleri için, ailelerinden gelecek her türlü öneriye önce tepki göstereceklerdir. Bu doğaldır. Hatta bu dönemde neden dünyanın güneş etrafında döndüğünden, neden iki ayağımıza da aynı renk çorap giymek zorunda olduğumuza kadar her şey eleştirilir.

Bu eleştirel bakış nedeniyle ailenin değer yargılarının bütününe tepkisel bir tavır konulabilir. Bu tavrın altında yatan aslında çocuğun “kendi benliğini tecrübe” etmesidir. Ergenlik öncesinde dinin duygusal boyutu önemini biraz yitirir. Bunun yerini zihinsel boyut alır. Ayrıca ahlakçı tutum da bu dönemin tarzını belirler.

Bu dönemde değerler eğitimi vermenin güçlüğü ortadadır Bu dönemde değerler eğitimi vermenin güçlüğü ortadadır. Fakat daha önceye dayalı eğitim çabaları bu dönemde meyve vermeye başlar. Ailelerin bu dönemde kendi değerlerini sahiplenmeleri ve değerlerin öncelikli uygulayıcıları olmaları gerekir.

ÇOCUĞUN ŞEKİLLENMESİNDE DİNİ AÇIDAN ÇOCUĞUN ŞEKİLLENMESİNDE AİLENİN ROLÜ

Bilgilendirme ve İbadete Alıştırma Namaz ve oruç gibi İslamın temel ibadetlerinin okul döneminde öğretilmesi ve bunların tedrici (kademeli) bir şekilde, çocuğun gücü nispetinde sevdirilerek alıştırılması yararlı olur. Çocukların 7 yaşlarından itibaren namaz ibadetine alıştırılmasını söyleyen Hz. Peygamberin sözünden, bazı İslam alimlerinin anladığı gibi namazla ilgili bilgilerin öğretilmesinin esas olduğu söylenebilir.

Kuran ve dini esasları çocuğa öğretirken onun kalbine nüfuz edilmeye çalışırsa daha verimli olur. Çocuklara dini telkinler yapılırken ve onları ibadetlere teşvik ederken birlikte ibadet etmek önemli bir metoddur. Onlar kendilerine verilen teknik bilgileri unutabilirler fakat görerek yaptıkları kalıcı olur.

Alışkanlıklar taklitle başlar Alışkanlıklar taklitle başlar. Çocuk yakın çevresinin beklentilerine uyma eğilimindedir. Bu bakımdan araştırmacılar bir ihtiyaç olan taklidin, dıştan içe doğru yönelerek orada özümsenmesiyle doğal bir davranış haline gelebileceğini tespit etmişlerdir. Ruhtan ruha geçişle yerleşen davranışları çocuk farkına bile varmadan sürdürebilir.

“Allah seni taş eder” gibi yasakçı ifadelerle çocukları uyarmak yerine güzelliklerle alternatif sunarak onlara yaklaşmalıyız. Medineli Ensardan birinin bahçesindeki hurma ağaçlarını taşlayan çocuk Rafi B. Amr örneğinde olduğu gibi…

Kuran’da çocukla ebeveynin ilişkisinden bahsedilirken; “yavrucuğum, oğulcuğum” ifadelerinin kullanılması çocuklara nasıl davranılması gerektiği hakkında bize rehberlik eder.

DİN EĞİTİMİNDE UYGULANACAK METODLAR

Tatbik ederek öğretmek Peygamber Efendimizin abdestle ilgili bir soruyu kendisi uygulayarak cevaplandırması gibi..

Basitten zora doğru gitmek Hz Mevlana, “Çocuklara Kuran ve sünneti öğretmeye başlamadan önce ciddi bir edep talimi gerekmektedir” der. Dolayısıyla yavrularımıza “Elifba’yı öğretmeden evvel “Elif’in manasını, Allah’u Teala’nın, Peygamberin kim olduğunu öğretmek gerekir. Önce onların minicik yüreklerini Allah ve Peygamber sevgisiyle doldurmalı, İslamın nezaket, zerafet ve tüm güzellikleri o temiz kalplere yansıtmalıdır”

Öğrenilen tek bir şeyin dahi, hemen uygulanmaya geçilmesi gerekir Öğrenilen tek bir şeyin dahi, hemen uygulanmaya geçilmesi gerekir. Peygamberimizin Ashabı Es-Sülemi’den şöyle naklediliyor. “Biz Peygamber Efendimizden on ayet alır, bunlardaki bilgi ve amelleri öğrenmeden diğer on ayete geçmezdik. Rasullulah (s.a.v) bize hem ilim hem de ameli birlikte öğretirdi”

“Sirke verirsin, şeker alırsın; boncuk verirsin inci alırsın ;sürme verirsin görüş elde edersin ; pek hoştur bu alışverişte bulunmak”(Hz. Mevlana)