KOKLEAR İMPLANTLI ÇOCUKLARDA DİNLEME EĞİTİMİ * 16/07/96 KOKLEAR İMPLANTLI ÇOCUKLARDA DİNLEME EĞİTİMİ *

İşitme Engelli ve CI Çocuklarla İletişim * 16/07/96 İşitme Engelli ve CI Çocuklarla İletişim İletişimde iki ana faktör söz konusu; Çocuğun beynine en iyi şekilde işitsel uyarıyı yollamak. Dil gelişimini ilerletebilecek donanımlı bir çevre oluşturmak. İşitme engelliler ve CI çocuklarla iletişim kurabilmek için 2 ana faktör söz konusudur. Bunlardan birisi çocuğun beynine en iyi şekilde işitsel uyarı yollamak. İşitme engelli çocuklarda beyine en iyi işitsel uyarıyı yollayabilmek için iletim yolundaki engeli kaldırmak ya da en aza indirgememiz gerekir. Çünkü kulak beyine uyarı yollamak için kullanılan bir araçtır sadece. Beyine uyarı yollayan bu araçta bir sorun var ise, ve kullanılan işitme cihazları ile yeteri kadar iyi ve kaliteli uyarı yollanamıyor ise, sorunu CI ameliyatı yapılarak en iyi şekilde çözümlenmeye ve işitme duyusunu en iyi şekilde kullanarak sağlamak için en uygun ve kaliteli ses iletilmeye çalışılıyor. Diğeri ise, dil gelişimini ilerletebileceği donanımlı bir çevre oluşturulması gerekmektedir. Bu iki ana faktör çerçevesinde uygulayabileceğimiz eğitim yöntemi nedir? dersek eğer. Tabi ki işitsel – sözel yöntemdir. *

Beyine en iyi işitsel uyarıyı yollamak için; * 16/07/96 Beyine en iyi işitsel uyarıyı yollamak için; Erken teşhis İşitme kaybına uygun cihazlandırma Düzenli ve verimli cihaz kullanımı Erken yaştan itibaren işitme kalıntısının kullanılması, takip ve kontrolü. İşitme cihazının yeterli olmadığı durumlarda erken yaşta Koklear İmplantasyon İşitme engelli çocuklarda beyine en iyi işitsel uyarı yollayabilmek için iletim yolundaki engeli kaldırmak ya da en aza indirgememiz gerekir demiştik. Bunun için neler yapmamız lazım dersek? Öncelikle erken teşhis şart. Yeni doğan tarama programı ile büyük ölçüde ülkemizde bunu aşmaya başladık. Ama bu konuda toplumsal bilincin oluşturulması gerekmekte. Geç cihazlanmış çocuklarda beyindeki iletim ağında süreç içinde körelme oluyor ve bu iletişimsizlik sonucu çocukta davranış problemleri de ortaya çıkıyor. Bunları çözmek için uğraşırken süreç uzuyor ve zorlaşıyor. İşitme kalıntısından maksimum düzeyde yararlanmak için uygun cihaz kullanımı gerekir. *

Dil gelişimini ilerletebilecek donanımlı bir çevre oluşturmak için; * 16/07/96 Dil gelişimini ilerletebilecek donanımlı bir çevre oluşturmak için; En önemli ve birincil koşul ailedir. İkincil koşul ise karşılıklı sözel iletişimdir. Bir diğeri ise dinleme aktiviteleridir. İşitme engellilerde iletişim kurarken gerekli olan diğer bir faktörün de donanımlı bir çevre oluşturmak olduğu söylemiştik. 1)Bu çevrenin as elemanı ailedir. Çocuğun en büyük şansı, ilgili, kabullenme sürecini hızlı aşmış ya da aşmak için çabalayan, araştıran, aile eğitimine ve işbirliğine açık bir ailesinin olmasıdır. 2) İşitme üzerine yoğunlaşmış bu çevrede mutlaka karşılıklı sözel iletişim kullanılmalıdır. Dudak okuma ve işaret ile iletişim yer almaz. 3) Yine bu çevrede dinleme yeteneğini ve beyni geliştirecek dinleme aktivitelerinin yapılması gerekmektedir. *

* 16/07/96 Dinleme Eğitimi Dinleme eğitiminin de iki temel öğesini, karşılıklı sözel iletişim (karşılıklı konuşma) ve dinleme yeteneğini geliştiren dinleme aktiviteleri oluşturur. Dinleme eğitiminin de temel öğelerini de karşılıklı sözel iletişim yani karşılıklı konuşma ve dinleme aktiviteleri içerir. *

Karşılıklı sözel iletişim nasıl olmalıdır? * 16/07/96 Karşılıklı sözel iletişim nasıl olmalıdır? İşitmeyi hedefleyen bir iletişim olmalı. (Dinle!..) Çocuğun dil yaşına uygun doğal bir dil kullanılarak model olunmalı. Anlamlı bir dil girdisi sağlanmalı. Normal konuşma tonunda ve hızında bir ses kullanılmalı. Konuşmada ritim, melodi ve vurgu kullanılmalı, beklemeyi kullanarak çocuğun cevap hakkını kullanması sağlanmalı. İletişim becerilerinden ortak ilgi, göz kontağı ve sıra alma sağlanmalı. İletişimde mutlaka işitme hedeflenmeli. İşitme üzerine yoğunlaşmış bir çevre oluşturularak, çocuğun dikkati dinlemeye yöneltilir. Dinle.. dediğimizde kulağı ile giden veriyi beyninin çözmesi gerektiğini çocuk bizim talebimizle anlamalı ve dinlemeyi öğrenmeli. Çocuğun dil seviyesine göre doğal bir dille konuşulur. Dudağa dikkat çekilmez ve abartılı dudak hareketleri yapılmaz. Erken teşhis edilen çocukların aileleri zaten doğal davranıyor doğal bir iletişim kurmaya çalışıyorlar. Annece ve melodik konuşuyorlar. Çocukların ise taklit ederek öğrenirler ve iyi taklit ederler. Dili kullanırken onlara doğru model olmalıyız. Biz karşılıklı sözel dil kullanırken kullandığımız dili neye ilişkin kullandığımızı çocuğun anlaması ve anlamlandırması gerekir. Önceki oyununuzda topa ilişkin dil verdiyseniz Daha sonrasında Top nerde? dediğinizde çocuk topu getiriyor. Ve topun ne olduğunu biliyorsa anlamlı bir dil girdisi sağlanmıştır. Sonraki süreçte “op” diyerek öğrendiği anlamlı dili kullanmaya da başlayacaktır. Dili anlamlı kullanmadan anlamsız dil tekrarının dilin kazanımına bir faydası yoktur. Karşılıklı konuşma sırasında, bir şey söyledikten ya da soru sorduktan sonra duraklayarak beklenmesi, çocuğa sıra verilmesi ve çocuğun sıranın kendisine geldiğini anlaması sağlanmalıdır. Bizler birbirimizle sözel bir iletişim kurarken ortak bir konu üstüne konuşuruz. Karşı tarafla arada göz kontağı kurarak bizi onaylayıp onaylamadığını kontrol ederiz. Ve bizim söyleyeceğimiz bitince bekler sırayı karşı tarafa veririz değil mi? Süreç çocuklarla olan sözel iletişimde de böyle. *

Karşılıklı sözel iletişim nasıl olmalıdır? * Karşılıklı sözel iletişim nasıl olmalıdır? 16/07/96 Çocuğa sözel, davranışsal yada nesnel olarak ödüllendirme yapılarak, iletişime karşı cesaretlendirilmeli. Normal dil gelişim sürecinin temel alınması. (Çocuğun dil yaşı dikkate alınarak) Çocuğun mevcut dilini geliştirmek için, çocuğun kullandığı dili anlayıp, dilinde düzeltmeler ve tekrarlar yapılmalı. Çocuğun iletişime katılımını teşvik etmek için, çocuğun ilgi alanı doğrultusunda konuşarak ve çocuğun seviyesine inerek, diyalog yavaşlatılmalı. Ailenin ve uzmanın eğitimi planlarken “çocukların normal dil gelişimi sürecini” temel alması bu aşamaları adım adım ilerlemesi gerekir. Ayrıca çocuğun kullandığı dili anlayıp, söylemek istediğini tekrar ederek dilinde düzeltmeler yapılmalıdır. *

Karşılıklı sözel iletişim nasıl olmalıdır? * 16/07/96 Karşılıklı sözel iletişim nasıl olmalıdır? Ailenin, işitme engelli çocuğuna da aynı fırsatlar sağlandığında ve uygun eğitim programı ile desteklendiğinde işiten bir çocuk gibi dil öğrenebileceğine inanması ve bu inanç çerçevesinde desteklenmesi gerekir. Karşılıklı sözel iletişim kurarken, çocuğun ilgi duyup katılabileceği, onun yaşını, zihinsel, sosyal, motor ve duygusal gelişimini, dilsel ve dinleme becerisini dikkate alan faaliyetler hazırlanarak iletişim kurulmalıdır. *

* 16/07/96 Karşılıklı sözel iletişim ve dinleme aktivitelerinde neler yapabiliriz? Sese ve müziğe tepki oyunları (oyuncak toplama, sandalye kapmaca, ses ile hoplama vs.), Sıra alma oyunları (lego devirme, kule yapma bowling vs.), Ayırdetme oyunları (oyuncak sesleri, müzik aletlerinin sesi, hayvan sesleri, taşıt sesleri, tekerleme ayırdetme, şarkı melodisi ve ritmini ayırdetme vs.), Eşleme oyunları (renk eşleme, oyuncak hayvanlara hayvan kartları eşleme, şekil, meyve, sebze, eşya, giysi, sayı eşleme vs.), *

Hedef kelimeyi ayırt etme oyunları(dev-cüce, meyve sepeti vs.), * 16/07/96 Hedef kelimeyi ayırt etme oyunları(dev-cüce, meyve sepeti vs.), Oyuncaklarla oynama (şekil kutusu, bebek, arabalar vs.) ve oyuncak rutinleri(oynamayı sevdiği oyuncaklar), Günlük rutin tekrarları (yemek pişirmek, çamaşır yıkamak, masa hazırlamak vs.), Hayali oyunlar (evcilik, doktorculuk, öğretmencilik vs.), Kitap ve sıralama kartlarına bakma, Kart oyunları (kaymaca tırmanmaca, yılan oyunu, monopoly, iskambil vs.), Yapı ve inşa oyunları, (lego, jenga vs.) *

Hafıza oyunları, (memory, hatırla bakalım, Bil bakalım kim? vs.) * 16/07/96 Hafıza oyunları, (memory, hatırla bakalım, Bil bakalım kim? vs.) Dramatizasyon çalışmaları, (davranış değiştirme) Sanat çalışmaları, (boyama, resim, hamur , kolaj vs.), maket yapma, (kutulardan araba, kedi yapma, vs.), Tekerleme, şarkı, şiir ve bilmeceler, Kitap okuma çalışmaları, Yazma çalışmaları (dikte ettirme), Metin okuma (tracking), Soru – cevap çalışması, Şimdi bunlardan kitaba bakmayı irdeleyelim. *

Sesi Fark Etme Çalışması

Yapılandırılmış dinleme aktiviteleri nasıl olmalıdır? * 16/07/96 Yapılandırılmış dinleme aktiviteleri nasıl olmalıdır? Aktiviteler kısa, çeşitli ve eğlendirici olmalıdır. Dinleme aktivitesinde çocuğun heyecanını yenmesi için mutlaka başarabileceği şekilde örnek bir çalışma yapılır. Böylece çocuk başarabildiğine inanmaya başlayacak ve kendine güvenini kazanabilecektir. Oyun veya dinleme aktivitesi öncesinde mutlaka çocuğa ne dinleyeceği ve nasıl tepki vermesi gerektiği açıklanmalıdır. Dinleme aktivitelerinde çevre sesleri değil, mutlaka konuşma sesleri ile kelime, cümle, tekerleme, bilmece ve şarkılar kullanılmalıdır. Dinleme aktiviteleri 3 yaş öncesine yapılmaz. 3 yaş öncesi ameliyat olmuş çocuklar zaten normal süreçte gelişirler. Çocuklar uzun süre dikkatini yoğunlaştıramadığı için aktiviteler kısa olmalıdır. *

Yapılandırılmış dinleme aktiviteleri nasıl olmalıdır? * 16/07/96 Yapılandırılmış dinleme aktiviteleri nasıl olmalıdır? Dinleme aktivitelerinde farklı ses / kelime / cümleleri ayırt etmesi veya tanıması istenmelidir( Hangi şarkı? Hangi gürültü yapan oyuncak? vs.). Çocuk, tekrar cümlelerinde, cümleniz bittiği anda, aynı hız, ritim ve biçimde cümleyi tekrarlamaya teşvik edilmelidir. Ayrıca çocuğun doğru resmi göstererek ya da jest ve mimiklerle cümleyi anladığını göstermesi istenmelidir. Çocuğun dinlemesi geliştikçe tekrarlama yerine soruları cevaplaması istenmelidir. Kİ olma yaşı büyüdükçe, dinleme çalışmalarının da yaş ile orantılı olarak daha fazla olması gerekir. *

Yapılandırılmış dinleme aktiviteleri nasıl olmalıdır? * 16/07/96 Yapılandırılmış dinleme aktiviteleri nasıl olmalıdır? Dinleme aktiviteleri çocuğun kapasitesine göre basitten karmaşığa doğru zorlaştırılır. Dinleme aktivitesini zorlaştırmak için seçenek sayısı arttırılmalıdır. Birbirine yakın benzer ses, kelime ve cümle kullanılabilir. Örn: Tüm sesler kesik, (hav hav, vak vak). Hece sayıları eşit olabilir. (patates /patlıcan / domates). Cümleler ise eşit uzunluk ve vurguda kurulmalıdır. “Eve gitti”, “İşe gitti”, “Kapı çaldı” vb. . *

Yapılandırılmış Dinleme Aktiviteleri * 16/07/96 Yapılandırılmış Dinleme Aktiviteleri Dinlemede aynı sesleri içeren kelimeler kullanılabilir(et, ev, el, eş, er, vb.). Cümle içinde hedef kelimeyi tanıyıp ifade etmesi istenebilir. *

Yapılandırılmış Dinleme Aktiviteleri * 16/07/96 Yapılandırılmış Dinleme Aktiviteleri Başlangıçta çocukla birlikte belirlenmiş kapalı uçlu kelimeler seçilirken, sonrasında açık uçlu çocuğun söylemediği ve zorlandığı kelimelerde seçenek olarak sunulur. Çocuktan iki veya daha fazla obje istenebilir. Karmaşık yönerge verilebilir. . *

Yapılandırılmış Dinleme Aktiviteleri * 16/07/96 Yapılandırılmış Dinleme Aktiviteleri Hikayeden matrisler yapılabilir. Cümle içinde bir ya da iki kelime değişebilir. Cümle içinde ilişkili kelimeyi tanıyıp ifade etmesi istenebilir. . *

Yapılandırılmış Dinleme Aktiviteleri * 16/07/96 Yapılandırılmış Dinleme Aktiviteleri Hikayeden cümleler dinleyip, sonrasında doğru/yanlış cümle dinlemesi yapılabilir. Hedeflenen sesi içeren kelimeleri dinleyerek tanıması istenebilir. Hikayeden zıttı olan kelimeler bulunarak dinleme yapılabilir. *

Yapılandırılmış Dinleme Aktiviteleri * 16/07/96 Yapılandırılmış Dinleme Aktiviteleri Dinleyerek obje tanıma yapılabilir. Bulunulan ortama göre uzaktan dinleme yapılabilir. Az sesle (fısıldayarak) uyarı verilebilir. *

Yapılandırılmış Dinleme Aktiviteleri * 16/07/96 Yapılandırılmış Dinleme Aktiviteleri Aktivite arka plan gürültüsü ile yapılabilir. Gürültüde cümle içinde hedef kelimeyi tanıması istenebilir. Tekrarlama yerine soru – cevap çalışması yapılabilir. Yakup Enes Güzel (Medel) Emre Yarmacı (Clarion) Nihan Demirci (Clarion) *

Yapılandırılmış Dinleme Aktiviteleri * 16/07/96 Yapılandırılmış Dinleme Aktiviteleri Metin okuma (Tracking) çocuk okuyabiliyorsa metni içinden sessiz okur. Çocuk yazıya bakarken, cümleler sırası ile sesli okunur ve çocuktan tekrarlaması istenir. Aynen sizin okuduğunuz gibi çocuğunda vurgulamaları kullanması istenir. Çocuk metin ile tanışıklık kazandığında metin olmaksızın metindeki cümleleri yüzünüze bakmadan tekrarlaması istenir. *

Yapılandırılmış Dinleme Aktiviteleri * 16/07/96 Yapılandırılmış Dinleme Aktiviteleri Okuduğunu anlama çalışması olarak çocuğa metin hakkında sorular sorularak cevaplaması istenebilir. Çocuğun metin hakkında size soru sorması ve yorum yapması istenebilir. Hikayede hedeflenen bir ses aranabilir. Sorunlu bir fonem varsa düzeltme çalışması yapılabilir. “Salih öğretmen Seçil’e Sık Sık Soru Soruyordu.” *

Yapılandırılmış Dinleme Aktiviteleri * 16/07/96 Yapılandırılmış Dinleme Aktiviteleri Dinlemedeki gelişim; şarkı ve tekerleme söyleyerek, dans ederek ve dinleme oyunları oynayarak daha da hızlanır. Zamanla şarkı, şiir, bilmece ve tekerlemelerdeki satır tekrarlama ile zorluk derecesi arttırılabilir. Bu tür çalışmalar çocuğun daha dikkatli dinlemesini ve daha doğru biçimde söylemesini teşvik eder. Aksatmadan yapıldığında çocuğun anlaşılır konuşmasına katkı sağlamaktadır. *

Kitaba nasıl bakalım? Kitaba birkaç kez çocukla birlikte bakılır. * 16/07/96 Kitaba nasıl bakalım? Kitaba birkaç kez çocukla birlikte bakılır. Kitaptaki ana olaylar için sıralama kartları hazırlanır. Hikaye içindeki objeler de resimlendirilerek kartlar hazırlanır. Çocuğun tanıması için birlikte, hangi sesin/kelimenin/ cümlenin resim ile bağdaşacağına karar verilir ve dinleme yapılır. *

* 16/07/96 Kitaba bakarken çocuğun daha uzun süreli dikkatini toplamak ve olayları daha iyi anlamasını sağlamak için resimlerle birlikte oyuncakları da kullanmak gerekebilir. Dinleme aktivitelerinde çocuk ile yan yana oturulmalıdır. Ağız el ile kapatılmamalıdır. Çocuğun hafifçe arkasında durup, önündeki malzemeye bakmasını teşvik edilmelidir. Çocuk söyleneni anlamazsa yeniden tekrar edilmelidir. Başlangıçta sadece iki, üç kelime ile dinleme yapılırken daha sonra seçenek sayısı dört, beş, altı kelime olarak arttırılabilir. *

Rol değişimi işitsel hafızayı geliştirir. * 16/07/96 Rol değişimi yaparak çocuğun kelime ve cümle hatırlamasına fırsat verilmiş olur. Süreci çocuğun yönetmesine izin verilerek, çocuk hatırlamaya ve net konuşmaya teşvik edilir. Rol değişiminde dinleyenin anlayabilmesi için çocuk kendi dilinin anlaşırlılığına dikkat eder. Rol değişimi işitsel hafızayı geliştirir. *

Yapılandırılmış Dinleme Aktiviteleri * 16/07/96 Yapılandırılmış Dinleme Aktiviteleri Telefonla görüşme de basitten zora doğru aşamalandırılır. En zor aşama yabancı kişiler ile telefonda diyalog yapılabilir. *

İlginize ve dikkatinize teşekkürler!.. * 16/07/96 İlginize ve dikkatinize teşekkürler!.. *