ÜNİTE 1 İKTİSAT TARİHİ’NE GİRİŞ

BİR BİLİM OLARAK İKTİSAT TARİHİ İktisat Tarihi Biliminin Doğuşu 1776 Adam Smith’in meşhur Milletlerin Serveti adlı kitabının yayın tarihi İktisat Tarihi’nin doğuş tarihi olarak kabul edilir. Bu düşüncenin dayanağı Smith’in tarihi verileri geniş ölçüde kullanmış ve özellikle de üçüncü kitabını tamamen tarihsel bir bakış açısıyla yazmış olmasıdır.

1892 ABD’de Harvard Üniversitesi’nde Sir William J. Ashley için özel olarak ve dünyada ilk kez bir İktisat Tarihi Kürsüsü’nün kurulduğu tarih İktisat Tarihi’nin doğuş tarihi olarak kabul edilir

BİR BİLİM OLARAK İKTİSAT TARİHİ Klasik Okul ve Tarihçi Okul İktisat Tarihi’nin doğuşu, Tarihçi Okul’a çok şey borçludur. Tarihçi Okul, Klasik Okul’a tepki olarak doğmuştur. Tarihçi Okul, Klasik Okul’un şu özelliklerini eleştirmekteydi. Klasik Okul Tümdengelimcidir Soyuttur Evrenseldir Statiktir Tarih dışıdır Gerçekçi değildir Tarihçi okul iktisadi davranış kurallarının toplumun gelişme düzeyine göre farklılık göstereceğini savunmaktadır. Bu nedenle iktisat politikaları ekonominin içinde bulunduğu gelişme safhasına göre tespit edilmelidir.

İKTİSATÇILARIN VE TARİHÇİLERİN İKTİSAT TARİHİNE BAKIŞI İktisat ve Tarih İktisat Tarihi ile alakalı iki bilim dalı İktisat ve Tarih bilimleridir. Tarihçilere göre İktisat Tarihi, genel tarihin iktisadi olaylarla ilgilenen özel bir dalıdır. Savunucuları; John Clapham: İktisat Tarihi, geçmişin sosyal kurumlarının ekonomik yönlerini araştıran bilim dalıdır.

G. Unwin: İktisat Tarihi, yazılı tarih boyunca insanoğlunun içinde bulunduğu iktisadi şartları araştıran bir bilim dalıdır. N. S. B. Gras: İktisat Tarihi, iktisadi olayları kronolojik olarak sıralayan ve bu olaylar arasındaki ilişkileri ortaya çıkaran bir bilim dalıdır.

İKTİSATÇILARIN VE TARİHÇİLERİN İKTİSAT TARİHİNE BAKIŞI İktisat ve Tarih İktisatçılara Göre İktisat Tarihi, iktisat teorisinin gerçekler karşısında test edilmesini sağlayacak tarihi verileri toplayan bir yardımcı bilim dalıdır. Savunucuları; John R. Hicks: İktisat Tarihi, geçmiş çağların uygulamalı iktisadıdır. Eli Heckser: İktisat Tarihi, kıt ve yetersiz kaynakların insanların amaçları uğrunda çağlar boyunca nasıl kullanıldığını ve bu alandaki değişmelerin insan hayatını ve toplumları ne şekilde etkilediğini araştıran bilim dalıdır.

İKTİSAT TARİHİNİN KONUSU VE GÖREVİ İktisat Tarihinin Görevi İktisat Tarihi’nin görevi, ekonomilerin performanslarında ve yapılarında zaman içerisinde ortaya çıkan değişiklikleri açıklamaktır. Bu tanımda geçen kavramları açıklarsak; Performans: Ekonominin üretimine yönelik değişimleri ifade eder. Ne kadar üretim yapıldığı Maliyet ve faydaların nasıl dağıldığı Üretimin istikrarlı olup olmadığı Toplam üretim Kişi başına hasıla Toplumun gelir bölüşümü gibi unsurları ifade eder.

İKTİSAT TARİHİNİN KONUSU VE GÖREVİ İktisat Tarihinin Görevi Yapı: Ekonominin performansını tayin eden toplumun bazı karakteristik özelliklerini kapsamaktadır. Toplumun siyasi kurumları Toplumun ekonomik kurumları Teknoloji düzeyi Demografik durum Toplumun ideolojisi gibi konularla ilgilenir Zaman: İktisat tarihinin ekonomilerin performansında ortaya çıkan geçici değişiklikleri açıklaması gerektiğini ifade eder. Açıklama: Bilgi verme içeriği yüksek ve anlaşılır bir teori kurma ve bu teorinin yanlışlanabilirliğini önceden kabul etme anlamına gelir.

TARIM İNKILABI VE SONUÇLARI İki Ekonomik İnkılap Toplumların ekonomik performansını temelden değiştiren ve uzun dönemli ekonomik büyümeyi mümkün kılan iki köklü değişim; Tarım İnkılabı: MÖ 8000 yılında ortaya çıkmış, avcılık ve toplayıcılıkla geçinen insan gruplarını çiftçi ve çoban toplumlarına dönüştürmüştür. Sanayi İnkılabı: 18. yüzyılda (1750) başlamış ve insanı artan ölçüde hizmet ve mamul mal üreticisi haline getirmiştir. Bu iki büyük değişimin sonuçları en belirgin dünya nüfusunda görülebilir. MÖ 10.000’de dünya nüfusu 5-10 milyon arasındaydı. Tarım İnkılabı’nın hemen öncesinde dünya nüfusunun ulaşabileceği en üst sınır 20 milyon idi. Tarım İnkılabı sonrasında hızla artmıştır. Dünya nüfusunun Sanayi İnkılabı (1750) öncesinde ulaşabildiği en üst sınır 750 milyondu. Sanayi İnkılabı ile nüfus patlaması yaşandı.

TARIM İNKILABI Neolitik İnkılap (MÖ 8000 - MÖ 5500) Günümüzden yaklaşık 10.000 yıl önce (MÖ 8000) insanlar, yerleşik tarıma geçmeyi başardılar. Çeşitli bitkiler yetiştirmeyi ve hayvanları ehlileştirmeyi öğrendiler. Bu gelişme, insanın doğal çevresindeki kaynaklardan yararlanma imkanını olağanüstü denebilecek ölçüde artırmış, Neolitik İnkılap olarak adlandırılan temel bir ekonomik değişmeyi hazırlamıştır. Neolitik inkılap insan topluluklarının binlerce yıl boyunca geçimini sağladığı avcılık ve toplayıcılık yerine üretime başlaması yani tarım ve hayvancılığı öğrenmesidir. Tarım birbirinden bağımsız olarak birkaç bölgede ortaya çıktı Ortadoğu Orta Amerika Kuzey Çin Bu ekonomi şeklinin Avrupa, Asya ve Afrika’ya yayılması binlerce yıl aldı. Mesela en geç İskandinavya’ya ulaşmıştır. Yaklaşık 5000 yıl.

TARIM İNKILABI Tarım İnkılabı Dönemin Özellikleri Göçebe Çobanlık: Orta Asya’nın, Güney Rusya’nın ve Kuzey Arabistan’ın geniş otlaklarında göçebelik yaygındı. Çiftçilik: Suriye, Anadolu, İran ve Afganistan’ın yüksek bölgelerinde sık ormanlarla kaplı alanlarda çiftçilik yaygındı. Dönemin Özellikleri Sürekli ekim: Gübre, ürün rotasyonu, nadasa bırakma bilinmediğinden sürekli ekim yapılıyordu. Verimlilik bitince başka topraklara geçiliyordu. Yiyecek keşfi: Günümüzdeki yiyeceklerin neredeyse tamamı keşfedildi. Hayvan ehlileştirme: At ve deve dışındaki hayvanlar ehlileştirilmişti. Çanak çömlek imali Dokuma Ekmek yapma Taşların cilalanması

TARIM İNKILABI

TARIM İNKILABINI AÇIKLAYAN TEORİLER Yerleşik tarımın başlangıcını açıklamada en fazla tanınan teoriler; Gordon Childe - İklim Kötüleşmesi Teorisi Robert J. Braidwood - Çekirdek Alan Teorisi Lewis R. Binford - Nüfus Artışı Teorisi

TARIM İNKILABINI AÇIKLAYAN TEORİLER İklim Kötüleşmesi Teorisi - Gordon Childe Bu teoriye göre son buz çağındaki iklim kötüleşmesi nedeniyle bir zamanlar yeterli su kaynaklarına sahip olan Yakındoğu ve Kuzey Afrika kuraklaştı. Bu bölgelerde yiyecek kaynakları azaldı ve sonuçta bu kaynaklar, mevcut vahalar ve su kaynakları çevresinde yoğunlaştı. İnsanlar, bitkiler ve hayvanlarla daha sıkı ve yakın bir temas içinde bulunmaya ve daha yakından gözlem yapmaya başladı.

İklim Kötüleşmesi Teorisi - Gordon Childe TARIM İNKILABINI AÇIKLAYAN TEORİLER İklim Kötüleşmesi Teorisi - Gordon Childe Childe’ın teorisinde çevre değişiklikleri temel hareket noktası olarak ele alınmaktadır. Azalan doğal kaynaklar nedeniyle insanların avcılık ve toplayıcılıktaki verimi azaldı ve tarımla emeğin verimi artırılmaya çalışıldı. Teoriye eleştiriler: Eleştirilerden biri bu değişmenin niçin daha önceki iklim kötüleşmelerinde ortaya çıkmadığı ve iklim değişmeleri ile tarımın ortaya çıkışı arasında yer ve zaman paralelliği olmadığı noktalarına odaklanmaktadır.

TARIM İNKILABINI AÇIKLAYAN TEORİLER Çekirdek Alan Teorisi – Robert J. Braidwood Bu teori, insanın doğal çevresindeki hayvan ve bitkileri giderek daha iyi tanımasını sağlayan bir kültürel gelişmenin Tarım İnkılabı’na yol açtığını ileri sürmektedir. Çekirdek Alan: Evcilleştirilmeye hazır çok sayıda vahşi hayvan ve bitkinin bulunduğu, tarıma son derece elverişli tabii bir çevredir. MÖ 8000 yıllarında Filistin ve Çevresindeki insanlar çevrelerini çok iyi tanımış bir hale gelmişlerdir. İnsanların tarımsal teknikleri tedrici (tesadüfi) bir öğrenme süreciyle bulduklarını ileri sürmektedir. Teoriye eleştiriler: Tarımın doğuşu için bilginin gerekli bir şart olmasına karşılık yeterli olamadığını görememesidir.

TARIM İNKILABINI AÇIKLAYAN TEORİLER Nüfus Artışı Teorisi – Lewis R. Binford Tarıma geçişi açıklamada temel hareket noktası nüfus artışıdır. Göçlerde meydana gelen nüfus yığılması, doğal kaynaklar üzerinde bir baskı meydana getirmiştir. Artan nüfus mevcut doğal kaynak ve insan dengesini bozmuştur. Bu baskı insanların verimliliğinin artırılmasına neden olmuştur. Ayakta kalma mücadelesi etkin tekniklerin doğmasına neden olmuştur. Teoriye eleştiriler: Nüfusun nasıl ve niçin arttığına dair herhangi bir teori ortaya koyamaması teoriye yöneltilen temel eleştiridir.

TARIM İNKILABI’NIN SONUÇLARI Tarım İnkılabı’nın Sonuçları Nüfus arttı: İnsanların yerleştikleri alanlar genişledi. Akdeniz’in çevresindeki toprakların nüfusu oldukça yoğun hale geldi. Yerleşik Hayata Geçildi: Avcılık ve toplayıcılık azaldı, tarım zamanla hakim ekonomik faaliyet haline geldi. Dolayısıyla yerleşik hayat göçebeliğin yerini aldı. Devlet Doğdu: İlk kez bir siyasi organizasyon olarak devlet doğdu. Devletin doğuşu savaşı ve istikrarsızlığı beraberinde getirdi. Askeri teknolojideki gelişmelere paralel olarak devletin sınırları genişledi. Demir Çağı Başladı: Bronz çağın yerini demir çağı aldı. Ticaret Gelişti: Özellikle bölgelerarası ticaret gelişti ve genişledi. Pazar ekonomisi doğdu.

TARIM İNKILABI’NIN SONUÇLARI Tarım İnkılabı’nın Sonuçları Şehirler Gelişti: Tarım İnkılabı ile birlikte şehirler doğdu, genişledi ve tüm Akdeniz dünyasına yayıldı. Ekonomik Organizasyon Tipleri Doğdu: Yeniden dağıtıcı olarak nitelenen ekonomi tipleri bir uçta yer alırken, fiyatların piyasa mekanizmasınca tayin edildiği ekonomik organizasyon tipleri diğer uçta yer aldı. Komünal Mülkiyet Doğdu: Doğal kaynaklardan istifadeyi yalnız grup ve kabilenin üyelerine tahsis eden bir mülkiyet sistemi olarak komünal mülkiyet doğdu.