Non-vasküler Girişimsel Radyoloji Teknikleri, Pozisyonlar, Sterilite ve Malzeme Hazırlıkları Dr. İsmail KIRBAŞ Fatih Üniversitesi Radyodiyagnostik Anabilim Dalı Girişimsel Radyoloji Bilim Dalı

Girisimsel radyoloji diagnostik radyoloji yöntemlerinin yol göstericiliğinde uygulanan cerrahi prensiplerle ince manüplasyon yetenegini birlestiren minimal invaziv tıp dalıdır.

Girişimsel radyoloji terimi ilk olarak 1967 yılında Margulis tarafindan floroskopi esliginde bir T-tüp tıkanıklığını giderdiği olgu için kullanılmıstır. Asağıdaki tarihlerde de girisimsel radyoloji için önemli asamalar olmustur. - 1969. Dotter vasküler protez - 1970. Mobin-Uddin Inferior vena kava filtresi - 1973. Burhenne perkütan biliyer taş çıkarılması

Girişimsel radyolojik işlemler; - Hastanede kalış süresini kısaltır. - Olguların büyük çoğunlugunda genel anestezi gerektirmez. - Cerrahi riski, ağrı ve iyilesme zamanını önemli derecede azaltır. - Tedavi maliyetini azaltır.

Sonuç olarak; - Cerrahiye alternatif olurlar, cerrahi komplikasyonlarını minimal invaziv yoldan tedavi ederler. - Hastanın durumunu düzelterek cerrahiyi kolaylaştırırlar. - Hastaya palyatif tedavi sağlarlar.

GENEL 1 Girişimsel radyoloji işlemleri, radyolog doktor, radyoloji teknisyeni ve hemşireden oluşan bir ekip tarafından gerçekleştirilir. Girişimsel radyoloji bölümünce gerçekleştirilen işlemler, tanı ve tedaviye yöneliktir. Tüm radyolojik girişimsel işlemler ultrasonografi, bilgisayarlı tomografi, floroskopi gibi görüntüleme yöntemleri eşliğinde gerçekleştirilir.

GENEL 2 Radyolojik girişimsel işlemlerde; tansiyon ölçümü, damar yolu açılması, hastanın solunum ve dolaşım sistemlerinin takibi yapılır. Radyolog önceden elde edilmiş görüntüler üzerinde gerçekleştireceği işlemi planlar. Girişimsel işlem yapılacak bölge, temizliği takiben lokal anestetik maddeler ile uyuşturulur. Bu sırada hastanın bilinci açıktır ancak ağrı hissetmez.

Riskler İncelemede başlıca riskler kanama gelişmesi ve lokal anestezik maddeye karşı allerji oluşmasıdır. Kanama riski için önceden kan tahlili yapılır. Kanama açısından riskli olanlara işlem yapılmaz veya mutlaka yapılması gerekiyorsa önceden bazı tedbirler alınır. Kan tahlilleri normal olan kişilerde kanama çok nadiren gelişir. İşlem sonrasında hastanın kontrol altında tutulmasının en belli başlı nedeni budur. Bu gözlem sırasında kanama gelişecek olursa radyologlar tarafından tedbir alınır.

Riskler Allerji ihtimaline karşı önceden hastanın bazı maddelere allerjisi olup olmadığı sorgulanır. Buna rağmen allerji gelişmesi durumunda, girişimsel radyoloji bölümünde hazır bulunan bazı ilaçlar ve oksijen ile hasta tedavi edilir.

Girişimsel Radyoloji ile Gerçeklestirilen İşlemler - Aspirasyon - Dekompresyon - Dilatasyon - Drenaj - Doku ablazyonu - Hemostazis - Biyopsi - Devaskülarizasyon - Taş ve yabancı madde çıkarılması - Perfüzyon

Girişimsel işlemlerde yapılması gerekenler İşlem öncesi hazırlık – Hastayla görüşme • İslem için izin alma (onama formu) • İlaç, alerji, kanama hikayesi alma – Kanama parametrelerinin kontrolü – Antibiyotik profilaksisi – Girişimsel yöntem seçimi – Görüntüleme yöntemi seçimi – Premedikasyon

Önemli kanama parametreleri, normal süreleri ve patolojik değerlerinde yapılması gerekenler Protrombin zamanı: 12-16sn. Vit-K, tazedonmus plazma Parsiyel tromboplastin zamanı: 45 sn den az Hematoloji konsultasyonu Trombosit sayisi: 75.000/cc den çok Trombosit transfüzyonu Kanama zamanı: 8dk.dan az Hematoloji konsültasyonu

İşlem sırasında dikkat edilecek hususlar Sterilite ( ameliyathane şartları sağlanmalıdır) Monitorizasyon ( EKG, kan basıncı, Kan O2 ve CO2 değerleri )

STERİLİTE İşlem yapılacak bölgenin batikon ile temizliği İşlem yapılacak bölge dışında kalan alanın steril yeşil yada mavi örtüler ile kapatılması İşlem yapacak ekibin ellerini yıkaması İşlem yapacak ekibin steril eldiven ve önlük giymesi Non-steril personelin (teknisyen) ekibe yardım esnasında steril alanlara müdahale etmemesi ve edebilecekleri uyarması

İşlem sonrası dikkat edilecek hususlar 1. Hastanın islem sonu değerlendirilmesi ve bakımı 2. Gerekirse medikasyon ve sıvı verilmesi. 3. Tedavinin etkinligini ve yan etkilerini degerlendirme 4. Hasta viziti 5. Progres notu 6. Kateter kontrolü ve bakımı

İşlemler ve kılavuz görüntüleme yöntemleri Kist/abse aspirasyonları. US, BT, floroskopi veya kombine Abse drenajları. US, BT, floroskopi veya kombine Vasküler işlemler. Floroskopi, DSA

İşlemler ve kılavuz görüntüleme yöntemleri Biliyer ve üriner sistemin perkütan manüplasyonları. Floroskopi, US İntestinal sistem manüplasyonları. Floroskopi Abdominal tümör biyopsileri. US, BT, floroskopi veya kombine

Vasküler işlemler Non-Vasküler işlemler

Non-Vasküler işlemler Genel perkütan islemler - İğne biyopsisi - Drenaj - Ağrı tedavisi - Perkütan tümör tedavisi - Perkütan gastrostomi, jejunostomi

Perkütan igne biyopsisi. – Eskiden palpasyonla kör biyopsi seklinde uygulanan bir yöntemdi. – US kılavuzlugunda ilk biyopsi 1972 de Rasmussen ve ark.ları tarafindan yapildi. – Günümüzde gelişen kesitsel görüntüleme yöntemleri yardımı ile 1cm’den küçük lezyonlardan biyopsi alınabilmektedir.

Perkütan igne biyopsisi. Endikasyonları: 1. Metastaz varlığının belirlenmesi. 2. Enfeksiyon ve abseden bakteriyolojik çalışma için materyal temini. 3. Diffüz karaciğer hastalıklarında tanı için kor biyopsi. 4. Renal yetmezlik sebebini belirlemek için renal biyopsi.

TİİAB Supin Lokal temizlik ± Lokal anestezi (ince iğne yada sprey) US İnce iğneler (normal enjektör ve siyah iğne ucu)

KARACİĞER BX Supin Lokal sterilite Lokal anestezi US 16/18 G, yarı/tam otomatik tru-cut bx iğnesi

RENAL BX Prone Lokal sterilite Lokal anestezi, ± sedasyon US 16/18 G tam otomatik tru-cut bx iğnesi

AKCİĞER BX Supin/prone/dekubit Damar yolu Lokal sterilite Lokal anestezi BT (plevral tabanlı ise US ile ancak bx sonrası pnömotoraks açısından PAAC yada BT ile kontrol) 22 G chiba, 19 G guiding, 20 G yarı otomatik iğneler

Perkütan drenaj – Perkütan sıvı drenajları Plevral mayi. Hematom. Ürinoma. Bilioma. Lenfosel Pankreasın kistik lezyonları Kist hidatik Perkütan abse drenajları

Perkütan drenaj işlemi • Lezyon bir tanı yöntemi ile belirlenir. BT ve US tercih edilir. • İşlem öncesi koagulasyon faktörleri incelenir. • Lezyon yeri, lokalizasyonu, giris yeri belirlenir. • Giris yeri antiseptik solüsyonla temizlenir. • Lokal anestezi yapılır. • Uygun iğne ile lezyona girilip, sıvı natürü ve yapısını belirlemek için örnek sıvı alınır. (kültür ve sitolojik inceleme yapilir)

Kistlerde sklerozan maddeler verilir. Bunlar: – Etanol. – Tetrasiklinler. – Povidin-iodin. – Au 198. – Bleomisin. – Sodyum tetradesil sülfat.

İGNE İLE PERKÜTAN ABDOMİNAL GİRİŞİMLERDE GÖRÜNTÜLEME YÖNTEMLERİNİN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARİ FLOROSKOPİ AVANTAJ : Hızlı,kullanımı kolay, Lezyonu göstermesi zayıf Her merkezde bulunabilir İgne görülür. DEZAVANTAJ: Radyasyon ekspojuru.

ULTRASON AVANTAJ :Hızlı,kullanımı kolay, Pekçok merkezde bulunabilir, Yüzeysel veya büyük sıvı kolleksiyonları DEZAVANTAJ: İgne zor görülür Sınırlı anatomik bilgi, verir

BT AVANTAJ: İğne görülür ve hedefe giriş emindir, küçük, derin yerleşimli, diğer yöntemlerle erişilemeyen kitlelerde etkin DEZAVANTAJ: Zaman alıcı, pahalı, radyasyon ekspojuru

MR AVANTAJ: Diğer yöntemlerle görülemeyen lezyonlarda, radyasyon ekspojuru olmaması DEZAVANTAJ: Kullanımı zor, zaman alıcı, pahalı

Girişimsel işlemler - Biyopsiler Prostat, karaciğer, pankreas, akciğer, böbrek gibi organlardan veya bunların dışındaki tümöral oluşumlardan ultrason veya tomografi gibi olanaklar yardımıyla kesin tanıya ulaşılabilmesi parça alınması işlemidir. Parçalar uzun bir iğnenin istenen dokuya yerleştirilmesiyle alınır. Parça alımı ya 1-2 cm uzunluğunda ince doku şeklinde, ya da hücreler şeklindedir. İlkine "tru-cut" biyopsi, ikincisine "ince iğne aspirasyon biyopsisi" adı verilir. Alınan parçalar patoloji doktoru tarafından değerlendirilir. Değerlendirme süresi alınan parçaya ve dokuya göre 1 saat ile 5 gün arasındadır.

Girişimsel işlemler - Sıvı drenajları Görüntüleme eşliğinde özel iğneler ile cilt geçilerek, kist, apse gibi sıvı birikimlerinin boşaltılması ve buralara kateter yerleştirerek sürekli boşalmalarının sağlanması işlemidir. Bu yöntemle böbrek kistleri, kist hidatik gibi bir zamanlar ancak cerrahi yöntemlerle tedavi edilebilen hastalıklar, kolaylıkla ortadan kaldırılabilir.

Girişimsel işlemler - Perkütan nefrostomiler Böbrek ve idrar yollarının taş, kitle ve benzeri nedenlerle ani tıkanması durumlarında böbrek fonksiyonların korumak amacıyla ciltten böbreğe kateter yerleştirerek idrar akımının böbrekten dışarıdaki bir idrar torbasına devamlılığının sağlanmasıdır.

NEFROSTOMİ Prone Lokal anestezi, ± sedasyon ± IV antibiyotik 18 G seldinger (10 cm) veya 18 G chiba iğne (15-20 cm) 0.035/0.038 inch guide wire 8/10/12 F dilatör 8/10/12 F drenaj kateteri Drenaj torbası

Girişimsel işlemler -Biliyer drenaj Floroskopi eşliğinde ciltten ve karaciğerden geçilerek, iğne yardımıyla safra yollarına girilir. Amaç karaciğer, safra yolu, pankreas ve onikiparmak barsağı kökenli tümörler nedeni ile tıkanmış ve genişlemiş olan safra yollarının safra akımının devamını sağlamak amacı ile açılması veya bypass edilmesidir. Bu nedenle safra yollarının açılması amacı ile tıkanma bölgesindeki safra yoluna metal boru şeklindeki stent denilen araç konularak safra kanalının açılması ve safra akımının devamlılığı sağlanır (internal drenaj). Eğer bu işlem başarılamazsa safra akımının devamlılığı vücut dışındaki bir torbaya safra kanalına kateter yerleştirilerek gerçekleştirilir (eksternal drenaj). Böylece hastanın genişlemiş safra yollarından kaynaklanan ağrısı, sarılığı ve kaşıntısı azalmış olur ve tedavi için zaman kazanılır.

Biliyer drenaj Supin Lokal sterilite, lokal anestezi ± IV antibiyotik US, floroskopi Acustik set (21 G iğne, 0.018 wire, plastik dilatör, metalik taşıyıcı, plastik kılıf) 0.035 guide wire 8/10/12 F dilatör 8/10/12 F biliyer drenaj kateteri Drenaj torbası

Girişimsel işlemler - Ablasyon işlemleri İstenmeyen dokuları ortadan kaldırmak amacıyla uygulanan işlemlerdir. Görüntüleme eşliğinde kist veya tümör içine ilaç verilmesi veya radyofrekans dalgaları uygulanması sonucu zaman içinde bu bölgedeki hedeflenen hücreler ölecek ve normal vücut dokusu ile yer değiştireceklerdir. Karaciğer, prostat ve troid tümörlerinin tedavisinde sıklıkla kullanılmaktadır.