TÜRK VATANDAŞLARI İÇİN VİZE LİBERALİZASYONU Çiğdem Nas, İKTİSADİ KALKINMA VAKFI

TÜRK VATANDAŞLARINA VİZE UYGULAMASININ GELİŞİMİ 5 Ekim 1980 1982 15 Mart 2001 1 Temmuz 2013 16 Aralık 2013 Almanya’nın Geçici Vize Uygulaması Fransa, Belçika, Hollanda, Lüksemburg’un Vize Uygulaması 539/2001 Konsey Tüzüğü Hırvatistan’ın Vize Uygulamasına Başlaması Geri Kabul Anlaşması ve Vize Serbestisi Süreci

VİZENİN HUKUKİ BOYUTU ANKARA ANLAŞMASI – 12 Eylül 1963 İşçilerin ve Hizmetlerin Serbest Dolaşımı Yerleşme Serbestliği KATMA PROTOKOL – 1 Ocak 1973 41(1)- “Standstill” Maddesi Yerleşme hakkı ve hizmetlerin serbest edimine yeni kısıtlamalar koyulmaması SCHENGEN ALANI VE VİZE KODU – 1985, 1999, 2001, 2009 Serbest dolaşım alanı Dış Sınırlarda Kontrollerin güçlendirilmesi ve ortak vize uygulaması

ABAD KARARLARI 1986-2013 – Türk Vatandaşlarının serbest dolaşımı, yerleşme ve çalışma hakkına ilişkin 55 karar 2009 SOYSAL Kararı 2013 DEMİRKAN Kararı

VİZENİN EKONOMİK BOYUTU - I TÜRKİYE-AB GÜMRÜK BİRLİĞİ – 1/95 Sayılı Ortaklık Konseyi Kararı Sanayi Mallarının Serbest Dolaşımı ve Ortak Ticaret Politikasına Uyum Sorun: Mallar serbest dolaşırken, onları üreten ve ticaretini yapan iş insanlarının serbest dolaşamaması

VİZENİN EKONOMİK BOYUTU - II Yıl Başvurulan C Tipi Vize (Kısa süreli) Kişi Başına Vize Ücreti Toplam vize için verilen ücretler 2009 484 209 60 Avro 29 Milyon Avro 2010 559 946 33,5 Milyon Avro 2011 624 361 37,5 Milyon Avro 2012 668 835 40 Milyon Avro TOPLAM 1 713 614 140 Milyon Avro Kaynak: Avrupa Komisyonu, Schengen İstatistikleri

VİZENİN EKONOMİK BOYUTU - III Standart Vize Ücreti Aracı Kurum hizmet Bedeli Banka, Noter, Kargo vs. ücreti Ulaşım Konaklama Maliyeti

VİZE SORUNU: İNSANİ VE SOSYAL BOYUT TÜRKİYE – AB İLİŞKİLERİNDE SİVİL TOPLUMUN ÖNEMİ VİZE SİVİL TOPLUM DİYALOĞUNUN ÖNÜNDE BİR ENGELDİR AVRUPA KİMLİĞİNİN YERLEŞMESİ AÇISINDAN BİR ENGELDİR: “TÜRK VATANDAŞLARININ KENDİLERİNİ EN AZ AVRUPALI HİSSETTİKLERİ YER: VİZE KUYRUĞU”

Vize Şikâyet Hattı Projesi ve Kişilerin Serbest Dolaşımı

Vize Şikâyet Hattı Projenin Amacı Türk vatandaşlarının vize başvurularında karşılaştığı sorunların tam bir dökümünün çıkarılması; Vize işlemleri ile ilgili sürecin sistematik ve kategorik bir biçimde tespit edilmesi Türkiye ve AB’de uygulamadan sorumlu ilgililere sunulması amaçlanmaktadır. Hedef Kitle Ağırlıklı olarak: İş dünyası, akademik çevreler, öğrenciler Genel olarak: Türk kamuoyu

2 Telefon hattı ve E-posta adresi E-posta adresi ve Telefon hattı Gelen Aramalar 17 Kasım 2009 – 12 Ocak 2010 2 Telefon hattı ve E-posta adresi Ocak 2010 – Haziran 2011 E-posta adresi ve Telefon hattı Telefon 280 19 E-posta 332 154 Faks 236 12 Posta 96 18 Toplam 944 203 TOPLAM 1147

Katılımcılar Coğrafi Dağılım 113 399 125 Toplam Şehir Sayısı: 54 Türkiye dışından gelen aramalar: Almanya, Belçika, Fransa, Romanya, Malta

AB Projesinde yer alan: 31 Katılımcılar Profil -1 (Meslek) Toplam Serbest çalışan 348 Ücretli çalışan 237 Öğrenci 195 Erasmus öğrencisi: 52 Akademisyen 141 AB Projesinde yer alan: 31 Ev kadını 61 Emekli 39 İşsiz 21 Diğer 26 Belirsiz 79

Katılımcılar Profil -2 (Vize Türü) Talep edilen vize türüne göre gelen çağrılar Toplam Turistik / Aile ziyareti 445 Ticari 315 Eğitim / Akademik 237 Sağlık 3 Aile Birleşimi* 60 Oturma / Çalışma İzni* Belirsiz 84

Katılımcılar Profil -3 (Başvuru Sonucu) Vize başvurusu sonucuna göre gelen çağrılar Toplam Vize reddedildi 592 Vize alındı 328 Süreç devam ediyor 82 Belirsiz 143 Sınır dışı 2

Çağrıların Dağılımı Genel (AB Üye Devletlerine göre) Almanya 418 Bulgaristan 28 Estonya 3 Fransa 120 Portekiz 27 İsviçre 2 Birleşik Krallık 87 Danimarka 14 Slovakya Belçika 78 Çek Cumhuriyeti 13 Slovenya Hollanda 73 Romanya 9 İrlanda İtalya 49 Macaristan 6 Finlandiya 1 Avusturya 35 İsveç Litvanya Yunanistan 31 Malta 4 Genel (Schengen Alanı) 47 İspanya 30 Polonya Belirsiz 56

35+ şikâyet 25+ şikâyet 15+ şikâyet 15 – şikâyet Italya (49) İzlanda Finlandiya Norveç Estonya İsveç Letonya İrlanda Danimarka Litvanya Birleşik Krallık (87) Belarus Hollanda (73) Polonya Almanya(418) Belçika (78) Ukrayna Lüksemburg Çek Cumhuriyeti Fransa(120) Avusturya Slovakya Moldova İsviçre Macaristan Slovenya Romanya Hırvatistan Andora Monako Portekiz Italya (49) Bulgaristan İspanya TÜRKİYE Yunanistan KKTC GKRY Malta

“ XXX Konsolosluğu, AB ülkesindeki üniversiteden bize gönderilen davet mektuplarının geçerli olmadığını, mektupların Üniversite tarafından doğrudan Konsolosluğa gönderilmesi gerektiğini söyledi.” Akademisyen, İstanbul “Davet mektubu için neredeyse karşı firmaya yalvarıyoruz” İşadamı, İstanbul “Her vize başvurusunda İzmir’e gitmek zorunda kalıyorum. Vizenin çıkması uzayınca masraflar artıyor” İşadamı, Denizli “ Vize başvurusundaki sıkıntılardan dolayı, değişim programına (Erasmus) iki ay geç başlamak zorunda kaldım”. Öğrenci, Ankara “Erasmus programına katılan bir öğrenci olarak (yaş: 24), XXX Konsolosluğu 2,500 Avro’luk teminat mektubu istedi Öğrenci, İzmir

“14 ortaklı AB projesi yürütüyoruz “14 ortaklı AB projesi yürütüyoruz. XXX Konsolosluğu vizeyi geç verdiği için 3 günlük toplantının ilk 2 gününü kaçırdık.” Akademisyen, Izmir Katılmam gereken toplantıdan 3 hafta önce Konsolosluğa vize başvurusunda bulundum. Durumun aciliyetini belirtmeme rağmen, vize başvurusu için verilen randevu tarihi, toplantı tarihinden sonraydı”. Mimar / Istanbul 4 aylık dil kursuna katılmak için vize başvurusunda bulundum. Tüm gerekli belgelerim vardı. Vize görüşmesi sırasında, Konsolosluk yetkilisi söz konusu dil kursuna Türkiye’de de katılabileceğimi söyledi ve vize talebim reddedildi. Öğrenci / Istanbul “Okulumda Leonardo Projesi koordinatörüyüm. Vize başvuru sürecinin uzamasından dolayı, Projenin kapanış toplantısına katılamadım.” Öğretmen / Bursa

Mevcut Durum: Vize Şikâyet Hattı Vize Şikâyet Hattı’na gelen çağrılar şu konular üzerinde yoğunlaşmaktadır:   1- Vize talebinin reddedilmesi/ret gerekçesinin bildirilmemesi veya ret gerekçesinin tatmin edici olmaması; 2- Vize başvurusunda istenilen belgelerin niceliği/niteliği; 3- Vize başvuru ücreti (vize ücreti/aracı kurum ücreti ve diğer ücretler); 4- Konsolosluk personelinin muamelesi/fiziki koşullara ilişkin şikâyetler; 5- Maddi/Manevi kayba ilişkin şikâyetler; 6- Vize talebi ve alınan vize arasındaki dengesizlikten kaynaklanan şikâyetler; 7- Vize genel şikâyetler; 8- Aile birleşmelerinde yaşanan sıkıntılar.

Vize Şikâyet Hattı Sonuçlar Vize başvurusunun reddi / ret gerekçesinin bildirilmemesi ya da gerekçelerin tatmin edici bulunmaması öne çıkan şikâyetler arasındadır. Reddedilen vize başvurularının %65’inde, herhangi bir gerekçe sunulmamıştır. Gerekçe sunulması halinde ise bunlar başvuran tarafından tatmin edici bulunmamıştır. “Çok gençsiniz” , “Evliliğiniz sahte “ , “Maddi imkanlarınız yeterli bulunmamaktadır” gibi… Gelen şikâyetlerin birçoğunda, başvuru sırasında Konsolosluklar tarafından talep edilen belgelerin niteliği ve niceliğinin sıkıntı yarattığı belirtilmektedir. Konsolosluklar tarafından fazla sayıda belgenin talep edilmesi; (Turist vizesi için 20 ayrı belge talep edilmektedir; ticari vize için talep edilen belgelerin sayısı artmaktadır.) Konsolosluklar tarafından talep edilen belgelerin içeriği; (Özel hayatın ve ticari hayatın gizliliği ihlal edilmektedir: davet mektubu, banka hesap bilgileri, şirkete ait kayıt belgeleri vs.) Konsolosluklar tarafından talep edilen ek belgeler ve bunların gerektirdiği ek işlemler / maliyetler; (apostil, noter onayı, tercüme vs.) Konsoloslukların belgelerin aslını talep etmeleri. Vize başvuru ücreti/aracı kurum ücreti ve diğer ücretlere ilişkin şikâyetler ön plana çıkmaktadır. Vize ücretlerinin çok fazla olması; Aracı kurumlar tarafından talep edilen hizmet bedelleri;Vize başvuru sürecinde talep edilen PIN Kodu ücretleri;Vize başvuru sürecinde vize ücretinin bankalara ödenmesinden kaynaklanan banka komisyon ücretleri; Talep edilen belgelerin yarattığı masraflar; Konsoloslukların döviz kurlarını farklı değerlerden sabitlemesi sonucu her Konsolosluk için ayrı bir vize ücreti talep edilmesi vs.)

Vize Şikâyet Hattı Sonuçlar Gelen şikâyetlerde, Türk vatandaşlarının vize başvuru sürecinde Konsolosluk görevlilerinin davranışlarından şikâyetçi oldukları ortaya çıkmaktadır. İletişim sorunları; randevu sisteminden kaynaklanan sorunlar; başvuru öncesi/sonrasında başvuruya ilişkin bilgi alınamaması; randevu tarihlerinin geç verilmesi; Konsolosluk ve aracı kurum personelinin tavır ve tutumları; fiziki altyapıya ilişkin sorunlar vs. Gelen şikâyetlerin birçoğunda (özellikle iş dünyası, akademisyenler, öğrenciler) vize başvuru sürecinin uzaması veya reddi nedeniyle maddi/manevi kayıplara maruz kalındığı belirtilmektedir. Konaklama / ulaşım / sigortaya ilişkin yapılan ödemelerin vizenin reddedilmesi veya sürecin uzaması nedeniyle geri alınamaması;Vize başvurularının bizzat yapılması sebebiyle doğan masraflar; Ek ücretlerin ortaya çıkması (sağlık sigortası, tercüme hizmeti gibi); Vizenin reddedilmesi veya sürecin uzaması nedeniyle kaçırılan fırsatlar (iş görüşmesi / fuar / toplantı / seminer / ders / üniversite gibi); Vizenin reddedilmesi veya sürecin uzaması nedeniyle kaçırılan ve tekrarı mümkün olmayan durumlar (düğün, cenaze, mezuniyet gibi); Pasaportun Konsolosluk tarafından uzun süreli tutulması nedeniyle ileri tarihli seyahat programlarında yaşanan sıkıntılar. Talep edilen vize ile Konsolosluk tarafından verilen vize arasındaki farklardan doğan şikâyetler bulunmaktadır. Süre ile ilgili sorunlar (genellikle kısa süreli); Vize tipi (tek giriş) ile ilgili sorunlar;

Vizeler Önemli bir Engel: Sivil Toplum Diyaloğu Kişiler Arası İletişim (özellikle Erasmus programına katılan Türk öğrenciler ve AB projelerinde yer alan akademisyenler açısından). ‘Avrupalılaşma’ / Tepkisel-Duygusal AB Karşıtlığı Olumsuz Etkiler: Ticaret,Yatırım, İş olanakları Turizm/ Seyahat kararları Değişim programlarından yararlanma (ERASMUS) Haksızlık ve ayrımcılığa maruz kalma hissi. Temel hak ihlali: Kişilerin Serbest Dolaşımı.

Vize Şikâyet Hattı Projesi’nin Önemi Öncü çalışma; Bu alandaki ilk ve tek sivil girişim; Kişisel hikayelerle insani boyutun sunulması; Türkiye ve AB’de farkındalık yaratılması; İzleme süreci ve sürecin takipçisi olunması; Referans kaynağı- irtibat noktası.

Söz konusu yayınlara www.ikv.org.tr adresinden ulaşabilirsiniz. Vize Şikâyet Hattı Çıktılar * Vize Şikâyet Hattı Projesi, Ön Anket Raporu (Türkçe) * Vize Şikâyet Hattı Projesi, Arka Plan Raporu: AB’de Türk Vatandaşlarının Hakları (Türkçe ve İngilizce) * Vize Şikâyet Hattı Projesi, Proje Raporu (Türkçe ve İngilizce) * “Visa Policy of Member States and the EU Towards Turkish Nationals After Soysal” (İngilizce) Söz konusu yayınlara www.ikv.org.tr adresinden ulaşabilirsiniz.

Mevcut Durum AB-Türkiye Geri Kabul Anlaşması’nın İmzalanması Onay süreci Vize Serbestliği Yol Haritası Belge Güvenliği Göç ve sınır yönetimi Kamu düzeni ve güvenlik Temel haklar

TÜRKİYE-AB GERİ KABUL ANLAŞMASI MODERN SINIR YÖNETİMİ VE YASADIŞI GÖÇLE MÜCADELE ALANLARINDA ÖNEMLİ ADIMLAR ATILDI BİYOMETRİK PASAPORTLARA GEÇİŞ (HAZİRAN 2010) YABANCILAR ve ULUSLARARASI KORUMA KANUNU (NİSAN 2013) GÖÇ İDARESİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ’NÜN KURULMASI KABUL VE BARINMA MERKEZLERİ HAKKINDA YÖNETMELİK (NİSAN 2014) İÇİŞLERİ BKN. ENTEGRE SINIR YÖNETİMİ EYLEM PLANLARI

VİZE SERBESTLİĞİ YOL HARİTASI BEKLENTİLER AVRUPA BİRLİĞİ TÜRKİYE YAPICI-DESTEK VERİCİ-HAKKANİYET SINIRLARI ÇERÇEVESİNDE İŞBİRLİĞİ YOL HARİTASINDAKİ GEREKLERİN YERİNE GETİRİLMESİ GERİ KABUL ANLAŞMASI ONAYI / YÜRÜRLÜĞE GİRMESİ / UYGULANMASI UCU AÇIK BİR SÜREÇ OLARAK GÖRÜLMEMELİ ÜYELİK MÜZAKERELERİ SÜRECİNE PARALEL OLARAK İLERLETİLMESİ ÜYELİK MÜZAKERELERİ SÜRECİNE PARALEL OLARAK İLERLETİLMESİ