GİRİŞ: ULUSLARARASI İŞBÖLÜMÜ II. BÖLÜM DERS NOTLARI: GİRİŞ: ULUSLARARASI İŞBÖLÜMÜ Öğr. Gör. Elşen BAĞIRZADE Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi Türk Dünyası İşletme Fakültesi Bakü - 2011 Sunumlarda Paul R. Krugman ve Maurice Obstfeld tarafından yazılmış “International Economics: Theory and Policy”, James Gerber tarafından yazılmış “International Economics” ve Halil Seyidoğlu tarafından yazılmış “Uluslararası İktisat: Teori, Politika ve Uygulama” isimli ders kitabları temel alınmıştır. Ders: Uluslararası İktisat ve Dış Ticaret Politikası

İçindekiler Giriş ................................................................................................................................... 3 Uzmanlaşma çeşitleri . ....................................................................................................... 4 İşbölümü nedir? ................................................................................................................. 5 İşbölümünün çeşitleri ......................................................................................................... 6 İşbölümünün avantajları .......................... ....................................................................... 10 İşbölümünün dezavantajları ............................................................................................ 11 İşbölümüyle ilgili teorik yaklaşımlar ............................................................................... 12 Uluslararası işbölümü nedir?............................................................................................ 18 Uluslararası işbölümünün çeşitleri .................................................................................. 19 Uluslararası uzmanlaşmanın çeşitleri .............................................................................. 20 Uluslararası işbölümünün avantajları .............................................................................. 21 Uluslararası işbölümü ve karşılıklı bağımlılık ................................................................. 22 Ülkenin uluslararası işbölümüne katılımını belirleyen faktörler ..................................... 24 Ülkenin uluslararası işbölümüne katılım göstergeleri .................................................... 27 Ülkelerin uzmanlaşmasına örnekler ................................................................................ 28 Global işbölümü ............................................................................................................... 29 II. Bölümün temel kavramları .......................................................................................... 30 Kaynaklar ......................................................................................................................... 31 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Giriş İşbölümü (division of labour) uzmanlaşma türüdür. Bizim kaynaklarımız sonsuz ihtiyaçlarımızı karşılamak bakımından sınırlıdır. Buna göre de biz bu kaynakları en yüksek hasıla elde etmeye olanak tanıyan işbölümü yoluyla organize etmeliyiz. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Uzmanlaşmanın çeşitleri Coğrafi uzmanlaşma (Geographical Specialisation): Toprak kullanımının tabiat itibarile belli üretim alanlarına uygun olması. Emeyin uzmanlaşması (Labour Specialisation): Üretim sürecinde emeyin somut amaçlara odaklanacak şekilde farklılaşması Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

İşbölümü nedir? İşbölümü (division of labour), elbirliğiyle yapılan işin emek verimliliğini yükseltmeye olanak tanıyan belli, somutlaşmış görev ve fonksiyonlar bakımından uzmanlaşmasıdır (specialisation). İşbölümü ayrı ayrı girişimcilerin çeşitli mal ve hizmet üretiminde uzmanlaşması ve sonra bu mal ve hizmetlerle mübadelenin ortaya çıktığı emeyin organize sistemi ve ya yöntemidir. Tarihsel bakımından işbölümünün daha da karmaşık hale gelmesi, toplam üretimin ve ticaretin genişlemesine, kapitalizmin gelişmesine ve sanayileşme sürecinin derinleşmesine neden olmuştur. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

İşbölümünün çeşitleri İşbölümünün 3 çeşidi vardır: Basit işbölümü (simple division of labour) Karmaşık işbölümü (complex division of labour) Bölgesel ve uluslararası işbölümü (regional and international division of labour) Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

İşbölümünün çeşitleri Basit işbölümü: İşçinin veya işletmenin belli mal ve hizmetin üretimi alanında uzmanlaşmasıdır. İlkin toplumlarda daha yaygındır. Örneğin, çifçilikte. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

İşbölümünün çeşitleri Karmaşık işbölümü: İşçinin veya işletmenin mal ve hizmet sürecinin belli bir aşaması üzre uzmanlaşmasıdır. Modern toplumlarda daha yaygındır. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

İşbölümünün çeşitleri Bölgesel ve uluslararası işbölümü: Çeşitli ülkeler belli mal ve hizmet üretiminde uzmanlaşır. Örneğin, giyim üretimi A ülkesi A ülkesi Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

İşbölümünün avantajları Uygulamalar mükemmelleşmektedir (practice makes perfect) , İşi yapacak en becerikli insanlar seçilmektedir (choosing the best person to do a job), Zaman tasarrufu ortaya çıkmaktadır (economy of time), Sermaye kaynaklarından tasarruf yapılmaktadır (economy of capital goods), Mekanikleşme ortaya çıkmaktadır (possibility of mechanization). Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

İşbölümünün dezavantajları İş monotonlaşmaktadır, Daha yüksek karşılıklı bağımlılık ortaya çıkmaktadır, Daha yüksek işsizlik riski ortaya çıkmaktadır. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

İşbölümüyle ilgili teorik yaklaşımlar Platon: “Cumhuriyet” isimli eserinde devletin kökeninde işbölümüne neden olan insanın “doğal” eşitsizliğinin dayandığını göstermektedir. (428-348) Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

İşbölümüyle ilgili teorik yaklaşımlar William Petty: İşbölümüne ilk değinen modern ekonomistdir. Petty ilk defa Hollanda tersaneleri örneğinde işbölümünün mevcutluğu ve faydalarını göstermiştir. (1623-1687) Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

İşbölümüyle ilgili teorik yaklaşımlar Adam Smith: İlk defa 1776 yılında yayınladığı “Milletlerin Zenginliği” adlı kitabında işbölümü, uluslararası işbölümü, özellikle bunun sanayileşme ve verimliliğin artışındaki rolünü sistemli şekilde analiz etmektedir. (1723-1790) Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

İşbölümüyle ilgili teorik yaklaşımlar Karl Marx: Derinleşen uzmanlaşmanın işçilerin genel becerilerini düşüreceğini ve işlerle ilgili heveslerini ortadan kaldıracağını göstermektedir. Daha derin uzmanlaşma ve aynı işleri tekrar eden işçilerin topluma karşı yadlaşacağını da göstermektedir. Fakat tüm bunlara rağmen, verimliliği artıracağını itiraf etmektedir. (1818-1883) Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

İşbölümüyle ilgili teorik yaklaşımlar Ludwig von Mises: Marxın işbölümü ile ilgili düşüncelerini ciddi şekilde eleştirmiştir. İşbölümünün faydalarının zararlarından fazla olduğunu göstermekle birlikte, modern toplumlarda işçilerin işden sonra boş zamanlarının olduğunu ve sonuç itibarile “yadlaşma” tezinin fazla romantik olduğunu göstermiştir. (1881-1973) Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

İşbölümüyle ilgili teorik yaklaşımlar Modern zamanlarda işbölümüyle ilgili teorik tartışmalar daha fazla işletme yönetimi ekolleri arasında yapılmaktadır. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Uluslararası işbölümü nedir? Uluslararası işbölümü (international division of labour) ülkelerin belli mal ve hizmetlerin üretimi üzre uzmanlaştıkları ve sonra bu mal ve hizmetlerle mebadele gerçekleştirdikleri karşılıklı şekilde bağımlı olan üretimin organize sistemi veya yöntemidir. Uluslararası işbölümünün özel çeşididir, yurtiçi işbölümünden farklı olarak çeşitli ülkelerin işletmeleri arasına ortaya çıkmaktadır. Uluslararası işbölümü üretimin uluslararası uzmanlaşması ve mübadelesine dayanmaktadır. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Uluslararası işbölümünün çeşitleri Uluslararası uzmanlaşma, Uluslararası kooperasiyalaşma. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Uluslararası uzmanlaşmanın çeşitleri Üretim Sektörlerarası Sektöriçi İşletmeler arası İşletme Çeşitli ülke işletmeleri arasında Ülke grubu işletmeleri arasında Bölgesel işletmeler arasında Teknoloji Aşama uzmanlaşması Ara mal ve hizmet uzmanlaşması Son mal ve hizmet uzmanlaşması Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Uluslararası işbölümünün avantajları Uluslararası işbölümüne katılan ülke belli ekonomik menfaat gütmektedir. Bu zaman temel avantajlar aşağıdakilerdir: İhraç edilen mal ve hizmetlerin uluslararası ve yurtiçi fiyatları arasındaki farktan elde edilen avantaj, Daha ucuz ithaldan yararlanmakla ulusal üretimden vazgeçmenin yurtiçi maliyetlerden tasarrufa olanak tanıması. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Uluslararası İşbölümü ve Karşılıklı Bağımlılık İşbölümü ve uzmanlaşma serbest ticareti (free trade) zorunlu kılmaktadır. İşbölümü, uzmanlaşma ve serbest ticaret ülke refahını artırmanın temel koşullarıdır. Bazen aşırı uzmanlaşma aşırı bağımlılık doğurur ki, bu da milli ekonomilerin dış piyasalardaki öngörülmeyen gelişmeler karşısında zor durumlarda kalmasına neden olur. Örneğin, İngilterenin imal edilmiş petrol bakımından Singapurdan bağımlılığı, Sigapurun imal amacıyla ham petrolden bağımlılığı. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Uluslararası İşbölümü ve Karşılıklı Bağımlılık Uluslararası ekonomik toplumun en belirgin özelliği ülkelerin karşılıklı olarak birbirilerine bağımlılığıdır. Bu mal, hizmet ve faktör akımlarının doğal bir sonucudur. Uluslararası dış ticarete bağımlılığın temel göstergesi: (İhracat/GSYİH)x100, ne kadar yüksekse bağımlılık da o kadar yüksektir. Ulusal ekonomide olduğu gibi uluslararası ekonomik toplumda da temel ilke iş bölümü (division of labor) ve uzmanlaşma (specialization)’dır. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Ülkenin uluslararası işbölümüne katılımını belirleyen faktörler Ülkeler arasındaki doğal ve coğrafik farklılıklar: Doğal iklim özellikleri Doğal kaynaklar Arazi büyüklüğü Nüfus sayısı Geoekonomik konumu Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Ülkenin uluslararası işbölümüne katılımını belirleyen faktörler Ülkelerin sosyo-ekonomik özellikleri: Ülkenin dünya ekonomisinde konumu, Tarihsel gelişimin, üretim ve dış ekonomik ilişkiler geleneğinin özellikleri, Ekonominin, bilim ve teknik gelişimin mevcut durumu, Ekonomik yapı (piyasa, planlı ekonomi v.s) Dış ekonomik ilişkilerin mevzuat yapısı Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Ülkenin uluslararası işbölümüne katılımını belirleyen faktörler Uluslararası faktörler: Dünyada bilim ve tekniğin gelişim seviyesi Dünya piyasa konjöktürü Uluslararası ödemeler sisteminin gelişim düzeyi Ekonolojik sorunların büyümesi Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Ülkenin uluslararası işbölümüne katılım göstergeleri Ülkenin ihraç kotası = İhraçat / GSYİH İhracatın artış hızının GSYİH’nın artış hızını geçme endeksi İthalat kotası = İthalat / GSYİH İthalatın artış hızının GSYİH’nın artış hızını geçme endeksi Dış ticaret kotası = (İthalat +İhracat) / GSYİH v.s Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Ülkelerin uzmanlaşmasına örnekler Petrol ve petrol ürünleri Sudi Arabistan, Küveyt, Irak, İran, Livya, Rusya, Azerbaycan v.s Doğalgaz ve doğalgaz ürünleri Rusya, Türkmenistan, İran, Kazakistan, Azerbaycan, Norveç Tarım ürünleri İsrail, Polonya, Hollanda, İtalya, Fransa, Avustraliya, ABD v.s Turizm Türkiye, İtalya, İsveç, Mısır, Fransa v.s Hammadde ürünleri Gelişmekte olan ülkeler Bilim ve yüksek teknoloji ürünleri Gelişmiş ülkeler Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Global işbölümü Deon Filmerin hesaplamalarına göre 1990’lı yılların ortalarında dünyada 2,5 milyar insan hanehalkı dışında global işgücüne katılmıştır. Bunların yapısı aşağıdaki gibidir: 379 milyon insan sanayide (%15) 800 milyon insan hizmetler sektoründe (%33) 1,074 milyar insan tarımda (40%) Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

II. Bölümün temel kavramları İşbölümü (Division of labour) Coğrafi uzmanlaşma (Geographical Specialisation) Emeyin uzmanlaşması (Labour Specialisation) Uluslararası işbölümü (International division of labour) Karşılıklı bağımlılık (Interdependency) Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Kaynaklar P. Krugman and M. Obstfeld, International Economics: Theory and Policy, Seventh Edition Pearson – Addison Weasley. James Gerber, International Economics, Third Edition, Pearson Education , 2005. H. Seyidoğlu, Uluslararası İktisat: Teori, Politika ve Uygulama, XV. Baskı, İstanbul, 2003. R. Karluk, Uluslararası Ekonomi: Teori ve Politika, VI. Baskı, İstanbul, 2002. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.