The contents of this document are strictly confidential and are intended only for Avea İletişim Hizmetleri A.Ş., its dealers, employees and others who have been specifically authorized. If you are not the intended recipient you are hereby notified that any disclosure, copying, distribution or taking any action in reliance with the contents of this document is strictly prohibited and may be unlawful. Avea İletişim Hizmetleri A.Ş. is not liable for the transmission of this document in any manner, to any third parties that are not authorized to receive it. Date:Version: Department:File name: Behçet KURBAN Avea Radyo Frekans ve Erişim Transmisyon Planlama Birim Müdürü GSM ve 3.Nesil sonrası sistemlerin gelişimi ve Türkiye potansiyeli HABTEKUS08 Sempozyumu Ekim 2008

2 AVEA hakkında Yeni Hisse Yapılanması Eylül 2006 Haziran 2004 %81,13 Türk Telekom hisseleri Türk Telekomda %55 çoğunluk hisseleri %18.87 Türkiye İş Bankası hisseleri %18,87 %81,13 Türk Telekom Özelleştirmesi Kasım 2005

3 Avea ana göstergeleri Türkiye’ deki ilk IP tabanlı “Yeni Nesil Şebeke (NGN) altyapısına sahiptir ve trafiğin %40’ ı bu şebeke üzerinden taşınmaktadır. EDGE Şebeke Desteği  EDGE destekli hücrelerin oranı %90  %100 destekli illerin sayısı 51 Türkiye’ deki ilk ve tek GSM 1800 MHz Operatörü Nufus Kapsaması% 94,5 Yüzey Kapsaması% 71 Yol kapsaması% 83 Abone Sayısı 11,7 Milyonun üzerinde

4 Türkiye hakkında sektörel gerçekler  70,6 Milyon nufus  0-40 yaş arası 50 Milyon nufus ile yüksek genç nufus oranı  Yıllık nufus artış oranı %1,2  3 adet GSM operatörü, 1 adet Sabit telefon operatörü ve Uzun Mesafe Telefon operatorleri  Toplam GSM Abone sayısı 63 Milyon  Sabit telefon hattı sayısı 18 Milyon  5 Milyondan fazla ADLS abonesi (Avrupa’ daki en yüksek artış hızı)  3G lisanslama süreci 2008 sonunda gerçekleşecek...

5 Türkiye’ de internet kullanımı Genişbandlı mobil hizmetler için potansiyel mevcuttur Internet Kullanıcı sayısında ilk 20 ülke (Milyon) Internet Kullanıcı Yaygınlığı (% nufus) Türkiye’ de Internet yaygınlığı %39,6

6 İnternet Kullanımına yönelik bazı rakamlar Dünyada 300 milyon MSN kullanıcısı arasında Türklerin sayısı 25 milyondur. Türkiye MSN kullanımında dünyada üçüncü ülkedir Türkiye Windows Live & Video Chat servis kullanımında dünyada birinci ülkedir. Türkiye 19 milyon kullanıcı ile Hotmail kullanımında dünyada beşinci ülkedir. Microsoft EMEA General Manager/Information Worker John Mangelaars Erkek ve kadın internet kullanıcıların her ikisi için de ortalama yaş 26. %52 sinin evinde PC var. %90’ ında cep telefonu var. %84’ ü günlük ortalama 3 saat televizyon seyrediyor. %63’ ü günlük ortalama 2 saat radyo dinliyor. Günlük ortalama internet bağlantı süresi 2,5 saat Aylık ortalama internet bağlantı sayısı 22. Ebay Internet Research May yaş altı genç nufusun %88’ i günde en az 1 SMS göndermektedir. Bu istatistik ile Türkiye İsveç ile birlikte dünya ortalamasının üzerindedir. Based on a research done by Ericsson in 2006 Aktif Facebook kullanıcı sayısında ilk 10 ülke (2008)

7 Yüksek potansiyele sahip uygulamalar? Günümüze kadar 3G için gerçek anlamda vurucu bir uygulama geliştirilemedi...!  Ses (hala...)  SMS  Görüntülü konuşma (Dünyada çok ilgi görmüyor)  Müzik ve Görüntü indirme, çok kullanıcılı oyunlar  Genişbandlı internet  Gerçek zamanlı görüntü / maç görüntüleri, TV dizileri  Görüntülü çağrı tonu  Güvenlik  Mobil MSN  Mobil ortamda IP üzerinden ses (VoIP)

8 3G-HSPA-LTE veya WiMax ? Nasıl karar verilecek ?

9 Aile resmi...!  WiMAX d standardı sabit mobil erişimi temin ederken, e standardı limitli mobil iletişime geçişe imkan vermektedir.  HSPA Evolution ve LTE mobiliteyi yüksek veri hızları ile verebilmektedir. Mobilite / Mesafe Yüksek hız Şehirler arası araç Şehir içi araç Yayalar Göçebe kullanıcılar Şehiriçi Binaiçi Kişisel Araç Yaya Sabit Kullanıcı veri hızı

10 Veri hızı ve spektrum etkinliği LTE düşük maliyetli genişband hizmetleri için bir imkan teşkil edebilir. Teorik ortalama hız Tipik Mbyte başına maliyet Teorik maximum hız Aylık indirilen trafik 3G, HSPA ve LTE için adet baz istasyonundan oluşan bir şebeke modelinde Veri hızı, Kapasite ve megabyte başına maliyet tahmini Maksimum Hız

11 Veri hızı ve Gecikme  3G LTE veri hızı tüm dosya büyüklükleri için HSDPA’den daha yüksektir.  Veri hızı TCP’ deki yavaş başlama etkisi nedeniyle küçük dosyalar için azalmaktadır. Mari-Jaana Pelkonen 2005 HSDPA ve LTE için ortalama veri hızları HSDPA ve LTE için Gecikmeler Dosya Boyutu (KByte) Gecikme (sn) Ortalama veri hızı (Mbps)

12 LTE’ nin avantajları  LTE 1.25 MHz’ den 20 MHz’e kadar olan bant genişliklerinde mevcut 3G/UMTS şebekeleri ile birarada çalışabilmek üzere tasarlanmıştır.  Birden fazla teknolojiyi (GSM, UMTS, LTE vs.) destekleyebilen baz istasyonları sayesinde aynı baz istasyonu lokasyonunun birden fazla fonksiyon için kullanılabilmesi sağlanabilecektir.  Geniş bir spektrumda çalışan antenler kullanılarak birden fazla şebekeye servis verilebilecektir.  LTE teknolojisinin en belirgin avantajı uçtan-uca düşük gecikmeli operasyonu desteklemesidir.  Yatay mimari sayesinde şebeke elemanlarının sayısı düşürülmekte, bundan dolayı işletilmesi kolaylaşmakta, dolayısıyla operasyon ve bakım maliyetleri azalmaktadır.  HSPA+ teknolojisi, mevcut ekipmanlarda sadece yazılım güncellemesi yaparak yüksek hızlara erişebilmeyi sağladığı için LTE’ ye geçiş öncesinde etkin bir çözüm olarak yer alacaktır.

13 Hangi yöne gidilmeli? Dr. Ing. Carsten Ball / NSN

14  3G ihalesi 28 Kasım 2008’de yapılıyor.  3G Bandı 2.1 GHz Spektrumunda tahsis edilecek: – 40 MHz (A Lisansı) – 35 MHz (B Lisansı) – 30 MHz (C Lisansı) – 25 MHz (D Lisansı)  3G için MHz tahsisi gündemde değil.  Muhtemel LTE kullanım bandı 2.1 GHz  TV yayını pazarında bandın temizlenmesi konusunda zorluklar sözkonusu.  Muhtemel WiMax kullanım bandı 3.5 GHz.  Artık Wimax IMT-2000 ailesinin bir üyesi. Türkiye’ de Frekans Spektrumu 2.1 GHz’deki LTE ilk opsiyon olabilir.

15 Yatırımlar Sorunlu kısım Radyo kapasite ya da Merkezi Omurga şebekesi değildir. Darboğaz Erişim Transmisyon tarafındadır. Türkiye’deki Mobil operatörlerin erişim transmisyonlarının yaklaşık %80’i Mikrodalga (MW) tabanlıdır. IP destekli yüksek kapasiteli MW’ ler önemli. NodeB’de CS-PS ayrışımı ile MetroEthernet veya xDSL gibi alternatif taşıma metodları geliştirilmeli. IP-RAN yatırımı dikkate alınmalı. Anten UMTS ve LTE-2100 için aynı anten Radyo başlığı UMTS ve LTE-2100 için aynı Radyo Ünitesi Temel işlemci ve Transmisyon UMTS işlemcisi LTE işlemcisi Bantgenişliği

16 GSM Baz ist. GSM Yazılımı UMTS YazılımıLTE Yazılımı UMTS Baz ist. LTE Baz İst. Gelecekteki Şebeke Yatırımları Yumuşak Geçiş Faz I Faz II Faz III UMTSUMTS LTELTE GSMGSM UMTSUMTS GSMGSM GSMGSM GSMGSM GSMGSM GSMGSM G+UG+U G+UG+U GSMGSM GSMGSM GSMGSM UMTSUMTS G+LG+L G+LG+L LTELTE - Yazılım Tanımlamalı Radyo (SDR) tabanlı çözüm 2009 dan itibaren kademeli olarak gelecek. - Yazılım güncellemesi ile GSM’den GSM/UMTS’ e geçiş mümkün. - LTE’ nin gelişiminin 2G’den 3G’ye geçişe göre daha kolay olması bekleniyor.

17 IP Tabanlı Taşıma Şebekesi Bu çözüm kablosuz genişbant stratejisi için düşük maliyetli bir alternatif olabilir, ancak gerekli transmisyon altyapısının mevcut olması gerekir. Veri temelli servisler hızlı bir artış gösterdi. Kiralık hat yatırımlardan kısmak için ses trafiğini standart E1 linklere, veri trafiğini de düşük maliyetli Veri anahtarlamalı şebekelere aktarılır. HSUPA için ADSL yeterli olmayabilir. Yeni nesil xDSL sistemi gerekir. BSC E1/CH-STM-1 BTS TDM E1 BTS E1 MW Clock Synchronization Mobile Backhaul ABIS Optimization IP Şebekesi Geleneksel taşıma şebekesi (PDH/TDM) NodeB RNC E1 xDSL Ses Veri Ses Veri

18 LTE Yolunda Öngörüler  İlk LTE şebekeleri Japonya’da ve Amerika’da 2010, Batı Avrupa’da ise 2012’de kurulmuş olacak.  LTE 2015 yılında olgunlaşması bekleniyor.  LTE yeni şebeke birimlerine duyulan ihtiyaç nedeniyle yeni ve büyük yatırımlar gerektiren yepyeni bir teknolojidir.  LTE standatları 2008/9 a kadar tamamlanacak  LTE şebeke ve servislerinin ticari lansmanı 2010 yılında başlayacak  Etkin bir LTE ekosistemi tedarikçilerin çaba ve katkılarıyla oluşturulabilecek  2007 ABI araştırmasına göre, 2014 yılında yaklaşık 300,000 LTE Baz istasyonu kurulmuş olacak.  2014 yılına kadar Operatorler LTE altyapısı için toplam 18 Milyar Dolara yakın yatırım yapacak.

19  WiMax ile GSM arasındaki birlikte çalışabilirlik ve mobil telefonunun bulunabilirliği WiMax ‘ın yaygınlaşması açısından en büyük belirsizliği oluşturuyor. 3GPP standartlı teknolojiler (UMTS, HSPA, LTE...), GSM operatorlerinin doğal varisleridir.  GSM-UMTS tedarikçileri donanımlarını HSPA+ ve LTE gelişimine uygun tasarladıkları için 3G/LTE teknolojileri gelecek açısından daha uygundur.  Şebekeler ve mobil telefonlar için GPRS/EDGE/3G/HSPA/LTE yol haritasının geriye dönük uyum içinde olması önem taşımaktadır. LTE, HSPA ‘in pazarda bulunabilirlik başarısını takip edecektir.  Gelecek açısından en efektif çözüm Tüm-IP altyapısını oluşturmak ve sadece yazılım güncellemesi ile yeni teknolojilere de adapte olabilecek Radyo ekipmanlarını kullanmaktır.  Mobil genişbant ile birlikte transmisyon altyapılarının önemi daha da artmıştır.  Ticari açıdan başarılı olabilmek için kablosuz teknolojilere düşük maliyetli erişimlerin temin edilmesi önem taşıyacaktır. Sonuçlar

20 TEŞEKKÜRLER