Mesleki danışmanlık Dr. Diğdem M. SİYEZ

Ders içeriği Kariyer danışmanlığı? Kariyer danışmanlığının tarihçesi Kariyer danışmanlığı ile ilgili kuramlar Okul öncesi ve temel eğitim döneminde kariyer gelişimi İkinci kademe de kariyer gelişimi Ortaöğretimde kariyer gelişimi Üniversite öğrencileri Genç yetişkinlik: kariyer kimliğinin gelişimi Yetişkinlik ve yaşlılık döneminde kariyer gelişimi + özel gruplar için kariyer danışmanlığı Kariyer danışmanlığında değerlendirme Kariyer danışmanlığında danışmanlık stratejileri

Dersin değerlendirmesi sınav Vize + (%40) ödev teslimi FİNAL (%60)

Devam/Devamsızlık Dersin kredisi 4 Yapılan derslerin %80’ine devam zorunluluğu vardır.

ANAHTAR KAVRAMLAR MESLEK: Kazanç elde etmek için yapılan iş kısa veya uzun, planlı veya plansız bir eğitim sonucu öğrenilen bir iş kişinin kapasitesini kullanabildiği ve kendini gerçekletişime aracıdır. Aynı zamanda yapılan bir işin meslek olarak tanımlanabilmesi için insanlara zarar veren mal ve hizmet üretimi olmaması gerekmektedir.

Özetlersek Meslek; insanlara yararlı mal ve hizmet üretmek ve karşılığında para kazanmak için yapılan, belli bir eğitimle kazanılan sistemli bilgi ve becerilere dayalı, kuralları toplumca belirlenmiş etkinlikler bütünüdür.

Simitçilik ya da seyyar satıcılık ANAHTAR KAVRAMLAR / İŞ? Simitçilik ya da seyyar satıcılık bir meslek midir? İş, mesleki bilgi ve becerilerin uygulanmasıdır. Dolayısıyla; Mesleğiniz olabilir ama işiniz olmayabilir. İşiniz varsa mesleğiniz de vardır.

ANAHTAR KAVRAMLAR Kariyer: Bir kişinin yaşamı boyunca yaptığı işler, Yaşamını oluşturan olaylar dizisi, Yaşam rollerinin örüntüsüdür. Meslek de bu yaşam rollerinin bir kısmını oluşturmaktadır. Kariyer, meslek rollerinde ilerleme, duraklama ve gerilimleride içerir. Kariyer yaşam boyu devam eden bir süreçtir.

Kariyer gelişimi Bu kavram Gysberg ve Moore tarafından 1973 yılında kullanılmaya başlanmıştır. Kişinin yaşamı boyunca sergilediği rollerin, içinde bulunduğu ortamların ve yaşadığı olayların etkileşimi ve entegrasyonu sonucunda ortaya çıkmaktadır. Kariyer, kişinin içerisinde bulunduğu rolleri (çalışan, boş zamanları değerlendirme, vatandaş, aile ferdi) Ortam, bulundukları yerleri (ev, okul, iş ortamı, toplum) Olaylar da planlı ya da plansız meydana gelen yaşantıları tanımlamak için kullanılmaktadır.

Kariyer Gelişimi Ebeveyn Evlilik Eş Boş zaman Öğrenen Okul Aile Ev Toplum İş Çalışan Emeklilik İşe girme Vatandaş Boşanma Gysberg, N., Heppner, M.J., Johnston, J.A. (2003). Career Counseling. NY: Allyn and Bacon

Kariyer danışmanlığı? Problem alanlarına göre rehberlik; Eğitsel Rehberlik Kişisel / sosyal rehberlik Mesleki rehberlik

Kariyer danışmanlığı? Kariyer danışmanlığının ortaya çıkmasında etkili olan etmenler (1850- 1900 yılları arasında) Endüstrileşme ve farklı iş kollarının oluşması Endüstri devriminin gerçekleşmesi ve alınan göçler Endüstriyel teknoloji alanında meydana gelen gelişmeler Demokrasinin yaygınlaşması Okul sisteminde meydana gelen değişiklikler Okullarda kariyer planlama, kişisel problemle rve yetişkinliğe uyum sağlama ile ilgili gençlere yardımcı olacak uzmanların eksikliği Çocuk iş gücü ve çocuk istismarı 1900 yılında ABD’de 10-13 yaşları arasında 500.000 den fazla erkek 200.000’den fazla kız çocuğu iş gücü olarak kullanılıyor. Bununla ilgili ilk yasa 1848 yılında pensilvanya eyaletinde çıkıyor

Kariyer danışmanlığı ile ilgili ilk çalışmalar FRANK PARSONS BOSTON’DA MESLEKİ REHBERLİK BÜROLARINI KURDU. Parsons, özellikle gençlerin kariyer tercihleri yapmada herhangi bir destek almamaları ile ilgilenmiştir. Parsons’a göre kariyer danışmanlığı; Bireyin değerlendirilmesi Mesleki bilgilendirme çalışmaları ve Danışma sürecinden oluşmaktadır. Bu tarihe kadar kariyerle ilgili yönlendirme çalışmaları sadece Bireylerin geçmişini, zekasını, ilgi ve yeteneklerinin belirlenmesine yönelik değerlendirmeleri içeren bireysel analizler ile sınırlıydı

1900-1940’LI YILLAR Ölçme alanında gelişmeler ve bunun kariye rehberliğine yansıması James Cattel’in bireysel farklılıklar ile ilgili çalışmaları İşe yerleştirmede biresel yetenekler dikkate alınmaya başlıyor. Zeka, yetenek ve beceri testler hem özel sektörde hem de üniversite düzeyinde dikkate alınıyor.

1940’lı yıllardan günümüze Çok fazla araştırma, Ülke bazında programlar geliştirme Kariyer gelişimi ile ilgili kuramlar Kariyer eğitimleri Okul danışmanlarının hizmet içi eğitimi

KARİYER DANIŞMANLIĞI Kariyer seçimlerini, planlamalarını ve değişiklikleri ile ilgili yardım arayan kişilerle çalışırken kullanılan danışmanlık aktiviteleri, stratejiler ve müdahale tekniklerini içeren bir süreçtir. Kariyer danışmanlığında dikkate alınan iki temel unsur: Birey (danışan) Yeni yaşantılar öğrendiği ve çalıştığı çevre

KARİYER DANIŞMANLIĞINDA YAPI: Holistik Bakış açısı Bilgi toplama AÇILIŞ Anlama ve hipotezler oluşturma işbirliği Değerlendirme ve kapanış Eylem Amaçlar / eylem planı Gysberg, N., Heppner, M.J., Johnston, J.A. (2003). Career Counseling. NY: Allyn and Bacon

KARİYER DANIŞMANLIĞI KURAMLARI

Kariyer teorileri Neden teorileri bilmek durumundasınız? Danışanlarla ne yapacağımız konusunda bize rehber oluştururlar. İnsan davranışlarınızı anlamamıza yardımcı olurlar. Bireylerin kararlarını etkileyen içsel ve dışsal faktörleri anlamamıza yardımcı olurlar Danışanın gelecekteki davranışları ile ilgili hipotezler oluşturmamızı sağlar. “Copyright © Allyn & Bacon 2004”

KURAMSAL YAKLAŞIMLAR Sosyal Bilimleri Temel Alan Yaklaşımlar Bireysel farklılıkları Alan Yaklaşımlar Öğrenmeyi Temel Alan Yaklaşımlar Bilişsel Yak. Ekonomi *Seçimler ihtiyacı karşılamaya Yöneliktir *çalışanların bilgi düzeyi *Yetenek *Eğitimin ulaşılabilirliği Özellikleri esas alındığı yak. - Trait faktör kuramı Karar verme k. Gelişimsel Yak. *dışsal faktörler Kazanılan para ve İhtiyaç duyulan Eleman sayısı Karşyer seçimini Belirler. Sosyoloji Super: Kariyer ve yaşam boyu Gelişim kuramı - Gottfredson: Daraltma Uzlaşma K. - Eli Ginzberg ve ark Mes. Gel. K. Kişilik ile ilgili Yak. Sosyal Öğrenme K. *Şans faktörü ve Rastlantısal Yaşantılar en önemli belirleyicidir. Şans Yak. Holland ve kişilik tipleri - Ann roe: gereksinimler kuramı. - E. Bordin: Psikodinamik model

KARİYER TEORİLERİ Types of Theories Trait -Faktor Gelişimsel Öğrenme Sosyo-ekonomil Sosyal bilişsel “Copyright © Allyn & Bacon 2004” Modern yaklaşımlar ve pozitif felsefi düşünceye dayanır. (neden-sonuç İlişkisine inanırlar) Postmodern yaklaşımlar ve Yapısalcılık temeline (neden-sonuç İlişkisine inanmazlar)

Career Behavior: Theory Modernist Yaklaşımlar İnsan davranışı eğer kullanılan araçlar geçerli ve güvenilir ise objektif olarak ölçülebilir. Direkt gözlemler olmadan da insan davranışı üzerinde çalışılabilir Araştırmalar önyargılar olmadan yapılmalıdır. Bilimsel olarak yapılan bir çalışmanın sonuçları diğer insanlara da genellenebilir. Araştırmalar amprik olarak da geçerli olmalıdır. “Copyright © Allyn & Bacon 2004”

Career Behavior: Theory Post-Modernist Teoriler; İnsan daranışı üzerinde objektif olarak çalışılamaz neden sonuç ilişkisi tanımlanamaz insan davranışı üzernde sadece direkt gözlemler aracılığı ile çalışılabilir araştırma verileri genellenemez Araştırmalar değerlerden /önyargılardan bağımsız olarak yürütülemez Kariyer danışmanları sadece nitel araştırma verilerini kullanmalıdır. “Copyright © Allyn & Bacon 2004”

Sosyo-ekonomik Teoriler KARİYER TEORİLERİ Sosyo-ekonomik Teoriler Statü Kazanma (elde etme) Teorisi: StatusAttainment Theory Kuramın öncüleri Duncan, Featherman, and Duncan (1972) Bir ailenin sosyo-ekononomik statüsü kişinin eğitimini etkiler, kişinin eğitimi de kariyer hedeflerini etkiler. Ancak kişinin neler yapabileceğinde (eğitim başarısında) mental süreçler ve yetenekleri de rol oynar. “Copyright © Allyn & Bacon 2004”

Sosyo-ekonomik Teoriler KARİYER TEORİLERİ Sosyo-ekonomik Teoriler İkili emek piyasası teorisi Dual Labor Market Theory Bu hipoteze göre emek piyasası bir birincil ve ikincil piyasa olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Yüksek ücretli, yüksek perspektifli, güvenli ve iyi yan getirili işler 1. sektörü oluştururken, kötü işler, birincil sektörde iş bulamayanlar, ikincil sektörü oluştururlar. İkincil sektör her ne kadar düşük ücretli, istikrarsız ve genellikle çekici olmasa bile ücret rekabetçi koşullarda oluşur, ve tüm çalışanlar için oldukça kabarık iş olanağı vardır. Çalışanlardan birincil sektör dışında kalmalarının nedeni, onlardaki beşeri sermaye ve eğitim eksikliği değil, ayrımcı kurumsal kısıtlamalar, kısıtlayıcı sendika uygulamaları ve iyi işlerin kıtlığıdır. Böylece ikincil sektörde çalışanlar eksik . “Copyright © Allyn & Bacon 2004”

Sosyo-ekonomik Teoriler KARİYER TEORİLERİ Sosyo-ekonomik Teoriler Irk, Cinsiyet ve Kariyer Bazı ırklar diğerlerinden daha az para kazanırlar Erkekler kadınlardan daha çok para kazanırlar İş ortamlarında kadınlar ve erkekler ayrımlaşırlar “Copyright © Allyn & Bacon 2004”

Sosyal Bilişsel Teoriler Sosyal Bilişsel Kariyer Teorisi Social Cognitive Career Theory (SCCT) Lent, Brown and Hacket’s Banduranın sosyal-bilişsel yaklaşımına dayanır Özyeterlilik kavramının içerisinde bir yapı olan kendini düzenleme ile ilgili bilişlere vurgu yaparlar. SCCT teorisi insanlarla çevreleri arasındaki etkileşime vurgu yaparlar. Bu etkileşimin dinamik bir süreç olduğundan bahsederler. Birey çevreden etkilenir ve içerisinde bulunduğu çevreyi etkiler. Kariyer ile ilgili davranışlar; bir kişinin davranışlarından, özyeterliliği ile ilgili inançlarından,davranışlarının sonuçları ile ilgili inançlarından ve genetik özelliklerinden etkilenir. İnsanların ilgilerinin altında neyi iyi yapabilecekleri ile ilgili inançları vardır. Özyeterlilik gelişimi cinsiyet, ırk, fiziksel sağlık, yetersizlikler ve çevresel olanaklardan etkilenir. Ayrımcılık, ekonomik faktörler ve kültürel yapı meslek seçimini etkileyen diğer faktörler arasında yer almaktadır. Özyeterliliği ve eğitim performansı yüksek olan kişiler, kariyerlerinde de başarılı olurlar.