BETA-ADRENERJİK RESEPTÖR BLOKERLERİ Doç.Dr.M.Kemal Yıldırım

Bu ilaçlar beta-adrenerjik reseptörleri reversibl bir şekilde bloke ederek sempatoadrenal sistem stimülasyonunun veya izoproterenol ve diğer beta-mimetik ilaçların çeşitli yapılar üzerindeki etkilerini kompetetif bir şekilde antagonize ederler.

TEMEL FARMAKOLOJİK ÖZELLİKLERİ 1.Selektiflik (seçicilik):Beta-blokerlerin çoğu β1 ve β2 reseptörlere karşı aynı derecede yüksek afinite gösterirler ve bunların her ikisini de aynı derecede bloke ederler; bunlara selektif-olmayan (non-selektif) ilaçlar adı verilir. Β1 reseptörlere selektif etki gösteren ilaçlara kardiyoselektif ilaçlar denir:bisoprolol, atenolol, asebutolol, betaksolol, metoprolol gibi.

2.İntrinsik sempatomimetik etkinlik (İSE):Bazı beta-bloker ilaçlar parsiyel agonisttir;yani beta-reseptörleri duruma göre bloke veya aktive ederler. İSE’si en yüksek olan beta-bloker pindolol’dür. Diğer İSE’li ilaçlar oksprenolol, asebutolol,karteolol ve seliprolol.

Bu tür ilaçların bronkospazma veya periferik spastik damar hastalıklarına ya da kalp blokuna eğilimi olan kimselerde tercih edilmesi tavsiye edilir. Propranolol’un İSE’si yoktur.

3.Lipofilikliğin derecesi ve buna bağlı farmakokinetik farklar:Başta propranolol olmak üzere,beta-blokerlerin çoğu fazla lipofiliktir. Bazıları ise hidrofiliktir:Atenolol,betaksolol,bisoprolol, karteolol,nadolol,sotalol.

4.Membran stabilizasyonu:Propranolol ve diğer bazı beta-blokerler, eksitabl hücrelerin sitoplazma membranındaki Na+ kanallarını bloke ederler, böylece memranı depolarizasyona karşı korurlar.

5.Melez(hibrid) etkinlik: Seliprolol’un β2 agonisti olmasına bağlı vazodilatör ve bronkodilatör etkileri yanında, α2 adrenerejik reseptör bloker etkisi de vardır. Karvedilol’un α1 adrenerjik reseptör blokeri ve hafif kalsiyum kanal blokeri etkinliği vardır. Labetolol beta reseptörler yanında α1 reseptörleri de bloke eder.

Selektif olmayan beta-blokerlerin farmakolojik özellikleri Propranolol Tam bir antagonisttir. İntrinsik sempatomimetik etkinlik(İSE) göstermez. Lokal anestezik etki gösterir.

1.Kalp damar sistemi ile ilgili etkileri: Kalbin kontraktilitesini ve atış hızını azaltır(negatif inotropik ve negatif kronotropik etki). Kalbin yaptığı işi ve oksijen tüketimini belirgin şekilde azaltır. Kalpte iletim sistemini yavaşlatır. Beyin damarları hariç bütün damar yataklarında kan akımını azaltır(β2 bloker etki). Antitrombositik etki.

2.Bronşlar: Hava yollarının rezistansında artma yapar(Bronş ve bronşiyollerin β2-reseptörlerini bloke ettiği için). Astma krizine yol açabilir.

3.Metabolik etkileri: Lipositlerdeki β1 ve β3 reseptörleri bloke ederek lipolizi inhibe eder. Hiperglisemiyi azaltır(β2 bloker etki). İnsülin salgılanmasını inhibe eder(β2 bloker etki). Hipoglisemi komasının taşikardi,palpitasyon ve titreme gibi ön belirtilerini suprese eder. Hastanın önlem alma olanağı ortadan kalkar.

Yüksek dansiteli lipoprotein (YDL) düzeyini düşürür. Düşük dansiteli lipoprotein (DDL) düzeyini değiştirmez. T4’ü daha etkin olan T3’e çeviren 5’-deiyodinazı inhibe eder.

4.Renin salgısının inhibisyonu: Artmış olan renin salgısını inhibe eder. 5.Santral etkileri: Fazla lipofilik olduğu için SSS’ne kolayca girer. Uyuşukluk, bellek bozulması, dezoriyantasyon, halüsinasyonlar, korkulu rüya,uykusuzluk,yorgunluk ve isteksizlik.

Kardiyoselektif beta-blokerlerin farmakolojik özellikleri: Kardiyoselektif ilaçların,selektif olmayanlara göre başlıca üstünlükleri şunlardır: 1. Astma ve diğer tür obstrüktif akciğer hastalığı olanlarda daha az bronkokonstriksiyon yaparlar.

2. Periferik damar hastalığı olanlarda daha az periferik vazokonstriksiyon ve uçlarda daha az soğuma yaparlar. 3. Diyabetli kimselerde insülin injeksiyonuna bağlı hipogliseminin normale dönmesini daha az geciktirirler ve hipoglisemi belirtilerini daha az maskelerler.

Beta-blokerlerin kullanıldığı yerler: 1.Hipertansiyon 2.Angina pektoris 3.Bazı taşiaritmiler 4.Akut myokard infartüsünun tedavisi ve infarktüs sonrası proflaksi (sekonder proflaksi):

İnfarktüs bölgesinin genişlemesini kısıtladıkları ve Ventrikül fibrilasyonu insidensini azaltabildikleri saptanmıştır. 5.Hipertiroidizm: Antitiroid ilaçlarla yapılan tedaviye yardımcı olarak veya Cerrahi girişimden önce tek başına

6.Hipertrofik obstrüktif kardiyomyopati:myokardı gevşeterek aorttaki darlığı azaltır. 7.Kronik konjestif kalp yetmezliği:Yetmezlik halinde oluşan aşırı sempatoadrenal stimülasyonun olumsuz etkilerini önler. 8.Migren

9.Feokromasitoma 10.Glokomun lokal tedavisi:Timolol maleat, karteolol, betaksolol ve levobunolol kronik açık açılı glokomda kullanılır. 11.Anksiyete halleri 12.Portal hipertansiyon

YAN TESİRLERİ: 1.Gastrointestinal bozukluklar 2.Bronkokonstriksiyon 3.Kalp yetmezliği 4.Sinüs bradikardisi ve A-V blok 5.Glukoza dayancın azalması:İnsülinin yaptığı hipoglisemiyi,bu olayı tamponlamaya çalışan refleks sempatik etkinliği azaltarak şiddetlendirirler.

6.Lipid metabolizmasının bozulması:Total kolesterol,ÇDDL kolesterolü ve trigliserid düzeyini arttırırlar. 7.Egzersize toleransın azalması 8.Periferde kan akımının azalmasına bağlı diğer yan tesirler 9.Kesilme sendromu ve rebound olayı 10.SSS ile ilgili yan tesirler

11.Diğer yan tesirler:Beta-blokerler psöriaziform,likenoid veya ekzamatöz cilt lezyonları yapabilirler. Praktolol göz-deri sendromu yapabilir. Beta-blokerleri uzun süre kullananlarda %20-25 oranında impotens gelişebilir.

Akut beta-bloker zehirlenmesi ve tedavisi: Hafif olgularda tedavi yapılmaz,gözlem altında tutulur. Ciddi zehirlenmelerde atropin+beta stimülan ilaç tedavisi yapılır.

Kontrindikasyonları 1.Kalple ilgili durumlar:Ağır bradikardiler,konjestif kalp yetmezliği, 2. ve 3. derece bloklar, düşük debili kalp hastalıkları 2.Solunum yolu hastalıkları:Bronşiyal astma mutlak, kronik obstrüktif akciğer hastalıkları nisbi kontrindikasyon 3.Periferik vasküler hastalıklar

4.Diabetes mellitus 5.SSS ile ilgili durumlar:Ağır depresif hastalık 6.Karaciğer ve böbrek yetmezliği 7.Cerrahi girişimler:Kronik beta-bloker kullanan olgularda cerrahi girişim yapılması gerekirse ilaç kesilmemelidir.

8.Yaş:70 yaşından yukarı hastalarda doz iyi ayarlanmalı 9.Gebelik: Beta-blokerlerin insanda fötus için güvenli olup olmadığı bilinmiyor. Etkileşmeler: İnsülin ve oral antidiyabetiklerin hipoglisemik etkilerini artırırlar. Simetidin, propranololün presistemik eliminasyonunu inhibe eder, biyoyararlanımını artırır.