Bilgiye Erişimin önemi ve Bilgi kaynakları Doç. Dr. Doğan Atılgan Ankara Üniversitesi DTCF Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü atilgan@ankara.edu.tr

Bilgi İhtiyacı Psikologlar insan gereksinimlerini üç grupta toplarlar: Fiziksel ihtiyaçlar (yeme, içme, korunma) Duygusal gereksinimler (başarma, üstün olma) Bilgi gereksinimi (bir beceriyi öğrenme, plan yapma, karar verme gibi) Not: Bütün gereksinimleri için bilgi gereksinimi

Bilgi arama davranışı bilgi gereksinimlerine göre çeşitlilik kazanmaktadır: Örneğin: İlgi alanları ve üzerinde çalıştıkları konular hakkında güncel bilgi isteği Tarihsel bilgi isteği İstatistiki bilgi isteği Okul ödevlerine yardım isteği Bitirme tezi gibi kapsamlı araştırma çalışması yürütme Edebiyat ve güzel sanatlar: Roman, şiir, fotoğraf, müzik kaydı ve poster ... ...

Basılı olmayan kaynaklar Bilgi Kaynakları Fiziksel özelliklerine göre kaynaklar Basılı kaynaklar Basılı olmayan kaynaklar Görsel - işitsel kaynaklar(Film, slayt, fotoğraf, modeller,video,CD,VCD) Elektronik bilgi kaynakları(e-kolleksiyonlar)-Bilgi ağları Elektronik dergiler Veri tabanları Haber ve tartışma listeleri Elektronik kütüphaneler

Bilgi Kaynakları İçerik Özelliklerine göre kaynaklar: Monograflar Danışma kaynakları Süreli yayınlar Devlet yayınları ve gri yayınlar Patentler Görsel - işitsel kaynaklar Elektronik bilgi kaynakları

Danışma kaynakları Ansiklopedi ve sözlükler Almanak ve yıllıklar Rehberler Kataloglar Ulusal Toplu Kataloglar Uluslararası Toplu kataloglar İndeksler (dizinler) Süreli yayın indeksleri Siğer materyale erişim indeklseri

Danışma Kaynakları -2- Bibliyografyalar Ulusal bibliyografyalar Uluslararası bibliyografyalar Genel Bibliyografyalar Konu bibliyografyaları Örnek: Türkiye Bibliyografyası Türkiye Makaleler Bibliyografyası

En yeni (güncel) bilgi içeren kaynaklar Bilimsel dergiler Bazı ilmi ve sanatsal dergiler Araştırma raporları Konferans tutanakları Gazeteler Standartlar Patentler İndeks ve kritik dergileri

etkin kullanımı nasıl sağlanır ? Kullanıcı Eğitimi Bilgi merkezinin, Bilgi kaynaklarının etkin kullanımı nasıl sağlanır ? Hangi tür bilgiye nasıl, hangi kaynaklarla ve hangi yollarla erişim sağlanabileceğine yönelik kullanıcıyı bilgilendirme konusunda belirli aralıklarla ve belirli bir kapsamda yapılan eğitim çalışması.

Bilgi Erişim Geleneksel anlamda: Bilginin kayıtlı olduğu ortama erişimi sağlayan yöntem ve süreçlerin tümü. Günümüzde: Bİbliyografik bir veri tabanı ya da doğrudan online (çevrimiçi) katalogda bulunan bibliyografik verilere ve bu bilgilerle ilişkili tüm verilere ve/ veya aranan bilginin tam metnine yazar soyadı, adı, anahtar terim, konu başlığı gibi erişim uçları ile ulaşma.

Bilgi Erişim Bibliyografik veri tabanı: Belirli bir konuda birbiriyle ilişkili veri yapılarının belirli bir sistem uyarınca depolandığı bilgisayar dosyaları.

Bilgi Erişimin Temel İkilemi Hakkında bilgi bulmak için bilmediğin bir şeyi tanımlama gereği

İdeal Bilgi Erişim Sistemi İlgili belgelerin tümüne ve salt ilgili belgelere erişim sağlamalı “İlgililik” kavramı Nesnel ilgililik Öznel ilgililik Birbirine benzeyen bilgileri bir araya getirmek, benzemeyenleri ayırmak

Bilgi erişim Yetersizlikleri Bir bilgi ihtiyacı bağlamdan bağımsız olarak ifade edilemez. Bir makineye bir soruyu uygun arama terimlerine çevirmesini öğretmek olanaksızdır. Bir belgenin ilgili olup olmaması görülen diğer belgelere bağlıdır. Bütün ilgili belgelerin bulunup bulunmadığını doğrulamak asla mümkün değildir. Makineler anlamı tanıyamaz -> entellektüel dizinleme kadar başarılı değildir, vs

Bilgi erişim Yetersizlikleri Sözcük sıklığı istatistikleri ne anlamı temsil edebilir, ne de anlam yerine geçebilir. Bir bilgi erişim sisteminin bir tekrarlı süreci destekleme yeteneği insanlar tarafından sadece bir kez yapılan ilgililik değerlendirmesiyle değerlendirilimez. Ya sağlam ilgililik değerlendirmesi ya da çok etkili mekanik süreçlere sahip olabilirsiniz, ama ikisine birden asla. Yani, tutarlı bir şekilde etkin olan tamamen otomatik dizinleme ve erişim mümkün değildir

Bilgi erişim ve İnternet Yangın hortumundan su içmek” “Dijital belgeler”: devingen, sınırları belirsiz, kendi kendini değiştirebilen belge Dizinleme ve bilgi erişim teknikleri yetersiz Erişim doğrusal ve hantal İnsan beyninde ise dizinleme ve erişim “bağıntılı” Acaba yakın gelecekte taklit edilebilir mi? Ses, koku, vs. bilgisine erişim? Beyin dışında kayıtlı bilgiler insanın düşünme ve sorun çözme gücünün bir parçası haline getirilebilir mi?

Bilgi Stratejisi ve Politikaları Bilgi stratejisi: Bilgi ile ne yapmak istiyoruz? Bilgi politikaları: Potansiyel bir güç olan bilginin yönetimi ve kullanımı ile ilgili politikalar

Bilginin Denetimi bilgiyi düzenleme biçimimiz çoğu zaman insanları organize ediş biçimimizi saptar ve bunun tersi de geçerlidir

Bilgi Davranışı ve Kültürü Birey, grup ya da örgütlerin bilgiye yaklaşım, tutum ve davranışları ve bilgiyi kullanma biçimleri (arama, yararlanma, değiştirme, paylaşma, saklama, görmezden gelme, vs.)

Bilgi Personeli İnsanlar halen (hâlâ?) en iyi bilgi bulan, sınıflayan, süzen, yorumlayan ve bütünleştiren kişiler (bilgi profesyonelleri, bilgi teknolojileriyle ilgili personel

Bilgi Teknolojisi Bilgi üretmek ve yaymak için kullanılan teknoloji; bu bilgiyi bulmak, süzmek, düzenlemek ve özetlemek için bir yöntem yoksa, yararsızdır.” İçerik-teknoloji bütünleşmesi; “bohçalama”

Hızlı bilgi artışı Daha ucuza bilgi üretimi, dağıtımı ve depolanması “Canlı” dokümanların ortaya çıkışı Çok hızlı ve zaman ve mekândan bağımsız bilgi erişim Bilgiye sahip olmadan erişebilme