KANSER HASTALARININ TAMAMLAYICI VE ALTERNATİF TIBBA İLİŞKİN TUTUMLARI Gülbahar KÖROĞLU Uzm.Hem. GATA HYO İç Hast. Hem. BD. Doktora Öğr.

ARAŞTIRMANIN AMACI Araştırmanın amacı kanser hastalarının tamamlayıcı ve alternatif tedavi (TAT) kullanma durumları ve bu konuya ilişkin tutumlarını belirlemektir.

TAT, dünya genelinde ülkeden ülkeye ve hastadan hastaya değişiklik göstermekle birlikte, çeşitli hastalıkları tedavi etmek veya önlemek amacıyla yüzlerce yıldır yaygın olarak kullanılmaktadır. Işıkhan V., Kömürcü Ş., Özet A., Arpacı F., Öztürk B., Balbay O., Güner P., The Status of Alternative Treatment in Cancer Patient in Turkey, Cancer Nursing, 28 (5):355-362, 2005. Erci B., Attitudes Towards Holistik Complementary and Alternative Medicine: A Sample of Healthy People in Turkey, Journal of Clinical Nursing, 16:761-768, 2007.

TAT; ABD-NCCAM tarafından ‘Konvansiyonel tıbbın bir parçası sayılmayan ancak tıbbın çeşitli alanlarında ve sağlık bakım sisteminde yer alan uygulama ve ürünler’ olarak tanımlanmaktadır. Alternatif Tedaviler, bu uygulama ve ürünlerin konvansiyonel tedaviler yerine tek başına kullanılmasıdır. Tamamlayıcı Tedaviler ise bu uygulama ve ürünlerin, konvansiyonel tedaviler ile birlikte hastalığa ve tedavilere bağlı rahatsız edici semptomları kontrol etmek amacıyla kullanılmasıdır. Özçelik H., Fadıloğlu Ç., Kanser Hastalarının Tamamlayıcı ve Alternatif Tedavi Kullanım Nedenleri, Türk Onkoloji Dergisi, 24(1);48-52, 2009. Törüner E.K., Uysal G., Hanoğlu Z., Algıer L., Pediatrik Onkoloji Hastalarında Tamamlayıcı ve Alternatif Tedavi Yöntemlerinin Kullanımı: Bir Literatür Taraması, Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Elektronik Dergisi, 2(3):102-109, 2009.

Ülkemizde ve diğer ülkelerde yapılan araştırmalar, özellikle kronik hastalığı olan hastaların, tanı konulduktan önce veya sonra, ya da her iki dönemde modern tedavi yöntemleriyle birlikte veya tek başına TAT yöntemlerine başvurduğu gerçeğini ortaya çıkarmıştır. Yine bu araştırmalarda; hastaların TAT kullanımına ilişkin sağlık personeline doğru bilgi vermemesi veya kullandığını gizlemesi durumu dikkate alındığında, TAT yöntemlerine başvurunun daha da yüksek olabileceği düşünülmektedir (Kav ve ark. 2008). Kav S., Hanoğlu Z., Algıer L., Türkiye’de Kanserli Hastalarda Tamamlayıcı ve Alternatif Tedavi Yöntemlerinin Kullanımı: Literatür Taraması, Uluslar arası Hematoloji-Onkoloji Dergisi, 1(18):32-38, 2008.

Dünyada kanser hastalarının TAT kullanım sıklığı ile ilgili çalışmalar incelendiğinde %7.0 ile %84.0 arasında değiştiği belirtilmektedir. Algıer L.A., Hanoğlu Z., Özden G., Kara F., The Use of Complemantary and Alternative (non-convantional) Medicine in Cancer Patients in Turkey, European Journal of Oncology Nursing, 9:138-146, 2005. Yavuz M., İlçe A.Ö., Kaymakçı Ş., Bildik G., Dıramalı A., Meme Kanserli Hastaların Tamamlayıcı ve Alternatif Tedavi Yöntemlerini Kullanım Durumlarının Belirlenmesi, Türkiye Klinikleri J Med Sci, 27:680-686, 2007.

Türkiye’de 1998’den beri kanser hastalarında yapılan beş farklı çalışma sonucuna göre TAT kullanımı %39.2 ve %60.1 arasında bulunmuştur. Türkiye’de kanser hastalarında yapılan bir çok çalışmada TAT kullanım sıklığı %36-80.2 arasında değişen oranlarda bulunmuştur. Son olarak Kav ve arkadaşları tarafından yapılan literatür taramasında bu oran %22.1 ile %84.1 arasında değişmekte olup, ortalama TAT kullanımı %46.2 bulunmuştur. Algıer L.A., Hanoğlu Z., Özden G., Kara F., The Use of Complemantary and Alternative (non-convantional) Medicine in Cancer Patients in Turkey, European Journal of Oncology Nursing, 9:138-146, 2005. Ceylan S., Hamzaoğlu O., Kömürcü Ş., Beyan C., Yalçın A., Survey of Use of Complemantary and Alternative Medicine Among Turkish Cancer Patients, Complementary Therapies in Medicine, 10:94-99, 2002. Işıkhan V., Kömürcü Ş., Özet A., Arpacı F., Öztürk B., Balbay O., Güner P., The Status of Alternative Treatment in Cancer Patient in Turkey, Cancer Nursing, 28 (5):355-362, 2005.

Hastaların TAT kullanımına karşı tutumları, TAT kullanıp kullanmadığı ve hastaların bu yöntemleri kullandığının sağlık personeli tarafından bilinmesi tedavinin etkilerini değerlendirmek ve tedaviye yön vermek açısından son derece önemlidir.

GEREÇ VE YÖNTEM-1 Araştırmanın Şekli Araştırma tanımlayıcı olarak planlanmıştır.

GEREÇ VE YÖNTEM-2 Araştırmanın Yapıldığı Yer ve Özellikleri Araştırma, Gülhane Askeri Tıp Akademisi (GATA) Tıbbi Onkoloji BD. Kliniği ve ayaktan kemoterapi ünitesi ile Hematoloji BD kliniğinde Ekim 2010-Mart 2011 tarihlerinde yürütülmüştür.

GEREÇ VE YÖNTEM-3 Araştırmanın Evren ve Örneklemi Araştırma kapsamına Ekim 2010-Mart 2011 tarihleri arasında GATA Tıbbi Onkoloji Kliniği ve ayaktan kemoterapi ünitesi ile Hematoloji BD. Kliniğinde takip edilen 60 kanser hastası alınmıştır.

GEREÇ VE YÖNTEM-4 Araştırma kapsamına alınma kriterleri Araştırmaya katılmayı kabul eden, Kanser tanısı almış ve tanısını bilen, Türkçe iletişim kurabilen Bilişsel, mental ve işitme problemi olmayan hastalar araştırma kapsamına alınmıştır.

GEREÇ VE YÖNTEM-5 Verilerin Toplanması Katılımcıların demografik özelliklerini ve TAT kullanım durumlarını belirlemek amacıyla araştırmacı tarafından hazırlanan “veri toplama formu” ve Tamamlayıcı ve alternatif tıbba karşı tutumlarını belirlenmek amacıyla “tamamlayıcı ve alternatif tıbba karşı tutum ölçeği” kullanılmıştır

GEREÇ VE YÖNTEM-6 Kanserli Hastaların Sosyodemografik Özellikleri ile Tamamlayıcı ve Alternatif Tedavi Yöntemlerini Kullanım Durumları: Araştırmacı tarafından literatür incelemesi sonucunda geliştirilmiş bir soru formu olup, 34 sorudan oluşmaktadır. Tamamlayıcı ve Alternatif Tıbba Karşı Tutum Ölçeği: 11 sorudan oluşan ölçek 2003 yılında Hyland ve ark. tarafından geliştirilmiştir. Ülkemiz için geçerlik güvenirliği 2003 yılında Erci tarafından yapılmıştır.

BULGULAR VE TARTIŞMA

Hastaların tanıtıcı bulguları 60 katılımcının yaş ortalaması 41.40±18.69 (min:19, max:75) olup, % 63,3’ü (n=38) 15-49 yaş aralığındadır. % 61.7’si (n=37) erkek, % 53.3’ü (n=32) evli, % 41.7’si (n=25) ortaokul ve öncesi eğitim seviyesindedir. Çoğunluğunun (% 76,7, n=46) sosyal güvencesi var ve (% 60,0, n=36) şehir merkezinde yaşamaktadır.

Tıbbi özellikleri Katılımcıların % 21.7’si (n=13) akciğer kanseri, Çoğunluğu (% 96.7, n=58) kemoterapi almıştır. Ortalama tanı süresi16,74±15,83 (Min: 1.97 ve max: 92.30) aydır. % 76,7’si (n=46) hastalıkları ile ilgili kendilerine açıklama yapıldığını ve yapılan açıklamayı anladıklarını, % 15’i (n=9) TAT kullandığını ifade etmiştir.

Kullanılan TAT yöntemleri Kestane balı (n=1) Kekik (n=1) Sarımsak (n=2) Çörek otu (n=1) Zeytin yaprağı (n=1) Üzüm çekirdeği (n=4) Kaplumbağa kanı ve eti (n=1) Okaliptüs yaprağı, sarı kantaron, ısırgan tohumu, keten tohumu, anason (n=1)

Amerika’da beden-zihin ve spiritual tedaviler, vitamin ve bitkiler, 26 Amerika’da beden-zihin ve spiritual tedaviler, vitamin ve bitkiler, Florida’da spiritual iyileşme ve bitkisel ilaçlar, Avrupa’da homeopati ve bitkisel ilaçlar, Taiwan ve Hawaii’de geleneksel ilaçlar yaygın olarak kullanılmaktadır. Türkiye’de ise en sık kullanılan yöntemin bitkisel tedavi olduğu ve en yaygın olarak kullanılan bitkinin ise ısırgan otu olduğu belirlenmiştir. Kullanılan diğer yöntemler ise dua, dini uygulamalar, vitamin ve özel diyetlerdir. Ben-Arye E., Frenkel M., Stasbefsky Margalit R., Approaching Complementary and Alternative Medicine Use in Patient With Cancer, Journal of Ambulatory Care Management, 27(1), 53-62, 2004. Kav S., Hanoğlu Z., Algıer L., Türkiye’de Kanserli Hastalarda Tamamlayıcı ve Alternatif Tedavi Yöntemlerinin Kullanımı: Literatür Taraması, Uluslar arası Hematoloji-Onkoloji Dergisi, 1(18):32-38, 2008.

Tutum Ölçeği Puanları Tamamlayıcı ve alternatif tıbba karşı tutum ölçeğinden en az 11, en fazla 66 puan alınabilmektedir. Ölçeğin puanı yükseldikçe tamamlayıcı ve alternatif tıbba karşı negatif tutum artmaktadır. Alternatif ve tamamlayıcı tıbba ilişkin tutum ölçeği puan ortalamaları 34,65±5,46’dır. Ölçekten min:20 ve max:43 puan almışlardır.

26 Bu sonuç katılımcıların tamamlayıcı ve alternatif tıbba karşı tutumlarının pozitif olduğunu göstermektedir. Katılımcıların TAT kullanma oranlarının düşük olmasına rağmen, tutumlarının pozitif olması bu yöntemleri kullanabilme ihtimallerini akla getirmektedir.

Erci (2003) tarafından sağlıklı bireylerle yapılan çalışmada ölçek puanı min:44 ve max: 66, ort: 58.1±4.1 olarak bulunmuştur. Bu sonuç katılımcıların tamamlayıcı ve alternatif tıbba karşı tutumlarının negatif olduğunu göstermektedir.

Tablo 1: Hastaların sosyodemografik özellikleri ile ölçek puanlarının karşılaştırılması Ölçek toplam puanı ort±ss İstatistik (t-F) P Yaş 15-49 34,52±5,11 0,746 0,529 50-64 34,00±6,99 64 ve üstü 35,90±5,13 Cinsiyet Erkek 33,72±5,82 1,679 0,099 Kadın 36,13±4,56 Öğrenim durumu Ortaokul ve altı 34,24±6,27 0,125 0,883 Lise 35,05±4,37 Üniversite 34,82±5,51 Erci çalışmasında erkeklerin, bekarların ve ortaokul mezunlarının daha negatif tutuma, Lisans üstü eğitimi olanların daha pozitif tutuma sahip olduklarını bulmuştur.

Tablo 1 devam: Hastaların sosyodemografik özellikleri ile ölçek puanlarının karşılaştırılması Ölçek toplam puanı ort±ss İstatistik (t-F) P Tanı Akciğer kanseri 34,38±5,88 0,234 0,918 Lösemiler 34,09±3,75 Meme kanseri 35,77±3,70 Lenfomalar 33,83±7,40 Diğer 35,26±5,76 Hastalıkla ilgili açıklama yapılma durumu Yapılmadı 35,08±5,35 1,828 0,170 Yapıldı-anladım 34,84±5,22 Yapıldı-anlamadım 27,50±10,60 TAT kullanma durumu Kullanmayan 34,84±5,23 0,648 0,519 Kullanan 33,55±6,91 Hastaların tanı süreleri ve ölçek puanları arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (p>0.005).

Sonuç olarak; Katılımcıların TAT kullanma oranlarının düşük (%15) olmasına rağmen, tutumlarının pozitif yönde olması bu yöntemleri kullanabilme ihtimallerini akla getirmektedir. Bu nedenle kanser hastalarına TAT konusunda danışmanlık verilmesi önerilmektedir.

TEŞEKKÜRLER