Şebeke Organizasyon Yapıları ve Güven İşletmelerarası ilişkilerde Şebeke Organizasyon Yapıları ve Endüstriyel Bölgelerdeki Şebeke Organizasyon Yapısında Ortaya Çıkan Güven İlişkisi Üzerine Bir Araştırma Doç. Dr. Fatih Semerciöz Hazırlayan: Roşan Dilek Mayıs 2009

Güven Ticari işlem yapan taraflardan hiç birisinin karşı tarafın her hangi savunmasız bir durumunu kendi çıkarı için kullanmayacağına dair duyulan karşılıklı iyi niyet (Sabel, 1992). Bir kimse ile ya da bir şey ile herhangi bir güvenceye gerek duymadan karşılıklı etkileşime girebilmeyi sağlayan bir kolaylık unsuru (Rankin, 1998). Bir iş ilişkisinde itimat duyulan tarafa karşı beslenen iyi niyet (Crotts ve Turner, 1999)

Güven kavramı ile ilgili sınıflandırmalar Bireysel olarak güven Davranış olarak güven Durumsal olarak güven Kurumsal bir anlaşma olarak güven (Bigley, 1998) Bireysel farklılıklar (kişilik teorisyenleri) Kurumsal bir olay (sosyolog ve ekonomistler) Karşılıklı etkileşimde karşı taraftan bir beklenti (sosyal psikologlar)

Günümüzde belirsiz koşullarda faaliyetlerin etkin koordinasyonu açık iletişim ve karşılıklı güvene bağlı Güven sayesinde formel kurallara ve düzenleyicilere daha az ihtiyaç duyulmaktadır Örgütler arası ilişkilerin düzenlenmesinde kolaylaştırıcı bir ortam sağlar Sadece bir koordinasyon mekanizması değil işletmelerin rekabetçi ve yüksek performansa sahip olmaları için bir ön koşul

Vekalet teorisi bakış açısına göre güven açık olarak yapılan görüşmeler sonucu ortaya çıkar. Taraflar karşılıklı fayda için sözleşme yapar ve ve anlaşmaya dayalı olarak güven çıkar. İşlem maliyeti yaklaşımında ise ekonomik aktörler fırsatçı bir şekilde hareket eder. Diğer koşulların eşit olması durumunda güven sadece bir baskı aracı olmaktadır.

Güven Türleri Hesaplanabilir Güven: güvenen ve güvenilen tarafların hareketlerinin maliyetlerinin ve faydalarının hesaplanarak karşı taraftan beklenti içine girilmesi (vekalet teorisi ve işlem maliyeti yaklaşımında ele alınmaktadır). Maddi unsurlara dayanır. Hesaplanamayan Güven: Moral teşvik edici unsurlara dayanır. Moral güven esnek yapıdadır ve güçlü yanı sosyal yapı içerisinde yatmaktadır.

Güven Türleri Değer ya da İlke Temeline Dayalı Güven: Temelinde dayanışma yatmaktadır. Ahlaki değerler önem kazanmaktadır. Anlayışa dayalı güven: Taraflar arasındaki anlayışa bağlı olarak ortaya çıkar. Bu anlayış ise aynı yönde düşünceye sahip olmaya bağlıdır. Kişisel kimliklere dayalı güven: Tarafların uzun süreli ilişkiler sonucu geliştirdikleri güven

Güven Türleri Tahmine Dayalı Güven: Bir taraf diğerinin belli bir yönde hareket etme ihtimalini değerlendirir. Beklentilere dayalı güven. İyiniyete dayalı güven: Tahminde bulunmaktan daha ileri bir unsur. Taraflar arasında karşılıkta bulunma beklentisi mevcut. Bu beklenti fırsatçılık ve çatışma yerine işbirliğine neden olur. Garantili güven: Güven karşıdaki kişinin dürüst olduğunda inanmayı gerektirir. Bu inanç doğru ise güven garanti altındadır.

Kırılgan güven Ekonomik aktörlerin sadece güvenli bir şekilde birbirleri ile işlem yapmalarına izin veren güven çeşidi Tarafların birbirlerine karşı beklentilerini tahmin ettikleri, karşı tarafın fırsatçı davranacağı riskinin var olduğu durumlarda ortaya çıkar Kırılgan güvene dayalı işlem yapan taraflar birbirleri ile olan ilişkilerinin yönetilmesinde formal araçlardan yararlanırlar

Kırılgan güven Tarafların birbirlerinden teknik yeterlilik, zamanında ve söz verildiği gibi üretim yapılması gibi beklentiler kırılgan güvenin varlığını ortaya koyar. Eğer bu beklentiler karşılanmazsa aradaki güven bozulur Bir tarafın diğerinin güvenilir olup olmadığını hesaba katmasını gerektiren bir güven türüdür ve maliyet doğurur. İşbirliğine dayalı işletmelerarası ilişkilerde var olan bir güven çeşidi değildir

Esnek Güven Kırılgan güvenden daha güçlü bir yapısı var Esnek güvenini var olduğu ortamlarda toplumsal normlar önem kazanmaktadır. Bu normlar kişisel çıkarlardan önce gelmektedir ve toplumsal çıkarları sağlamaya yöneliktir Ekonomik aktörlerin biribirlerine iyiniyet beslemeleri sözkonusudur Esnekliğin anlamı bu güven türünün belirli bir ekonomik değişim ilişkisi içindeki ekonomik aktörlerin daha önceden bir takım beklentilerinin olduğu ve ara sıra yapılan işlemlerden ortaya çıkmasından kaynaklanmaktadır

Esnek Güven Esnek güvenin varlığı bir şebekenin ortaya çıkması için zorunlu bir unsurdur. Ekonomik bir değişim için kırılgan güven zorunlu değildir, sadece varlığı yeterlidir.

Güvenin ortaya çıkmasında etkili faktörler Kırılgan Güven Esnek Güven İş Anlayışı Tutarlı Davranış Mevcut/Müsait olmak Tahmin Edilebilir Olmak Duyarlılık Fonskiyonel Yetenek Yargıda Bulunmak Dürüstlük Sadakat Ağzı Sıkılık Güdüler Kişilerarası Yetenek Açıklık

Şebeke organizasyon yapıları ve güven ilişkisi Güven şebekede yer alan bir işletmenin ilişki içerisinde bulunduğu diğer tarafa iyi niyet beslemesi ile ilgilidir Taraflar arasında yapılan informel sözleşmeler yazılı anlaşmalardan çok el sıkışmaya dayanmaktadır Şebeke organizasyon yapıları biribirleri ile bağlantı içerisinde olan ve birbirinden bağımsız işletmeler arasındaki yüksek derecedeki güvene dayalı koordinasyon mekanizmaları olarak karakterize edilebilir

Şebeke organizasyon yapıları ve güven ilişkisi Şebeke yapılarının etkin bir şekilde işlemesi için güven gereklidir ve performansı etkileyen önemli bir unsurdur Eğer şebeke üyeleri birbirlerine güven duymazsa oluşturulan yapı başarısız olacaktır Güven tarafların fırsatçı davranışlarda bulunmasına engel olmakta ve böylece yapı içerisinde bir kontrol mekanizması oluşturma ihtiyacı ortadan kalkacaktır

Şebeke organizasyon yapıları ve güven ilişkisi Kırılgan güvenden esnek güvene doğru bir dönüşüm söz konusudur ve bu dönüşüm esnasında şebeke yapılar oluşur Sosyal ilişkilerin veya bağların önceden mevcut olduğu şebekelerde ilişkiler esnek güvene dayanır Ülkeler arasındaki şebeke yapıları ise daha çok kırılgan güvene dayanır Taraflar kırılgan güvene dayalı ilişkilerini başarıyla tamamlamış iseler daha sonraki işlemlerini esnek güvene dayalı olarak yapabilirler

Şebeke organizasyonlarda güven süreçleri FORMEL SÜREÇLER Görüşme ve Pazarlık Anlaşma/işlem Yönetsel süreçler

Formel Süreçler Görüşme ve Pazarlık: Kime güveneceğiz? Onlara neye dayanarak güveneceğiz? Soruları cevaplanmaya çalışılır. Bu sürecin sonucu kırılgan ya da esnek güveni oluşturur Anlaşma/işlem: Esnek güvene dayalı işlem yapma formel anlaşmaların sayısını azaltır Yönetsel süreçler: Esnek güven sürdürülemiyorsa şebeke yapının dağılma olasılığı kuvvetlidir

Şebeke organizasyonlarda güven süreçleri INFORMEL SÜREÇLER Anlaşılır olmak/anlam ifade etmek Anlama/kavrama Söz verme

INFORMEL SÜREÇLER Anlaşılır olmak/anlam ifade etmek: Kabul etme ve kabul görme süreci. Aday işletmenin iş ilişkisine girebilmek için kendi kimliğini, özelliklerini ortaya koyduğu ve diğer işletmeler için bir anlamının olmaya başladığı süreçler Anlama/kavrama: Tarafların birbirlerinin özelliklerini öğrendikleri bir öğrenme süreci. Tarafların olayları benzer şekilde algılama ve yorumlamaları söz konusudur. Öğrenme süreci ile yakından ilişkilidir. Söz verme: Psikolojik bir sözleşme. Yazılı olmayan, çoğunlukla sözle de ifade edilmeyen beklenti ve varsayımlar