GENETİK (ÜNİTE-3) A) HÜCREDE YAPI VE CANLILIK OLAYLARININ YÖNETİMİ NASIL SAĞLANIR? Hücrede hücre yapısının oluşması ve devamlılığı ile canlılık olaylarının yürütülmesi nükleik asit adı verilen moleküller tarafından sağlanır. 1. DNA Denilen Hücredeki Özel Moleküller Ne İşler Yapar? Canlının bütün temel olaylarının yönetilmesi ve kontrol edilmesi ile kalıtsal özelliklerinin kuşaktan kuşağa iletilmesi nükleik asit adını verdiğimiz moleküller tarafından sağlanır. Nükleik asitler DNA ve RNA olmak üzere iki çeşittir DNA ( Deoksiribo Nükleik Asit ), Deoksiriboz şekeri bulunur RNA ( Ribo Nükleik Asit ) . Riboz şekeri bulunur DNA’lar çekirdek bulunduran ( ökaryot) hücrelerde kromozomların yapısında bulunur. Bir kromozomun yapısı birden fazla DNA sarmalından oluşur. DNA’lar çekirdeğin dışına çıkmazlar. Çekirdeği olmayan (prokaryot) hücrelerde ise DNA’lar sitoplazmada bulunur. Canlıya ait bütün bilgiler canlının DNA’sı üzerinde yer alır. Bir canlıya ait kalıtsal özelliklerin çoğalma sonucunda meydana gelen yeni bireylere aktarılması DNA’larla gerçekleştirilir. DNA aynı zamanda canlılık olaylarını yönetme ve kendisini eşleyerek hücrenin çoğalmasını sağlama gibi görevleri yapar.

P P P P a) DNA Molekülünün Yapısı Nasıldır? D D D D DNA NÜKLEOTİDLERİ   P P Adenin Nükleotid Timin Nükleotid D A D T P P Guanin Nükleotid Sitozin Nükleotid G S D D Pürin Bazları : (Çift halka oluşturan ) Adenin, Guanin, Pirimidin Bazları : ( Tek halka oluşturanlar) Sitozin, Timin ve Urasil Bir DNA molekülü organik bazlar, şeker ve fosfat grubundan   oluşur. DNA’da 4 çeşit baz bulunur. Adenin  A Timin  T Guanin  G Sitozin  S DNA’da bulunan üçüncü molekül ise fosforik asit ( H3PO4 ) molekülleridir. Bu molekül DNA gibi kompleks moleküllerin yapısında bulunduğu zaman fosfat adını alır.

NÜKLEOTİD FOSFAT + ŞEKER + ORGANİK BAZ  Nükleotid Nükleik asitlerin yapısında bulunan baz, şeker ve fosfat gurubunun oluşturduğu yapıya denir. Nükleotidler nükleik asitlerin en küçük birimleridir. FOSFAT + ŞEKER + ORGANİK BAZ  Nükleotid Nükleotidler yapısında bulunan baza göre adlandırılırlar. DNA molekülü iki zincirden oluşur. Her zinciri oluşturan nükleotidler fosfat – şeker bağlarıyla birbirine bağlanmıştır. Bir zincirde bulunan nükleotid sayısı canlıdan canlıya değişir. İki nükleotid zinciri karşı karşıya ve sarmal bir yapı oluşturarak DNA’yı meydana getirir. Nükleotid zincirleri karşı karşıya gelirken bazlar belli bir kurala göre dururlar. Bu oluşumda daima Adenin ile Timin ve Guanin ile Sitozin karşı karşıya gelir. Bazların alt alta dizilişlerinde bir kural yoktur. RNA’da ise Adenin karşısında Timin yerine Urasil karşı karşıya gelir.

D D D D D D NÜKLEOTİDLERİN ZİNCİR OLUŞTURMASI P P S G P P A T P P G S DNA’ da Adenin nükleotidin karşısına Timin nükleotid, Guanin nükleotidin karşısına Sitozin nükleotid gelir.

P P P P R R R R RNA NÜKLEOTİDLERİ A U   P P Adenin Nükleotid Urasil Nükleotid R A U R P P Guanin Nükleotid Sitozin Nükleotid G S R R RNA, DNA’nın emriyle protein sentezine katılır. Görev ve yapı bakımından 3 çeşit RNA vardır. 1. mRNA ( mesajcı veya Elçi RNA ) : DNA üzerindeki genlerden 20 değişik aminoasitin nasıl dizileceği şifreler halinde yazılır. Elçi RNA bu şifreyi alarak ribozoma götürür. Ribozomlar da bu şifreye göre protein yapar. 2. tRNA ( taşıyıcı RNA ) :Mesajcı RNA’daki şifrelere uygun olarak aminoasitin stoplazmadan ribozomlara taşır. tRNA’da zayıf hidrojen bağı bulunur. Diğerlerinde bulunmaz. 3. rRNA ( ribozomal RNA ) Ribozomlarda bulunur. Serbest bir molekül değildir. Proteinlerle birlikte ribozomu yapar.

DNA RNA 1 2 3 4 5 DNA İLE RNA ARASINDAKİ FARKLAR çift zincirlidir.   DNA RNA 1 çift zincirlidir. tek zincirlidir. 2 DNA’ları DNA’lar oluşturur RNA’yı DNA’lar oluşturur 3 DNA’nın şekeri deoksiriboz RNA’nın şekeri ribozdur 4 DNA’da adenin, timin, guanin, sitozin nükleotidleri vardır RNA’da timin yerine urasil nükleotidi gelir. 5 DNA’lar gelişmiş hücrelerde çekirdekte, kloroplastta, mitokondride RNA’lar çekirdek,sitoplazma ve ribozomda bulunur.

TÜR ADI KROMOZOM SAYISI Eğreltiotu 480 Balarısı 16 Sazan 100 Tatlı patates 90 Hindi 82 Tavuk 78 Köpek Ördek At 64 İnek 60 İnsan 46 Kedi 38

SORULAR 1-) Aşağıdakilerden hangisi kromozomlara ait bir özellik değildir? A) Canlı vücudundaki tüm hayatsal olaylar kromozomların taşıdığı genler tarafından denetlenir B) Doku ve organdaki her hücrenin taşıdığı kromozom sayısı türe has olup sabittir. C) Kromozom sayısı ile türlerin gelişmişliği arasında doğru bir orantı vardır. D) Kromozomların üzerindeki genlerin sayısının ve yapısının farklı olması türlerin farklılaşmasını sağlar. CEVAP : C

2-) Bir bakteri DNA’sının özel yöntemlerle parçalanıp analiz edilmesi sonucu 1200 tane baz çifti içerdiği ve bunların 400 tanesinin timin bazı olduğu tespit edilmiştir Verilere dayanarak bu DNA ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Ortalama 2400 tane deoksiriboz şekeri bulunur. B) Baz çiftlerinin %50 si pürün bazıdır. C) Nükleotidler arasında 3200 zayıf hidrojen bağı bulunur. D) Ortamda 1200 tane fosfat bulunur. CEVAP : D

3-Tek hücreli canlının DNA’sı 1600 nükleotidden oluşmaktadır 3-Tek hücreli canlının DNA’sı 1600 nükleotidden oluşmaktadır. Bu nükleotidlerin %40 sitozin olduğuna göre bu tek hücreli canlının kendini eşlerken kullandığı moleküllerle ilgili olarak aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? A)  640 adet guanin nükleotid vardır. B)  160 adet adenin nükleotid vardır. C) 3200 adet hidrojen bağı vardır. D)  1600 adet fosfat vardır. CEVAP : C

4- 500 er adet timin ve sitozin nükleotid bulunduran bir DNA zincirindeki adenin sayısı toplam nükleotid sayısının % kaçıdır? A) 0 B) 25 C) 50 D) 75 CEVAP : B

5- DNA molekülünün yapısında en fazla kaç çeşit nükleotid yer alır? A) 4 B) 7 C) 8 D) 5 CEVAP : A

CEVAP : A 6- I. Nükleotid II. Gen III. Şeker IV. Kromozom V. DNA Yukarıda verilen molekülleri büyükten küçüğe doğru sıralayınız? A) IV, II,V,I,III B) IV,II,V,III,I C) II, IV, V, I,III D) V, II, IV, III, I CEVAP : A

7- SAG TST AGT şeklindeki bir DNA zincirinin karşı zinciri aşağıdakilerden hangisi gibi olur? A) TGA TST GAS B) GAS AGA TGA C) GTS AGA TSA D) STG TST AST CEVAP : C

8- Bir DNA da bulunan moleküller arasındaki oran seçeneklerden hangisinde yanlış verilmiştir? A) Sitozin B) Timin C) A + S D) Fosfat = 1 = 1 Guanin Adenin = 1 = 1 T + G Riboz CEVAP : D

9- Aşağıdakilerden hangisinde bir nükleotid yapısı doğru gösterilmiştir? A) B)     C) D)   CEVAP : C

Şükrü Malaz ilköğretim Okulu Rifat TÜRKAN Şükrü Malaz ilköğretim Okulu Fen Bilgisi Öğretmeni