MOBİL VE SABİT GENİŞBANT HİZMETLERİNİN PAZAR VE TALEBİNİN WİMAX/3N EKSENİNDE KIYASLANMASI: TÜRKİYE PAZARI İÇİN BİR MODEL DENEMESİ M. Kasım Cantekinler Telekomünikasyon Uzmanı HABTEKUS Ekim

2 Bildirinin Amacı Bu çalışma ile son dönemde telekomünikasyon sektöründe sıkça gündeme gelen mobil ve sabit genişbant hizmetlerinin 3N/Wimax ekseninde gelişimleri, tanımları ile ülkemiz telekomünikasyon sektöründeki durumlarının irdelenmesi ve geliştirilen ekonometrik bir model yardımı ile söz konusu hizmetlerin birbirlerine ilişkilerinin analiz edilmesi amaçlanmaktadır

3 GİRİŞ Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de genişbant hizmetleri ve onları sağlayan teknolojilere yoğun ilgi duyulmaktadır. Genişbant hizmetlerini en ekonomik, rasyonel ve hızlı şekilde kullanıcıların erişimine sunmak hem işletmecilerin hem de düzenleyici otoritelerin öncelikleri arasındadır. Bu nedenle; ülke şartlarına göre en doğru uygulamaları destekleyebilmek için mevcut ve geleceğin teknolojilerini sadece teknik üstünlükleri ile değil ekonomik ve sosyal özelliklerini de göz önüne alarak analiz etmenin gereği ortadadır.

4 3N Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (International Telecommunications Union - ITU): hem karasal hem de uydu sistemlerini kullanabilen, 2N ve sabit sistemlerle uyumlu çalışabilen ve bunların yanı sıra, Yüksek hareketlilik içeren her türlü telsiz ortamında 144 Kbit/sn, düşük hareketli ortamlarda 384 Kbit/sn, hareketsiz ortamlarda da 2 Mbit/sn veri iletimini sağlayabilen, Çift yönlü veri iletebilme yeteneği olan, Hem devre anahtarlamalı hem de paket anahtarlamalı veri iletimini destekleyebilen, Daha kaliteli ses hizmeti sağlayabilen, Spektrumu verimli kullanabilen, 2N Sistemleri ile kesintisiz iletişim sağlayabilen, Uluslararası dolaşım yeteneği bulunan, Çoklu ortam uygulamaları için terminallere aynı anda birden fazla hizmet sunulabilen Mobil telekomünikasyon sistemlerini 3N olarak kabul etmiştir. Bu sistemler ITU tarafından genellikle IMT-2000 sistemleri olarak ifade edilmektedir.

5 ITU 3N Tanımları

6 3N Gelişimi

7 WiMAX IEEE tarafından geliştirilen standartlardan 802 serisinin bir üyesi olup, IEEE standartlarını temel alan bir kablosuz genişbant erişim teknolojisidir.

8 WiMAX ve 3N’nin Karşılaştırılması WiMAX3N SpektrumWiMAX lisanslı ve lisans dışı bantlarda hizmet verme şansına sahip olduğundan 3N’e nazaran spektrum maliyeti hiç olmayacak ya da nispeten çok daha az olacaktır 3N’nin daha fazla spektrum maliyeti olmasına karşın dünya çapında teknolojiye tahsisli frekans olmasından dolayı WiMAX’e karşı avantajlıdır MaliyetWiMAX’in kurulum maliyeti nispeten az olacak ama yüksek frekanslardan dolayı daha fazla hücre kurması gerekebilecektir 3N’nin kurulum maliyeti yüksektir ama düşük frekanslar 3N için bir avantaj teşkil etmektedir Kapasite15 Mbps teorik hıza ulaşabilen WiMAX, 3N’ye göre daha fazla kapasite sağlamaktadır 2 Mbps hıza ulaşan 3N, bu alanda WiMAX’e rakip olamaz ama HSDPA ile sağladığı 14,4 Mbps hız bir denge oluşturabilir Kapsama3N ve WiMAX yaklaşık aynı mesafelerde kapsama sağlamakta ama yüksek frekanslarda daha fazla baz istasyonu kurma gerekliliği WiMAX için bir dezavantaj olabilir MobiliteWiMAX henüz tam mobil uygulamaya geçememiş olmasına karşın WiMAX’in 2008 yılı içerisinde mobiliteye geçmesi beklenmektedir. 3N tam mobilite sağlayabilmektedir Kullanıcı Cihazı Mobil WiMAX bu alanda henüz gelişme sürecini yaşamakta ve belirsizlikler devam etmektedir 3N kullanıcı cihazları piyasada yaygın olarak bulunmaktadır PazarMobil WiMAX uygulamaları için tahminler 2008’nin sonuna uzanmaktadır 3N dünyanın birçok yerinde uygulamaya başlamış ve abone kazanmaya devam etmektedir

9 Türkiye Sabit ve Mobil Genişbant Pazarında Durum Perakende Seviyede İnternet Erişim Hizmetleri Piyasa Payı, Şubat 2008 İşletmeciAbone SayısıPiyasa Payı TTNet (ADSL) % 94,8 Türksat (kablo internet)41.109% 0,84 Diğer işletmeciler %4,36

10 Yıllar itibariyle Abonelik Türüne Göre İnternet Abone Sayısı DSL.üzerinden genişbant erişimi artıyor Şubat DSL Kablo İnternet Kiralık Hat

11 Türkiye İçin ADSL Abone Sayısı Projeksiyonu Bu artış trendinin aynı şekilde devam etmesi halinde ülkemizdeki ADSL abonelerinin sayısının 2009 yılında ’u aşması sürpriz olmayacaktır.

12 Türkiye’de GPRS Talebi Ülkemizde henüz 3N hizmetlerini vermekle yetkilendirilmiş işletmeci bulunmamaktadır. Ancak mobil işletmeciler EDGE, GPRS gibi teknolojilerle veri hizmetleri sunmaktadır. Bu teknolojiler yüksek kapasitelere ulaşmamakla birlikte genişbant tanımı altında incelenmektedir. Bu kapsamda, mobil genişbant olarak değerlendirilebilecek GPRS hizmetine olan talebin ülkemizde yıllar içerisinde artış gösterdiği anlaşılmaktadır

13 Türkiye’de Genişbant Talebi Ve Sabit-mobil Veri Hizmetlerinin İlişkisi Üzerine Ekonometrik Bir Model Denemesi Genişbant hizmeti talebinin hesaplamasında etkili değişkenler olarak modelde; sabit genişbant hizmeti talebi, sabit genişbant hizmeti fiyatı ve mobil veri hizmetlerine olan talep kullanılmıştır. Bahsedilen değişkenleri temsilen; –sabit genişbant hizmeti talebi için Türk Telekom’un ADSL abonelerinin sayısı, –genişbant hizmeti fiyatı için Türk Telekom’un ADSL hizmetinin fiyatı ve –mobil veri hizmetine olan talep için de ülkemizde faaliyet gösteren mobil işletmecilerin şebekelerinde sundukları GPRS hizmetine olan talep kullanılmıştır. Böylece; ortaya aşağıda verilen çoklu regresyon denklemi çıkmıştır; SGT= f(SGF, MVT) Bağımlı DeğişkenSembol Sabit Genişbant Talebi ln(Türk Telekom’un ADSL abone sayısı) SGT Bağımsız DeğişkenlerSembol Sabit Genişbant Fiyatı Ln (Türk Telekom ADSL hizmetinin Fiyatı) SGF Mobil Veri Talebi Ln (384kbit/s’ye kadar GPRS ve EDGE Kullanımı MB) MVT

14 Modelde Kullanılan Veri, Varsayımlar Ve Modifikasyonlar 3 aylık bazda zaman serisi 2005 yılı Ocak ayı ile 2007 yılı Aralık ayı arasındaki 3 yıllık dönemi kapsayan, 12 adet 3 aylık veri mobil işletmecilerin GPRS hizmeti kullanımları hesaplanarak toplanmış (aggregated) veri ADSL fiyatı 256kbps’den 2Mbps’a kadar değişen farklı ADSL hizmetlerinin fiyatlarının ortalaması Elde bulunan verilerin fonksiyonları parabolik özellikler gösterdiğinden, doğrusal yerine logaritmik bir model bahsedilen modele ek olarak nüfus, GSYH (Gayri Safi Yurtiçi Hasıla), ortalama GPRS Fiyatları gibi başka değişkenlerin de dahil edildiği alternatif modeller de kurulmuş; zaman serisi verisinin sayıca çok kısıtlı olması (12 veri) nedeniyle bunlardan istatistiksel olarak güvenilir modeller elde edilmesi mümkün olmamıştır.

15 Modelin Çıktıları ve Yorumlar İstatistiki çıktılar Model yüksek R2 değerlerine sahiptir (R2 = 0,99; Düzeltilmiş R2 =0,89). F değerleri %95’lik güvenilirlik aralığıyla örtüşmektedir (2,69E-18).

16 Modelin Çıktıları ve Yorumlar Regression Statistics Multiple R0, R Square0, Adjusted R Square0, Standard Error0, Observations12

17 Modelin Çıktıları ve Yorumlar ANOVA dfSSMSFSignificance F Regression22535, , ,32,68907E-18 Residual100, , Total122535,921

18 Modelin Çıktıları ve Yorumlar- Katsayilar Coefficients Standard Errort StatP-valueLower 95%Upper 95% Lower 95,0% Upper 95,0% Intercept0#YOK GPRS Talebi1, , , ,64E- 090, , , , ADSL Fiyatı-0, , , , , , , ,

19 Modelin Çıktıları ve Yorumlar- Katsayilar Sabit Genişbant Talebi=1,03 Mobil Veri Hizmeti Talebi - 0,51 Sabit Genişbant Fiyatı Fiyatla talep arasinda negatif değerli ilişki hesaplanmıştır (- 0,51). SGF katsayısı sabit genişbant fiyatında yaşanacak %100’lük bir artışın sabit genişbant talebi üzerinde %51’lik bir düşüşe neden olacağını göstermektedir. %51’lik oranın; kemikleşmiş bir sabit genişbant talebi olmadığının, tüketicilerin fiyat değişimlerine son derece hassas olduklarının bir göstergesi olarak da yorumlanması mümkün Bu yüksek oran sabit genişbant pazarında rekabetçi bir yapının oluşmadığına işaret ediyor olabilir. Genel olarak; rekabetçi pazarların getireceği rekabetçi fiyatlar tüketicilerin bir malın fiyatına olan hassasiyetini düşürmektedir.

20 Modelin Çıktıları ve Yorumlar- Katsayilar Sabit Genişbant Talebi=1,03 Mobil Veri Hizmeti Talebi - 0,51 Sabit Genişbant Fiyatı 1,03’lük katsayı değeri iki talep arasında pozitif bir bağlantı olduğunu göstermektedir. iki hizmetin birbirlerine ikame değil tamamlayıcı hizmetler Bir başka anlatımla; mobil veri hizmetlerine olan talep %100’lük bir artış gösterdiğinde sabit genişbant hizmetlerine olan talepte %103’lük bir artış beklemek yerinde olacaktır.

21 Sonuç Ve Öneriler Modele göre mevcut durumda ve yakın gelecek için sabit genisbant erişim ile mobil genisbant erişim birbirine ikame değil tamamlayıcı hizmetler. Teknolojik gelişmelerin gelecekte bu durumu değiştirmesi mümkün Öneri: Bu durumda iki teknoloji arasında bir seçim yapmanın ne gerekli ne de mümkün olmadığı değerlendirilmektedir. Unutulmamalıdır ki farklı teknolojilerin uygulamada ne kadar başarılı olacaklarını önceden tahmin etmek, ne kadar detaylı analizler yapılırsa yapılsın neredeyse imkânsızdır. ‘Kazanan’ teknolojileri seçmek yerine farklı teknolojileri destekleyerek onları rekabet yaratmak ve rekabeti arttırmak için birer enstrüman olarak kullanmak daha akılcı bir yöntem olarak gelişmiş ülkelerin çoğu tarafından da uygulanmaktadır. Pazar koşulları ve teknolojik gelişim bu zor seçimi en doğru ve etkin şekilde zaten kendiliğinden yapacaktır. Böylece sadece bir tip teknolojiyi destekleyerek gelişmesi muhtemel diğer teknolojilerin önü de kesilmemiş olacaktır.

MOBİL VE SABİT GENİŞBANT HİZMETLERİNİN PAZAR VE TALEBİNİN WİMAX/3N EKSENİNDE KIYASLANMASI: TÜRKİYE PAZARI İÇİN BİR MODEL DENEMESİ M. Kasım Cantekinler Telekomünikasyon Uzmanı HABTEKUS Ekim