ANTİKOAGULANLAR VE KEMİK İLİĞİ ASPİRASYONU Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK ADÜTF Biyokimya AD 2007

Antikoagulanlar Antikoagulanlar, kanın pıhtılaşmasını önleyen kimyasal maddelerdir. Oksalat, sitrat, flüorür, EDTA (etilen diamin tetraasetik asid) ve heparin, in vitro kullanılan antikoagulanlardır. Heparin, dikumarol ve türevleri ile insan protein C in vivo kullanılan antikoagulanlardır.

Potasyum oksalatın %20’lik çözeltisinin 0,1 mL’si, 10 mL kanın pıhtılaşmasını kalsiyumu bağlayarak önler. Oksalatlı kanda hemoglobin tayini, eritrosit ve lökosit sayımları, hematokrit tayini yapılabilir. Oksalatlı kan, lökositlerin nükleuslarında dejenerasyon ve eritrositlerin kenarlarında çentiklenme oluşturduğundan yayma preparatlar için kullanılamaz.

Sodyum sitratın 5 mg’ı, 1 mL kanın pıhtılaşmasını kalsiyumu bağlayarak önler. Sedimantasyon (ESR) tayini için 0,4 mL %3,8’lik sodyum sitrat çözeltisi 1,6 mL kan ile karıştırılır. Protrombin zamanı tayini için 0,2 mL %3,8’lik sodyum sitrat çözeltisi 1,8 mL kan ile karıştırılır. Depo için kan, asid sitrat dekstroz (A.C.D.) çözeltisi üzerine alınır; dekstroz, eritrositlerin normal yaşam süresini uzatır.

Sodyum flüorürün 10 mg’ı, 1 mL kanın pıhtılaşmasını kalsiyumla birleşme suretiyle önler. Sodyum flüorür, kanda glikolizin önlenmesi için kullanılır.

EDTA (Etilendiamintetraasetikasit), kanın pıhtılaşmasını kalsiyum ile kompleks yaparak önler. 1 mg Na-EDTA2H2O, 1 mL kanın pıhtılaşmasını önler. EDTA’lı kanda eritrosit ve lökosit sayımları, hematokrit tayini, lökosit formülü için kan yaymaları yapılabilir. EDTA’lı kan, elektrolit ve kalsiyum tayini için uygun değildir.

Heparin, spesifik olarak pıhtılaşma faktörleri IX ve XI’i bağlayarak ve antitrombin III ile etkileşip bunun trombini inaktive etme yeteneğini artırarak kanın pıhtılaşmasını önler. 75 IU heparin, 1 mL kanı pıhtılaşmaktan korur. Piyasada mL’sinde 100, 1000, 10000 IU heparin içeren preparatlar vardır. 100 IU heparin, 1 mg heparine eşdeğerdir. Heparinli kan, elektrolit tayini ve eritrosit frajilitesi için kullanılabilir.

Kumarin grubu ilaçlar, vitamin K antagonistleri olarak, kinon türevlerinin aktif hidrokinon şekillerine indirgenmelerini inhibe ederler ve böylece pıhtılaşma faktörü II, VII, IX ve X’un amino-terminal bölgelerinde glutamik asit kalıntılarının vitamin K’ye bağımlı karboksilasyonunu inhibe ederek bu faktörlerin olgunlaşmasını önlerler.

Kemik iliği aspirasyonu Kemik iliği, bütün kemiklerin içinde bulunur. Kan hücreleri, kemik iliğinde ekstravasküler olarak meydana gelirler ve gerektiğinde kan dolaşımına karışırlar.

Hayatın ilk yıllarında bütün kemik iliği aktif olarak fonksiyon görür. Beş yaşından sonra uzun kemiklerin iliğinde yağ dokusu artar ve yalnız proksimal uçlarda kan yapımı devam eder. Erişkinlerde kan yapımı pelvis, kosta, kafa kemikleri ve sternum gibi yassı kemiklerde vardır.

Pernisiyöz anemi, miyelositer lösemi, polisitemi ve hemolitik anemiler gibi hastalıklarda kemik iliği fonksiyonu artar. Kemik iliği fonksiyonunu incelemek için kemik iliği aspirasyonu yapılır.

Kemik iliği aspirasyonu çocuklarda genellikle iliak kemiğin ön üst ve arka üst bölgesinden yapılır. Erişkinlerde kemik iliği aspirasyonu genellikle sternumdan yapılır.

-Kemik iliği aspirasyonu yapılacak bölgede önce cilt antiseptik madde ile sonra steril alkollü pamukla iyice silinir. -Steril delikli kompres ile bölge çevresi kapatılır. -Steril eldiven kullanılarak uygun miktarlarda lokal anestetik maddeler (%1 prokain) cilt ve kemik periostiumuna enjekte edilir.

-Beş dakika bekledikten sonra mandirenli olan özel kemik iliği iğnesi kullanılarak kemiğe girilir, ilerlenir, sonra mandiren çıkartılır ve 10 ml’lik enjektör iğneye takılır. -Piston geri çekilir. Bu esnada hasta ağrı hisseder, enjektöre ilik gelmeğe başlar. Yaymalar için yeterli ilik materyali alındıktan sonra derhal iğne geri çekilir.

-Enjeksiyon yeri steril gazlı bezler ile kapatılıp basınç uygulandıktan ve kanama olmadığından emin olunduktan sonra flaster ile tespit edilir. -Kemik iliği materyali alınır alınmaz, pıhtılaşmaya fırsat vermeden derhal yaymalar yapılır. Ayrıca materyal %10 EDTA ile karıştırılarak antikoagulanlı yaymalar yapılabilir. -İlik yeterince sellüler alınamadı ise antikoagulanlı örnekler hematokrit pipetine çekilip santrifüj edildikten sonra “buffy-coat”dan yaymalar yapılır.

-Kemik iliği yaymaları kuruduktan sonra, Wright boyası veya Giemsa boyası ile boyanır ve mikroskop altında önce 10x büyütme ile incelenir. Yaymaların sellüleritesi, anormal hücre olup olmadığı, megakaryositlerin bulunup bulunmadığı, var ise artmanın derecesi yönünden incelenir.

-Kemik iliği, mikroskobun 20x, 40x büyütmeleri altında ve son olarak immersiyon objektifi (100x) altında daha iyi incelenir. Hücreler sayılır, miyeloid, eritroid seri hücrelerinin oranı saptanır. Hücrelerin morfolojik özellikleri değerlendirilir.