TÜRKİYE’DE KORUMA VE KENT PLANLAMA TARİHİ 1850-1950 YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MİMARLIK FAKÜLTESİ ŞEHİR VE BÖLGE PLANLAMA BÖLÜMÜ ŞEHİR YENİLEME KORUMA DERSİ Doç. Dr. İclal Dinçer

TÜRKİYE’DE KORUMA VE KENT PLANLAMA TARİHİ Birinci Dönem: Osmanlı İmparatorluğundan Cumhuriyet Dönemine Aktarılanlar: 1850-1930 İkinci Dönem: Modernizmin Simgesi Ankara’dan Yayılan Yeniden Yapılanmalar: 1930-1950 Üçüncü Dönem: Değişen Ekonomik Politikalar ve İstanbul’dan Yayılan Gelişmeler: 1950-1980 Dördüncü Dönem: Küreselleşme ve Yeniden Yapılanma Dönemi: 1980-

TÜRKİYE’DE KORUMA VE KENT PLANLAMA TARİHİ Dört dönemin incelemesindeki ana başlıklar: Dünyada ve Türkiye’deki toplumsal ve ekonomik gelişmeler Dönemlere hakim olan koruma ve planlama kavramları Ülkedeki kurumsallaşma düzeyi: kurumlar ve yasalar Bir sonraki döneme aktarılanlar

OSMANLI İMPARATORLUĞUNDAN CUMHURİYET DÖNEMİNE AKTARILANLAR 1850-1930 Batı dünyasında yaşanan AYDINLANMA HARAKETİ-SANAYİ DEVRİMİ DEMOKRATİKLEŞME HAREKETLERİ ve bu dinamiklerin Osmanlı Devletinde modernizasyon sürecini başlatması: TANZİMAT DÖNEMİ TOPLUMSAL YAPIDA VE KENTSEL MEKANDA ORTAYA ÇIKAN İKİLİ YAPI Devletin yeniden yapılanması Üretim süreçlerinin yapılanması GELENEKSEL x MODERN

OSMANLI İMPARATORLUĞUNDAN CUMHURİYET DÖNEMİNE AKTARILANLAR 1850-1930 Devletin Yeniden yapılanması: Meşrutiyet Rejimi: Yönetim işlevinin Saray’ın içinden çıkması ve yeni yönetim binalarının oluşması yeni kamu yönetiminin gerektirdiği diğer binalar Eğitim-sağlık ve askeri hizmetlerin modernleştirilmesi: İlkokul-lise-üniversite binaları sağlık ocakları hastaneler askeri kışlalar Üretimin Yeniden Yapılanması: Küçük ölçekli geleneksel zanaat üretimi yerine teknoloji kullanan büyük ölçekli sanayi tesisleri Geleneksel ticaret alanları ve binaları yerine modern ticaret hayatı ve yeni ticaret binaları

Beylerbeyi Sarayı Dolmabahçe Sarayı Kuleli Askeri Lisesi- Bab-ı Ali:1900’ler Topkapı Sarayı

İstanbul Üniversitesi - 1900 Kuleli Askeri Lisesi Haydarpaşa: 1900 Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane Taksim Kışlası: Selimiye Kışlası: 1830’lar Mekteb-i Harbiye :1864 Alman Hastanesi

Galatasaray Kapalıçarşı: 1450’lerden Pera:1900’lü yılların başında

OSMANLI İMPARATORLUĞUNDAN CUMHURİYET DÖNEMİNE AKTARILANLAR 1850-1930 Yeni ulaşım sistemleri ve yapıları: Demiryolu ulaşımı: Gar ve istasyon binaları Şehir içi ulaşımda raylı sistem: tramvay ve tünel Buharlı gemiler ve iskeleler Şehir içi ulaşımda motorlu araçlar Göç: Kaybedilen savaşlar nedeniyle küçülen imparatorluk sınırları ve bu sınırların içine yönelen nüfus hareketleri Savaşlar ve yangınlar: Savaşların ve yangınların tahrip ettiği binalar- kentsel dokular ve toplumsal yapı

Sirkeci Garı – 1900’lü yılların başı Bağdat demiryolu hattı:1900 Berlin – Basra Körfezi Moda İskelesi: Mimar Vedat Tek 1916 Haydarpaşa Garı - 1903

Galata Köprüsü: Üsküdar Meydanı: Tramvay

PLANLAMA VE KORUMA KAVRAMLARI Sağlıklı Kent Yaklaşımı BATI KENTLERİNDE GÖÇ VE KENTSEL ALTYAPI YETERSİZLİĞİ Sağlıksız Toplum Yapısı ve yaşam standardı düşük kentler - Sağlık yasaları TOPLUMSAL HAREKETLERE KARŞI TEDBİR ALMA ZORUNLULUĞU - DÜZGÜN VE GENİŞ YOLLAR - YOL GENİŞLİĞİ YAPI YÜKSEKLİĞİ İLİŞKİSİ PARİS:HAUSSMANN OPERASYONLARI OSMANLI KENTİNDE YANGIN YERLERİNİN PLANLAMASI GÖÇMEN MAHALLELERİNİN DÜZENLENMESİ

HOCAPAŞA YANGINI

Plan de Constantinople: F. Kauffer and I.B. Lechevalier Date: 1807

VON MOLTKE’NİN İstanbul planı-1839

PLANLAMA VE KORUMA KAVRAMLARI Güzel Kent Yaklaşımı BATI KENTLERİNDE KLASİK DÖNEM KENTİNİ CANLANDIRMA: PARK-MEYDAN-BULVAR DÜZENLEME demokratikleştirme sivil toplumu modernleştirme OSMANLI KENTİNDE Millet Bahçeleri Sultanahmet Meydanı Gülhane Parkı

Sultanahmet Meydanı 1900’lü yılların başı

Bayezid Meydanı: 1930’lu yıllar

İstanbul Şehremanetinin kurulması: Altıncı Daire-i Belediye: Beyoğlu KURUMLAR VE YASALAR İstanbul Şehremanetinin kurulması: Altıncı Daire-i Belediye: Beyoğlu Ebniye Nizamnamesi: Ahşap yapıya kısıtlama-kagir yapıyı teşvik Yol genişliği-yapı yüksekliği ilişkisi OSMANLI GELENEKSEL KENTİNİN ORGANİK SOKAK DOKUSU x EBNİYE NİZAMNAMELERİNE GÖRE DÜZENLENMİŞ GRİD SOKAK DOKUSU

AKSARAY-1850’li yıllar ve planı

OSMANLI GELENEKSEL KENTİNİN ORGANİK SOKAK DOKUSU MODERNLEŞME PROJELERİ KURUMLAR VE YASALAR Asar-ı Atika Nizamnameleri: Anıtsal eserlerin tek başına-çevreleri boşaltılarak korunması anlayışı Sivil yapının korunmasına ilişkin yasal düzenleme yok Muhafaza-i Asar-ı Atika Encümeni Yabancı mimarlara hazırlatılan büyük projeler: Arnodin Bouvard OSMANLI GELENEKSEL KENTİNİN ORGANİK SOKAK DOKUSU X MODERNLEŞME PROJELERİ

BOUVARD’IN BEYAZID MEYDANI PROJESİ - 1902

“YOLLARININ GENİŞLETİLDİĞİ BİNA FORMLARININ VE BOYUTLARININ DEĞİŞTİĞİ DEĞERLENDİRME:1850-1930 toplumsal ve ekonomik gelişmeler: Hızlı değişim ve dönüşüm içinde koruma ve planlama kavramları: sivil yapıların korunması anlayışı yok anıtsal yapıların korunması kavramı bütüncül kent planı uygulaması yok parçacıl yol düzenlemeleri-yangın yeri planları ütopik kentsel projeler kurumlar ve yasalar: Ebniye Nizamnamesi-Asar-ı Atika Nizamnamesi Yangın yerlerinin düzenlenmesi yaklaşımı ile “sağlıklı kent” ve “güzel kent” anlayışının birleşmesi “YOLLARININ GENİŞLETİLDİĞİ BİNA FORMLARININ VE BOYUTLARININ DEĞİŞTİĞİ GELENEKSEL SİVİL YAPILARINDAN TEMİZLENEN ANITSAL YAPILARI ORTAYA ÇIKARILAN KENTLER”

MODERNİZMİN SİMGESİ ANKARA’DAN YAYILAN YENİDEN YAPILANMA HAREKETLERİ 1930-1950 Birinci Dünya Savaşı - Kurtuluş Savaşı’nın Yarattığı maddi kayıplar Cumhuriyet Devriminin Yarattığı ulusal ruh Her alanda yeniden yapılanma hareketi Modernite Projesi ANKARA’NIN BAŞKENT İLAN EDİLMESİ VE DİĞER KENTLERE MODEL OLMASI PROJESİ ANADOLU KENTLERİNİ DEVLET ELİYLE SANAYİLEŞTİRME PROJESİ YURDU “DEMİR AĞLARLA ÖRMEK” PROJESİ ULUSAL BURJUVAZİYİ YARATMA PROJESİ SAVAŞ SONRASI KENTLERİN İMAR EDİLMESİ PROJESİ

PLANLAMA VE KORUMA KAVRAMLARI Sağlıklı Kent ve Güzel Kent: modernist planlama anlayışlarının devam etmesi Klasik kentlerin rekonstrüksiyonu: İstanbul planlaması -1934 H. Prost Tek merkezli kent: Sur İçi (+40 kotu) siluet Çeperlere ulaşan akslar Klasik Kentlerin yeniden canlandırılması: Ankara’nın planlanması – 1930 H. Jansen Koruma yaklaşımı Diğer kentlerin planlanmasında model oluşturuyorlar Dönemin mimari akımları: Birinci Milli Mimari Dönem:1910-1930 Modern Mimari Arayışları:1930-1940 İkinci Milli Mimari Dönem: 1940-1950

TARİHİ YARIMADA PROST PLANI - 1937

ALAŞEHİR PLANI A. Kömürcüoğlu,1940. KADIKÖY VE ÜSKÜDAR ALAŞEHİR PLANI A.Kömürcüoğlu,1940 KADIKÖY VE ÜSKÜDAR PLANLARI-Prost,1929

Birinci Milli Mimari Dönem Etnoğrafya Müzesi :1925-1928 Ulus- Ankara Mimari Arif Hikmet Koyunoğlu Ankara Palas (Vakıf Oteli) 1924- 1927 Ulus- Ankara Mimari Vedat Tek ve Kemaleddin Bey

Modern Mimari Arayışları İsmet Paşa Kız Enstitüsü: 1928- 1930 Sıhhiye- Ankara Mimari : Ernest Egli Merkez Bankası : 1931- 1933 Ulus- Ankara Mimari : Clemens Holzmeister

İkinci Milli Mimari Dönem Taşlık Şark Kahvesi: 1948- 1950 Maçka- İstanbul Mimari tasarım: Sedad Hakkı Eldem İstanbul Belediye Sarayı: 1953 Saraçhane- İstanbul Mimari tasarım: Nevzat Erol

Ankara – 1900’lerin başında

Ankara Gençlik Parkı: 1943 Aksaray: 1940’lar

KURUMLAR VE YASALAR BELEDİYE KANUNU: 1930 Bugün yürürlükte olan yasa, dönemi içinde çağdaş bir kent ve çağdaş kentli anlayışı ile düzenlenmiştir. YAPI VE YOLLAR KANUNU: 1933 Ebniye Nizamnamelerinin yerine fakat benzer içerikte hazırlanmıştır. PLAN YAPIM TALİMATNAMESİ: 1936 Kent planlaması işlemini tek tip hale getiriyor Her planda bulunması zorunlu öğeleri sayıyor Muhafazası Gerekli Eski Eserler Listesi Belediyeler İmar Heyeti ve Şehircilik Fen Heyeti ASAR-I ATİKA NİZAMNAMELERİ Yürürlüğü aynı şekliyle devam ediyor

260 kentin planının hazırlanması ve yürürlüğe girmesi DEĞERLENDİRME: 1930-1950 260 kentin planının hazırlanması ve yürürlüğe girmesi Ancak bu dönemde Anadolu kentlerinde nüfus baskısının olmaması kent ekonomilerinin zayıf olması nedeniyle planlar 1950’li yıllardan sonra uygulanacaktır Ankara’nın 300 000 nüfuslu bir kent olarak planlanması beklenenin üstünde göç alması planın kısa sürede geçerliliğini yitirmesi İstanbul’un başkentliğini kaybetmesi II. Dünya Savaşı nedeniyle en durgun dönemini yaşaması

DEĞERLENDİRME: 1930-1950 toplumsal ve ekonomik gelişmeler:Yeniden yapılanma ruhu ve çabası koruma ve planlama kavramları: sivil yapıların korunması anlayışı yok anıtsal yapıların korunması devam ediyor bütüncül kent planı uygulamaları ve yol istikamet planları kurumlar ve yasalar: Yapı ve Yollar Kanunu ve Asar-ı Atika Nizamnamesi Belediye Kanunu ve İmar Talimatnamesinin “sağlıklı kent” ve “güzel kent” anlayışı ile birleşmesi ANA YOLLARININ GENİŞLETİLDİĞİ BİNA FORMLARININ VE BOYUTLARININ MODERNLEŞTİRİLDİĞİ CUMHURİYET MEYDANI, HÜKÜMET KONAĞI, HALKEVİ, MİLLET BAHÇESİ, TREN İSTASYONU, İSTASYON CADDESİ’NİN EKLENDİĞİ ANITSAL YAPILARIN ORTAYA ÇIKARILDIĞI GELENEKSEL SİVİL YAPILARIN KORUNMADIĞI KENTLER”

Sivas Hükümet Meydanı Konya Hükümet Meydanı Elazığ Belediye Binası

İstasyon Binası - Eskişehir İsmet İnönü Bulvarı Eskişehir