Ünite 9 ENFLASYON PROF. DR. TÜMAY ERTEK MAKROEKONOMİYE GİRİŞ 3. BASKI BETA YAYINLARI

NEDENLERİNE GÖRE ENFLASYON ÇEŞİTLERİ Nedenlerine göre enflasyon iki türdendir: 1. Talep enflasyonu 2. Maliyet enflasyonu Bu iki türden başka, bir de ek olarak enflasyon beklentisinden kaynaklanan enflasyon vardır. Genelde, tam istihdam düzeyinde, para arzının üretime göre çok daha fazla artması fiyatların artmasına neden olur.

NEDENLERİNE GÖRE ENFLASYON ÇEŞİTLERİ Talep Enflasyonu: Fiyat düzeyindeki artış, toplam talepteki artışlardan kaynaklanıyorsa, buna talep enflasyonu denmektedir. Toplam talepteki artış, tüketim (C) yatırım (I) devlet harcamaları (G) veya net ihracattaki (NX) artıştan kaynaklanabilir. Ekonominin başlangıçta, tam istihdam düzeyinde bulunduğunu varsayalım. Toplam talepteki bir artış, hem fiyat düzeyini hem de reel GSYİH’yı artırır.

NEDENLERİNE GÖRE ENFLASYON ÇEŞİTLERİ Firmalar, tam istihdam gelir düzeyinde istihdam yapabilmek için kaynaklarını aşırı yoğunlukta kullanmak zorundadırlar, yani, üretim faktörlerine aşırı talep vardır → ücretler ve diğer girdi fiyatları (maliyetler) artacaktır → SRAS (arz eğrisi) sola kayacak ve fiyat düzeyi daha da artacaktır. Fiyat düzeyinin artması devlet harcamalarını (G) artıracak ve toplam talep eğrisi (AD) sağa kayacak, fiyatlar tekrar artacaktır. Bu prosedür tekrarlanarak fiyat düzeyi sürekli artar. (En çok görüleni G artması ile bütçe açıklarının yaratılması ve bu açıkların para basarak karşılanmasıdır.) Bu duruma, talep artışından kaynaklanan enflasyon spirali denir.

Talep Artışından Kaynaklanan Enflasyon Spirali

NEDENLERİNE GÖRE ENFLASYON ÇEŞİTLERİ 2. Maliyet Enflasyonu: Maliyetlerdeki bir artış, kısa dönem toplam arz (SAS) eğrisini sola kaydırır. Bu durumda, fiyat düzeyi artar (P↑) ve reel GSYİH azalır (Y↓) ve stagflasyon olur. Başlangıçta, ekonomi tam istihdam düzeyinde ise deflasyonist açık ortaya çıkar. Deflasyonist açığın kapatılması için, genelde toplam talebi (AD) artırıcı politikalar uygulanır → genişleyici para politikası veya maliye politikası uygulanır. Bunun sonucunda, (Y ↑) ve aynı zamanda (P↑). 6

NEDENLERİNE GÖRE ENFLASYON ÇEŞİTLERİ Fiyat düzeyinin artmaya devam etmesi, işçilerin reel ücretlerini düşürecek, bir müddet sonra nominal ücretlerin artırılması (ve sair girdi fiyatlarının) maliyetleri artıracak ve SAS eğrisi tekrar sola kayacak → P↑ (fiyatlar artmaya devam edecek.) Toplam talebin tekrar artırılması ile prosedür tekrarlanacak. Bu duruma maliyet artışından kaynaklanan enflasyon spirali denir. 7

Maliyet Artışından Kaynaklanan Enflasyon Spirali

NEDENLERİNE GÖRE ENFLASYON ÇEŞİTLERİ 3. Enflasyon Beklentisi: Enflasyon beklentisi de enflasyona neden olur. Talep enflasyon veya maliyet enflasyon spiralini kontrol edip enflasyonu durdurmak kolay değildir. Dolayısı ile, insanlar enflasyonun devam edeceği beklentisi içinde karar alırlar. Bu nedenle, enflasyon devam eder: - memurlar ve işçiler enflasyon beklentisi ile maaşlarına zam isterler, - bankalar enflasyon beklentisi ile mevduat ve kredilere yüksek faiz uygularlar. 9

NEDENLERİNE GÖRE ENFLASYON ÇEŞİTLERİ Ücretler ve faiz oranının artması firmaların maliyetlerini artırır, kısa dönem arz eğrisi, SAS sola kayar. Diğer taraftan toplam talep eğrisi AD sağa kayar. Bu sürecin devam etmesiyle, beklenildiği gibi fiyat düzeyi artmaya devam ederken gelir düzeyinde değişiklik olmaz. Bir sonraki şekil üzerinde enflasyon beklentisi ile gerçekleşen fiyat artışları gösterilmektedir. 10

ENFLASYON BEKLENTİSİ İLE GERÇEKLEŞEN ENFLASYON

ENFLASYONUN EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ Enflasyonun ekonomi üzerindeki olumsuz etkilerini kısaca aşağıdaki gibi özetleyebiliriz; Ekonomi, bazı ekonomik birimler kazanırken bazılarının kaybettiği bir kumarhaneye dönüşür. Sınırlı kaynakların yanlış yönlendirilmesine neden olur. Etkinlik, adil gelir dağılımı, ekonomik büyüme hedeflerinin elde edilmesini zorlaştırır. 12

ENFLASYONUN EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ 1. Enflasyonun gelir dağılımı üzerindeki etkisi: Enflasyon faiz oranlarının artmasına neden olur. Reel faiz oranı pozitif ise, parası olan işadamları parasını bankalaya yatırarak, bono ve tahvil alarak kazançlar sağlarlar. Dar ve orta gelirli olan genelde sabit gelirli kişiler tasarruf edip bankaya koyacak paraları çok azdır veya hiç yoktur ve yüksek reel faizden yararlanamazlar. Ayrıca, enflasyon ve dolayısı ile yüksek faiz oranı yatırımcıları yeni yatırım yapmaktan alıkoyar → yatırımlar azalır, işsizlik artar ve ülkede gelir dağılımı iyice bozulur. 13

ENFLASYONUN EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ 2. Enflasyonun büyüme üzerindeki etkisi: Enflasyon sonucu artan yüksek faiz ortamında yatırımların azalması, ekonomik büyümede yavaşlamaya ve işsizliğin ve yoksulluğun artmasına neden olur. Enflasyon ortamında yatırım yapmak iş adamları için riskli olur çünkü gelecekte fiyatların ne olacağını tahmin edemediklerinden gelecek belirsizdir. İşadamları, ancak çok yüksek kar beklentisi olan sınırlı sahalara yatırım yaparlar. Dolayısı ile yatırımın azalmasıyla ekonomik büyüme de yavaşlar. 14

ENFLASYONUN EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ Faiz oranlarındaki artışın enflasyon artışının altında kalması (reel faiz oranın negatif olması) durumunda ise, insanlar paralarını bankalara yatırmak yerine tüketim harcamalarını artırırlar ve altın, emlak ve döviz gibi üretken olmayan yatırım araçklarına yönelirler. Bu durumda, bankalardaki mevduatlar azalır → yatırımlar için kredi olanakları azalır → yatırımlar azalır ve ekonomik büyüme yavaşlar. 15

ENFLASYONUN EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ 3. Enflasyonun Dış Ticaret Üzerindeki Etkisi: Ülkemizde fiyatlar genel seviyesi artarken, diğer ülkelerde artmıyorsa, yabancı mal ve hizmetler göreli olarak daha ucuz olacak ve bu durumda ülkemiz ithalatı artacak, ihracatı azalacaktır → ödemeler dengesi negatif etkilenecek → üretim ve istihdam azalacak, ödemeler dengesinde açık varsa daha da artacaktır. Enflasyonun dış ticaret üzerindeki olumsuz etkisini dengelemek için döviz fiyatını artırmak (yerel paranın değer kaybetmesi) gerekmektedir. Dalgalı kur politikasında bu ayarlamayı piyasaların yapacağına inanılır. 16

ENFLASYONUN EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ 4. Enflasyonun Kaynak Tesisi Üzerindeki Etkisi: Enflasyon kaynakların verimsiz kullanılmasına neden olur. Gelir dağılımı, yatırım, istihdam, büyüme ve ödemeler dengesi gibi çeşitli konularında olumsuzluklara neden olur. 5. Enflasyonun Toplumsal Etkileri: Enflasyonun gelir dağılımı, istihdam, büyüme üzerindeki olumsuz etkileri topluma olumsuz yansımaktadır. Uzun dönemde, işsizlik, yoksulluk, dolandırıcılık hırsızlık, şiddet, intihar olayları gibi toplumda çeşitli olumsuzluklara neden olabilir. 17

ENFLASYON İLE İŞSİZLİK ARASINDAKİ İLİŞKİ : PHILLIPS EĞRİSİ Toplam talep artınca, bir taraftan fiyat düzeyini artırırken diğer taraftan üretimi artırdığından, istidamı da artırmakta, yani işsizliği azaltmaktadır. Enflasyon oranı ile işsizlik arasında bir negatif ilişki vardır. Ekonomide bu negatif ilişki, Phillips eğrisi olarak bilinir. Phillips eğrğsğ kısa ve uzun dönem olmak üzere iki zaman çerçevesinde incelenir. 18

ENFLASYON İLE İŞSİZLİK ARASINDAKİ İLİŞKİ : KISA DÖNEM PHILLIPS EĞRİSİ Beklenen enflasyon oranı ile doğal işsizlik oranı ele alındığında enflasyon ile işsizlik arasındaki değiş tokuşu gösterir. Örnek: Tam istihdam düzeyinde doğal işsizlik oranı %6 ve beklenen işsizlik oranı %12 ise, kısa dönem Phillips Eğrisi bu noktadan geçen aşağı doğru eğilimli eğridir. Beklenen enflasyon oranı %12 ise AD0 ‘dan AD1 kayarsa, SAS0 ise SAS1 kayarsa gerçekleşen ve beklenen enflasyon oranı aynı olacak, işsizlik oranı da doğal işsizlik oranına eşit olacak. Bu durum şekil 9.7 ile 9.8’de A noktası ile gösterilmekte. 19

ENFLASYON İLE İŞSİZLİK ARASINDAKİ İLİŞKİ : KISA DÖNEM PHILLIPS EĞRİSİ Beklenen enflasyon oranı %12 iken toplam talep fazla artarsa, yani AD0 ‘dan AD2 kayarsa, (SAS0 ise SAS1 kayarken) gerçekleşen enflasyon beklenen enflasyon oranndan daha fazla olacak, işsizlik oranı ise doğal işsizlik oranından daha az olacaktır. Bu durum şekil 9.7 ile 9.8’de B noktası ile gösterilmekte. Beklenen enflasyon oranı %12 iken SAS0 ise SAS1 kayarken, toplam talep değişmez ve AD0 olarak kalırsa, bu durumda gerçekleşen enflasyon beklenenden daha az, gerçekleşen işsizlik oranı da doğal işsizlik oranından daha fazla olacak. Bu durum C noktasıdır. 20

Phillips Eğrisi

ENFLASYONLA MÜCADELE POLİTİKALARI Enflasyonla mücadelede maliye, para ve kur politikaları uygulanır: Ekonomide talep enflasyonu ve enflasyonist açık varsa, daraltıcı maliye politikası ve/veya daraltıcı para politikası uygulanır. Ekonomide maliyet enflasyonu sonucu stagflasyon varsa maliye ve para politikası firmaların maliyetlerini azaltıcı ve üretimi artırıcı şekilde olmalı. Bu durumda, firmalara düşük faizli krediler sağlanmalıdır.Aynı zamanda verimliliği artırıcı AR-GE programları desteklenmelidir. 22