BAKIR

Önemli Bakır Mineralleri ve Cevher Kalitesi Nabit Bakır Cu KALKOPİRİT KUBANİT Cu Fe S2 (Ag, As..) 34,5 Cu Fe2S3 (Pnömatolitik –Hidrotermal oluşumlu )   KALKOSİN Cu2S (Desendent) 79,8 NEODİYENİT Cu3S5 87,1 BORNİT Cu5FeS4 (Asendent- Desendent- Sedimanter) 55-69 KOVELLİN CuS (Bozunma, Desendent) 56,4 TENNANTİT Cu3AsS3,25 (Pb-Zn-Hg) TETRAEDRİT Cu3SbS3,25 KUPRİT Cu2O ENARJİT Cu3AsS4 TENORİT CuO MALAHİT Cu2OH/CO3 57,4 AZURİT Cu3(OH/CO3)2 55,2 FAHLERZ Cu, Sb, Hg, Bi, Ag (Kübik kristalleşen bir komplex) KRİZOKOL CuSiO3 +H2O DİOPTAZ Cu6Si6O16 H2O Önemli Bakır Mineralleri ve Cevher Kalitesi % Cu

BAKIR YATAKLARINDA PB, ZN, AU, AG, CD, GE, SE, IN, PT, CO, Nİ, Bİ, AS, SB, GİBİ ELEMENTLER BULUNUR.  İŞLETME ÖNCESİNDE TENÖRLERİ BİLİNMELİDİR.  BİZMUT (Bİ) % 0,5, AS % 2, SB % 1 VE ZN % 1 İN ALTINDA OLMALIDIR. İŞLETME TENÖRÜ: KÜÇÜK CU YATAKLARINDA %2-6,5 BÜYÜK CU YATAKLARINDA %1 PORFİRİ CU YATAKLARINDA %3 CİVARINDADIR ŞİSTLERDEKİ YATAKLARDA %1 OLMALIDIR. CU İHTİVA EDEN YATAKLARDA BAKIRIN PİRİTLE BİRLİKTE BULUNMASINA KİES DENİLİR.

CU YATAKLARININ JENETİK TİPLERİ Cu minerallerinin Kükürte olan afinitesi (ilgisi) çok büyüktür. Likit ayrışımlar, Pnömatolitik oluşumlar, hidrotermal damarlar, sülfitli sedimanlarda önemli yataklar oluştururlar. 1. LİKİT AYRIŞIM YATAKLARI O CU , HAKİM ELEMENT DEĞİLDİR. KALKOPİRİT, KUBANİT, PİRİT, PLATİN BULUNUR.  2. PEGMATİTİK YATAKLAR O  PEK ÖNEMLİ DEĞİLDİR. PNÖMATOLİTİKLERE GEÇİŞ GÖSTERİR. KALKOPİRİT, BORNİT, KALKOSİN, HEMATİT, ARSENOPİRİT İÇERİR.

3. PNÖMATOLİTİK YATAKLAR TURMALİN, AU, KUVARS DAMARLARI İLE İLİŞKİLİDİR. KALKOPİRİT OLURSA CU YATAĞI OLARAK İŞLETİLEBİLİR. BU YATAKLAR KATATERMAL YATAKLARA GEÇİŞLİDİR. KALKOPİRİTİ, KUBANİT, KALKOSİN, ... İÇEREBİLİR.  

4. KONTAK PNÖMATOLİTİK YATAKLAR YAN KAYAÇLAR GRANİTİK, GRANODİYORİTİK, MONZONİTİK VE KUVARS DİYORİTİK KAYAÇLARDIR. ANA MİNERAL KP DİR. BAZEN KUBANİT, PİRİT, BORNİT, SFALERİT (KP AYRIŞIMLI), MANYETİT, HEMATİT DİR. YAN KAYAÇLARDA KALKER(KARBONAT), DOLOMİT BULUNDUĞU DURUMLARDA GROSSULAR (CA-AL), EPİDOT (CA-FE-AL), ANDRADİT (CA-FE), DİOPTAZ (CA-FE-MG), TREMOLİT (CA-MG) OLUŞABİLİR. FAHL CEVHERİ, ENARJİT VE GALENİT DE OLUŞABİLİR. BU TİP YATAKLAR DÜNYA ÜRETİMİNİN %20-25 GİBİ ÖNEMLİ BİR KISMINI OLUŞTURURLAR.

5. HİDROTERMAL YATAKLAR O        SİMİK PLÜTONİZMAYA BAĞLI OLABİLECEĞİ GİBİ PLÜTONİK HİDROTERMAL VE SUBVOLKANİK HİDROTERMAL YATAKLARDA OLABİLİR. O        1. SİMİK YATAKLAR: (SİMA’ YA BAĞLI) O        YAN KAYAÇLARI DİYABAZ, ANDEZİT, MELAFİR GİBİ KAYAÇLARDIR. O        NABİT CU, KP, KALKOSİN, KOVELLİN, BORNİT, CO, Nİ, AS VE PİRİT, BULUNUR. O        DAMARLAR İMPREGNASYONLAR ŞEKLİNDE BULUNUR.

2. PLÜTONİK HİDROTERMAL YATAKLAR (Sİ-AL’E BAĞLI) O        ANA MİNERAL KALKOPİRİTTİR. O        KATATERMALLERDE KUBANİT AYRIŞIMLARI DA GÖRÜLÜR. O        MEZOTERMALLERDE İSE CO, Nİ, AS VE Bİ MİNERALLERİ YER ALIR. KALKOPİRİT İÇİNDEKİ KUBANİT AYRIŞIMLARI AZALIR. FAHL CEVHERİ, ENARJİT, KALKOSİN FAZLALAŞIR. O        GANG MİNERALLERİ KALSİT, KUVARS, DİĞER KARBONATLARDIR. DAMAR TİPİ YATAKLARA EN ÖNEMLİ ÖRNEK, MONTANA-BUTTE YATAĞIDIR.

o İMPREGNASYON- DİSSEMİNE- PORFİRİ tipler ise plütonikler içerisinde kabul edilir. %0,3 lük cevherler dahi işletilebilmektedir. o Kayaçtaki soğuma ve basınç dolayısıyla çok ince çatlaklar oluşur. Cevher bu ince çatlaklardan geçerek yerleşir. (impregnasyon) Bu kayaçlar içinde cevher yerleşirken bir yandan da bozunma gerçekleşir. Bozunma ile serisit, kalsit ve kuvars oluşur.

mağma  Çatlak ve kırıklar oluşmakta  Oluşan çatlaklar impregnasyonlar şeklinde dolduruluyor. Merkezde farklı dışa doğru farklı mineraller oluşuyor.  3-4 değişik alterasyon halesi bulunur.  Değişen renklerdedirler.

POTASİK ZON: Merkezdedir, Q; K-Feldispatlar,Biyotit KP,MO,PY ---------PY,KP,MO 2 FİLLİK: Q, SERİSİT,PİRİT PY,KP-------- 3. ARJİLLİK: Q, KAOLİN,MONTMORİLLONİT GA,SF,PY,AU,AG 4. PROPİLİTİK: EPİDOT, KALSİT, KLORİT DIŞ ZON merkezden YAKLAŞIK 1 Km. uzakta OLABİLİR

JEOLOJİK TANIMI: CEVHER PORFİRİ DOKULU, ASİDİK VE NÖTR KAYAÇLARLA İLİŞKİLİ OLACAK DİSSEMİNE – SUBVOLKANİK HALİNDE BULUNACAK CEVHERLEŞMEYE HİDROTERMAL ALTERASYON EŞLİK EDECEK BREŞ BACALARI BULUNMALI EKONOMİK TANIMI: %0,2-0,1 ARASINDA EN AZ 50 MİLYON TON CU İHTİVA ETMELİ AÇIK VEYA ÇÖKERTME İLE İŞLETİLEBİLMELİ

6. SUBVOLKANİK HİDROTERMAL YATAKLAR PLUTONİK HİDROTERMAL KADAR ÖNEMLİ DEĞİLLERDİR. ESAS MİNERAL ENARGİTTİR. KALKOSİN KOVELLİN , FAHL CEVHERİ, BORNİT VE KALKOPİRİT BULUNUR. ARASIRA ŞELİT, NABİT Bİ, ZİNOBER DE BULUNUR. MURGUL’DA, BAZILARINA GÖRE BU TİP BİR CEVHER yatağıdır. YAN KAYAÇ VOLKANİKTİR.  

7. MAĞMATOJEN SEDİMANTER YATAKLAR JEOSENKLİNALLERDE ALTDAN GELEN MAĞMANIN SEDİMANLARLA KARIŞMASI SONUCU OLUŞUR.      BAĞLI OLDUĞU KAYAÇLAR SPİLİT, KERATOFİR, BAZALT.    ANA MİNERALLER KALKOPİRİT VE PİRİTTİR. AYRICA SFALERİT VE FAHL CEVHERİDİR. GANG OLARAK: KALSİT VE BARİT BULUNUR. ERGANİ BAKIR YATAĞI TİPİK BİR ÖRNEKTİR.

8. BOZUNMA YATAKLARI BOZUNMA SONUCU OLUŞAN YATAKLARIN EN ÖNEMLİSİ OKSİDASYON SEMENTASYON ZONLARIDIR. EĞER OKSİDASYON ZONU KARBONATÇA ZENGİN İSE ÇÖZELTİYE GEÇEN CUSO4 , KARBONATLA BİRLEŞEREK AZURİT, MALAHİT OLUŞUR. OKSİDASYON ZONUNDAKİ LİMONİT OLUŞUMLARININ ŞEKİL VE RENKLERİ CEVHERLEŞMENİN KARAKTERİ HAKKINDA BİLGİ VEREBİLİR. DİSSEMİNE CU YATAKLARINDA       

LİMONİT SARI-KIRMIZI İSE BU RENK PİRİTTEN, LİMONİT KESTANE KIRMIZI İSE BU RENK BAKIRDAN, LİMONİT HÜCREMSİ BOŞLUKLU İSE KALKOPİRİTTEN , LİMONİTTEKİ ÜÇGENSİ YAPILAR İSE BORNİTTEN DOLAYIDIR. OKSİDASYON ZONUNUN BİR DİĞER MİNERALİ KALKOSİN VE KOVELLİNDİR. BU ZONUN DİĞER BİR MİNERALİ BORNİTTİR. SEMENTASYON ZONLARI TROPİK İKLİMLERDE OLDUKÇA KALINDIR.

9. SEDİMANTER BAKIR YATAKLARI A) DENİZEL YATAKLAR: O SÜLFÜRLÜ OLAN MİNERALLERİN BULUNDUĞU YERLERDE EH VE PH’ININ YÜKSEK OLDUĞU YERLERDE MEYDANA GELİR. O CEVHERLER ÇOK İNCE KLASTİK SEDİMANTASYONUN BULUNDUĞU VE SÜLFİDASYON, DESÜLFİDASYON BAKTERİLERİNİN YOĞUN OLDUĞU BÖLGELERDE OLUŞUR.

PLANKTON ARTIKLARI BAKIMINDAN ZENGİN OLAN BİR BÖLGE SİYAH-GRİ RENKLİ “BİTÜMLÜ DENİZ FASİYESİ” ADINI ALIR. O BU TİP FASİYESLERDE 48 ÜZERİNDE ELEMENT TESPİT EDİLMİŞTİR. O MAĞMATOJEN SEDİMANTERLER TENÖR OLARAK BU TİPLERDEN DAHA ZENGİNDİRLER. O BU TİP YATAKLARDA EN YAYGIN OLAN MİNERALLER PİRİT, BORNİT, KALKOPİRİT VE KALKOSİNDİR. O EN ÖNEMLİ YATAK MANSFELD’ DEDİR.

B) KARASAL YATAKLAR: O BU TİP YATAKLAR DÖKÜNTÜ HAVZALARINDA, DÖKÜNTÜ KÜTLELERİ , KONGLOMERA VE BUNA BENZER OLUŞUMLAR İÇİNDE YER ALMAKTADIR. O ALT KISIMLARDA KÖTÜ, ÜST KISIMLAR İYİ BOYLANMIŞTIR. EN ÖNEMLİ MİNERALLERİ KALKOPİRİT, BORNİT, VE KOVELLİNDİR. PİRİT NADİR OLARAK GÖRÜLÜR.

a) Rejyonal Metamorf Yataklar: O        OLUŞMUŞ YATAKLARIN REJYONAL METAMORFİZMAYA UĞRAMIŞ OLANLARIDIR. O        EN ÖNEMLİ MİNERALLERİ PİRİT, KALKOPİRİT, SFALERİT DİR. PİRİT ÇOK YÜKSEK BASINÇTA PİROTİNE DÖNÜŞÜR. O        TENÖRLERİ %1 OLANLAR DEĞERLENDİRİLEBİLİR.

b) Polimetamorf Yataklar:  BU YATAKLAR KENDİ İÇİNDE SİLİKATLARA BAĞLI OLANLAR  KALKER VE DOLOMİTLERE BAĞLI OLANLAR OLARAK İKİYE AYRILIR.  ÖNEMLİ MİNERALLERİ KUBANİT, ARSENOPİRİT BULUNUR.  GANG OLARAK İSE KORDİYERİT, GEDRİT, GRANAT, EPİDOT, ZOİSİT, HORNBLEND, OJİT TİPİ MİNERALLER OLUŞUR. KALKERLERE BAĞLI OLANLARDA İSE AKTİNOLİT, SKAPOLİT, VEZUVİYAN GANG OLARAK AYRICA BULUNABİLİR. BU TİP YATAKLARDA ALTIN ‘A DA RASTLANABİLİR.