AYRIMLI PEKİŞTİRME KALICILIĞI SAĞLAMA/GENELLEME DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME PLANI HAZIRLAMA ÖNERİLER

AYRIMLI PEKİŞTİRME Uygun olmayan davranışların azaltılması için uygun davranışların arttırılması ve sürdürülmesi a) Diğer Davranışları Ayrımlı Pekiştirme (DDAP) b) Alternatif Davranışları Ayrımlı Pekiştirme (ADAP) c) Karşıt Davranışları Ayrımlı Pekiştirme (KDAP)

a) Diğer Davranışları Ayrımlı Pekiştirme (DDAP) Belirli bir zaman diliminde uygun olmayan davranışın oluşmamasının pekiştirilmesi Okul süresince yumruklarıyla şakaklarına vuran bir öğrenci için günde bir saat boyunca DDAP uygulanır. Kendisine vurmadan geçirdiği her 15 sn. sonunda “Çok iyi, kendine vurmadın” denilerek havuç dilimi verilir.İkinci hafta 15 sn. 30 sn.ye çıkarılır. Süreç 15 dk süreyle kendine vurmayıncaya kadar devam eder. 15 dk.lık süreç tüm derslerde uygulanır.

b) Alternatif Davranışları Ayrımlı Pekiştirme (ADAP) Uygun olan davranışın daha uygun biçiminin pekiştirilmesi Öğrencinin “ver” yerine “verir misin” demesinin, daha güzel yazı yazmasının pekiştirilmesi

c) Karşıt Davranışları Ayrımlı Pekiştirme (KDAP) Uygun olmayan davranışla fiziksel olarak aynı anda yapılamayacak davranışın pekiştirilmesi Kendine vurma davranışında ellerin kağıt kalemle meşgul edilerek karalama davranışının pekiştirilmesi

Hedef Davranış DDAP ADAP KDAP Yerinden kalkma Yokluğu pekiştirilir İzin isteyerek yerinden kalkma Yerinde oturma Etkinliği yerine getirmeme ………………. Etkinlikle uğraşma Vurma İşbirliği/konuşma Kollarını bağlama Öfke nöbeti İsteme-rica etme ……………. Gereksiz konuşma Parmak kaldırma Sessiz durma Nesneleri fırlatma Basketbol oynama Yazı yazma Elini ağzına sokma Dişlerini fırçalama Küfür etme Uygun dil kullanma Sessiz olma

DAVRANIŞ DEĞİŞİKLİKLERİNDE KALICILIĞI SAĞLAMAK Kalıcılık , elde edilen öğrenme ya da davranış değişikliğinin öğretim bittikten sona erdikten sonra da sürüyor olmasıdır. Örnek ; okulun açıldığı ilk hafta öğretmen sınıftayken içeri kapıyı çalarak girme davranışını öğrenen bir okul öncesi dönem öğrencisinin, dönem sonunda da bu davranışı sergilemesi öğrendiği davranışı koruduğu anlamına gelir.

Kalıcılık Eğitimine , Hedef davranış gerçekleşmeye başladıktan sonra geçilmelidir. Örneğin ; bir öğrenciyi on kez parmak kaldırarak söz alma hakkı tanındığında öğrenci en az sekiz kez bu davranışı uygun biçimde sergiliyorsa, öğretmen kalıcılık eğitimine başlayabilir. Kalıcılık eğitimi , görsel araçlarla ve dikkatli gözlemlerle de desteklenebilir.

Pekiştirmenin silikleştirilmesi Okulda dolabını düzenli tutmayan bir öğrenciye dolabını düzenli tutma davranışı öğretilirken, önce çocuk hedef davranışı her sergilediğinde pekiştirmek, çocuk bu davranışı kazandıktan sonra 3 gün boyunca her gün dolabını düzenli tuttuğunda, 3. günün sonunda pekiştireç vermek, pekiştirmenin silikleştirilmesi sürecine örnektir.

GENELLEME Elde edilen davranış değişikliğinin öğretim ortamı dışındaki ortamlarda da gerçekleşmesidir. Örneğin ; Öğrencilerin farklı öğretmenlerde uygun davranışları sergilemesi. Kapı zilini çalmayı öğrenen bir öğrencinin zile uzanamadığında kapıyı eliyle vurması.

Okulda sırasını toplayan bir öğrencinin, evde de masasını toplaması. Diş fırçalama becerisinin genellenmesi

DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME PLANI 1 . Hedef davranış belirleme. 2 . Amaç saptama. 3 . Gözlem ve kayıt yapma. 4 . Uygulamayı planlama ve yürütme. 5 . Uygulamanın etkililiğini değerlendirme.

Problem davranış nasıl yazılır: Davranışın tanımını yaparken, davranışın herkes tarafından aynı şekilde anlaşılmasına dikkat etmemiz gerekir. Ayrıca davranışın tanımı yapılırken birey, davranışın oluşum zamanı, davranışın oluştuğu ortam ve davranış oluşurken ortamda bulunan kişiler belirtilmelidir. Çünkü problem davranışlar her zaman, her ortamda olabileceği gibi belirli mekanlarda ve belirli kişilerin varlığında da olabilmektedir. Örneklersek; Meral istediği yapılmadığı veya verilmediği zaman her ortamda, ortamda bulunan tüm kişilerin varlığında her iki elinin avuç içi ile aynı anda kulaklarına vurur.

Örnek : Hedef Davranış: Ayşe sınıfta ders yaparken sandalyede otururken sağ elinin içiyle sandalyeye veya masaya vurur. Hedef Davranışın Oluşma Nedenleri: (Ayşe neden masaya vuruyor?) Ders yapmak istemediği için, Dersin konusu performansının üstünde yada altında olduğu için, Vurma davranışıyla ilgilenildiği için,

Problemli davranışın oluşumuna zemin hazırlayan değişkenleri belirleme Problemli davranışın oluşumuna zemin hazırlayan değişkenleri belirleme. ( ortamları, kişileri, olayları yada diğer uyaranları ) Davranışın oluşumunu değiştirilebilecek değişkenleri belirleme Sağaltımın en fazla gereksinim olduğu ortam ve zamanı belirleme Sağaltımın uygulanmasına katılacak kişileri belirleme Davranışın nedeni ya da sürmesine nelerin yol açtığına ilişkin hipotezler geliştirme En uygun sağaltım planını geliştirme ya da desenlemedir.

ABC KAYIT FORMU Tarih Gözlenen Öğrencinin Adı Soyadı Gözlemcinin Adı Soyadı Gözlemin Başlama Saati Gözlemin Bitiş Saati Davranış Öncesi Davranış Davranış Sonrası

-Hedef Davranış Belirleme Formu- Tarih : Gözlenen Gözleyen Evet Hayır Yorum 1.Davranış işlevsel mi? 2. Davranış pekiştireç sağlayıcı mı? 3. Davranış ön koşul niteliğinde mi? 4. Davranış başka ortamlara girmeyi kolaylaştırır mı? 5. Davranış kişilerarası ilişkilerde kolaylık sağlar mı? 6. Davranış yaşa uygun mu? 7. Davranış bağımsız yaşama katkı sağlar mı? TOPLAM

Görüşme Formatında Yer Alan Soru Alanları Problem davranışla ilgili sorular ( problem davranışın şiddeti, süresi, sıklığı ve çeşidi ile ilgili sorular sorulur. ) Problem davranışı etkilemesi olası çevresel değişkenlere ilişkin sorular ( Çocuğun aldığı ilaçlar, uyku düzeni, diyet vb. ile ilgili sorular sorulur ) Problem davranışın oluşmasının tahmin edilmesini sağlayan olay ve durumların belirlenmesine yönelik(Davranışın en fazla ve en az oluşacağı etkinlik, sosyal ortamlara ilişkin ) sorular sorulur.

++++ ++ ORTAM ANNENİN DAVRANIŞI SIKLIĞI DAVRANIŞ GÖZLEM FORMU Gözlenilen Davranış: Ağlama, kendini yere atma Çocuğun adı soyadı: C.H. Gözlem Tarihi:……………………. ORTAM ANNENİN DAVRANIŞI SIKLIĞI 1. GÜN İstediği alınmayınca, Kardeşi okula giderken, TV seyretmesine izin verilmediğinde, Baba işe giderken, Kardeşi sokağa çıkarken C bu davranışı her yaptığında kucağına alarak onu sakinleştirmeye çalışıyor ve ona şarkı söylüyor ++++ 2. Misafir giderken, Yemek yemesinde ısrar edilince, İstediğini elde edemeyince ++ 3. Eve misafir geldiğinde, Çikolata, dondurma alınmadığında, Yemek yemesinde ısrar edilince

Gözlem yapılan üç günün ortalaması alındığında davranışın günde ortalama 8 kez ortaya çıktığı belirlenmiştir. C’nin problem davranışları kendisine ve çevresine zarar verici boyutta olmadığı ve hangi ortamda olursa olsun bu davranışları annesinin ilgisini çekmek amacı ile yaptığı gözlendiği için görmemezlikten gelme tekniğinin uygulanmasına karar verilmiştir.

SONUÇ C’nin problem davranışına karşı başlatılan görmezden gelme tekniği, annenin C’nin olumsuz davranışlarıyla ilgilenmemesi ve bu davranışlar sırasında kendi işi ile meşgul olması şeklinde uygulanmıştır. Uygulamanın başında C’nin bu davranışlarında beklendiği şekilde annenin ilgisini daha fazla çekebilmek için artış olmuştur. Fakat annenin yöntemi tutarlı şekilde uygulaması sonucu 9. günden itibaren davranışlarda azalma gözlenmiştir. Davranışlarının sayısının 9. günden itibaren 7’ye, 4’e ve 0’a indiği görülmüştür.

Eğer öğrencinizde gördüğünüz bir kaç yaramazlığın büyüyerek davranış sorunu olmasını engellemek istiyorsanız şunlara dikkat etmelisiniz: Olumlu davranışları mutlaka fark edin ve ödüllendirin. Açık, basit ve tutarlı kurallar koyun. Olumlu talimatlar verin.(“ona dokunma”, “burada koşma”, “sakın ha”, “hayır” yerine; “buraya bas”, “buna dokun”, “evet”, “tabi ki” gibi ifadeler kullanmalısınız. “Yaramazlık” yaptığında gösterebileceğiniz tepkileri belirleyin. En hafif yaramazlıkta bile en şiddetli tepkiyi gösterirseniz, tepkilerinizin önemi azalır.

Her zaman; Kurallarla ilgili tartışmaktan, Bağırmaktan (çocuklar için eğlenceye dönüşür), Fikrinizi değiştirmekten, Yarı yolda vazgeçmekten, Kısasa kısastan kaçının.

Öğrencinize, kendisini sevdiğiniz ama yaptığı bazı davranışları sevmediğiniz mesajını verin. Çocuğa “seni artık sevmiyorum, sınıftan çık!” demekle; “arkadaşlarını rahatsız ettiğin için dışarı çıkacaksın.” demek arasında büyük bir fark vardır.

AMAÇ BELİRLEMEK Olumlu bir amaç belirleyin. Örneğin; “Can oyuncaklarını fırlatmaz” yerine “Can oyuncaklarıyla uygun bir şekilde oynar.” Çocuğunuzun çevresindeki herkesin bu amaçları benimsemesini sağlayın. Çocuğunuz istenmeyen davranışı yaptığında, nasıl bir caydırıcı tepki göstereceğinizi belirleyin.Çocuğunuzu caydırmada etkili olabilecek en hafif cezayı seçmeye çalışmalısınız. Caydırıcı tepkiyi, istenmeyen davranıştan hemen sonra göstermelisiniz.Çocukların hafızaları sınırlıdır.Bu nedenle davranıştan hemen sonra ortaya çıkmayan tepki etkisiz ve kafa karıştırıcı olabilir. Tutarlı olun. Caydırıcı tepkiyi çocuğunuzun istenmeyen davranışı her yapışında gösterin ve bunu her zaman aynı biçimde yapın

Devam… Çocuğunuzun olumlu davranışlarını ödüllendirin.Olumlu davranışları ödüllendirmek,en az,istenmeyen davranışları caydırmak kadar önemlidir.Çocuğunuzun güzel davranışlarını fark etmek ve ödüllendirmek için çaba göstermelisiniz. Çocuğunuza, istenmeyen davranışa alternatif olarak yapabileceği olumlu davranışlar öğretin. İlerlemenin kaydını tutun.

Öğrencinin Adı: Hedef Davranış Başlama düzeyi verisi Programın amacı Pekiştirme menüsü Pekiştireçler Pekiştirme Tarifesi

Kaynakça: ERBAŞ, Dilek; IRCAALİ-İFTAR, Gönül; TEKİN-İFTAR, Elif; (2004), İŞLEVSEL DEĞERLENDİRME DAVRANIŞ SORUNLARIYLA BAŞA ÇIKMA VE UYGUN DAVRANIŞLAR KAZANDIRMA SÜRECİ, KÖK Yayıncılık, Ankara ERİPEK, Süleyman,; TEKİN-İFTAR, Elif; UYSAL, Ayten; VURAN, Sezgin; BİRKAN, Bünyamin; ERBAŞ, Dilek; BATU, Sema, CAVKAYTAR, Atilla; ÖZEN, Arzu; (2007)DAVRANIŞ VE ÖĞRENME SORUNU OLAN ÇOCUKLARIN EĞİTİMİ, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir ÖZYÜREK, Mehmet, (2004), SINIFTA DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME Uygulamalı Davranış Analizi,KÖK Yayıncılık, Ankara