YARA İYİLEŞMESİ

3 dönemde incelenir Hemostaz ve inflamasyon Proliferasyon Matürasyon

Yara iyileşmesinin dönemleri ve fizyopatolojisi Hücresel düzeyde inflamasyon ve hücre proliferasyonu ile başlayan bu süreç, hücrelerin gelişmesi ve yeni bir dengenin kurulması ile devam eder.

1- İnflamatuar Dönem Yaralanmadan hemen sonra başlar. Hemostatik süreç başlar ve pıhtı oluşur. Trombositlerden PDGF(platelet derived growth factor), TGF-β(Transforming growth factor), PAF, Fibronektin, serotonindir. Sitokinler ise IL-1, TNF-α Yaralanmadan hemen sonra olan vazokontraksiyon yaralanma bölgesinde katekolamin, tromboksan A2, Prostoglandin F2α salgılanması ile gelişir. Yaklaşık 5-10 dk sürer.

Pıhtı oluşumu ile kanama durdurulduktan sonra endotel ve mast hücrelerinden salgılanan Histamin, PGE2, PGI2, endotelyal büyüme faktörü ile damar geçirgenliği artar ve vazodilatasyon gelişir. Bu süreçte yaralanma yüzeyinde; Yağ, kan, epitel dokusu, pıhtı(trombosit, eritrosit, fibrinojen), bakteri, serum proteinleri ve yabancı cisimden(iplik) oluşan artıklarla kaplıdır. Fagositik hücreler ile birkaç günde temizlik olur

İnflamasyon fazındaki kemotaksis sürecinde yaralanma bölgesine ilk nötrofiller gelir. Kemotaktik maddeler: damar geçirgenliği, kompleman faktörler, IL-1, TNF-α, TNF-β, PF-4 gibi İki – üç gün sonra makrofajlar gelir. Temizlik(fagositoz) ve sitokin, büyüme faktörü kaynağıdırlar. Erken dönemde nitrik oksit sentezi yaparlar. Endotelyal hücreler, fibroblastlar, monosit ve lenfositlerde nitrik oksit sentezini hızlandırır. Deneysel çalışmalar nitrik oksit miktarının yara iyileşmesini etkilediğini göstermiştir

2- Proliferasyon fazı Bu dönemdeki ana hücreler fibroblastlar ve endotel hücreleridir. Fibroblastlar çevre dokullardan, endotel hücreleri yara kenarından gelir. PDGF ve EGF fibroblastların proliferasyonundan başlıca sorumludur.

Proliferasyon fazı Doku kaybı olan yaralarda sıvı kaybını engeleyen ve infeksiyona karşı epitelyal hücre artışı önemlidir. Yaralanmadan bir kaç gün sonra epitel yara içine doğru prolifere olur. Yeniden damar oluşumu ile yeni kapillerlerin oluşumu yaralanma bölgesinde pembe ya da mor-kırmızı renkte görülür.

Proliferasyon fazı Kapiller vaskülarizasyon, fibroblastların yara matriksinde kalıcı destek doku oluşturmasına yardımcı olur. Bu temel yapı taşı kollajendir. Kollajen; cilt, kemik ve tüm canlı dokuların başlıca yapı proteinidir. Vücutta en az 19 tip kollajen sentez edildiği bilinse de yarada en yüksek oranda tip 1 kollajene rastlanır.

3- Maturasyon fazı Proliferasyon fazından bu faza geçiş kollajenin dengeye ulaştığı süreç olarak tanımlanır. Kapillerlerin yoğunluğu ve fibroblastların sayısı azalır. Pembe-mor görünümlü yaranın rengi soluklaşır.

Maturasyon fazı İnce kollajen fibriller zamanla kalınlaşır, skar dokusunun gerilme kuvveti artar. Skar dokusu gerilme kuvveti yaralanmadan bir hafta sonra yaralanmamış cildin %3 ‘üne, 3 hafta sona %20’sine, 3 ay sonra ise %80’ine ulaşır ve daha fazla artmaz. Kollajen yıkılımı ve yapımı sürerek bir denge oluşmaya başlar.

YARA İYİLEŞMESİNİN SINIFLANMASI Primer iyileşme Gecikmiş Primer iyileşme Sekonder yara iyileşmesi

Yara İyileşmesi Yara iyileşmesi (0-1) saat Yara iyileşmesi (1-6) saat

Yara İyileşmesi Yara İyileşmesi (2 gün) Yara İyileşmesi (3-5 gün)

Yara İyileşmesi Yara İyileşmesi (7-10 gün)

1- Primer iyileşmesi Bütünlüğü bozulan dokunun dikiş, stapler veya yapışan bantlarla kapatılması esasına dayanır. Kollajenin ve diğer matris proteinlerinin sentezi, depolanması, kolajen lifleri arasındaki bağların oluşumu dengeli bir şekilde devam eder.

2- Gecikmiş Primer İyileşme Geniş doku yaralanmalarında, yabancı cisim ve ciddi bakteri kontaminasyonu olan yaralarda yara infeksiyonunu engellemek amacıyla yaranın bir kaç gün sonra kapatılmasıdır. Bu süreçte yara açık bırakılıp steril serum fizyolojikli petlerle kapatılır. Betadin ve Hidrojen peroksit kullanımı yara savunmasının bozar. Bu iyileşmede de primer iyileşme basamakları yaşanır.

3- Sekonder yara iyileşmesi Açık bırakılan yara kenarlarının biyolojik bir olay olan kontraksiyon ve granülasyon dokusu ile iyileşmesi esasına dayanır. Primer iyileşmede olan inflamasyon, matris oluşumu, epitelizasyon ve skar dokusu matürasyon süreçleri görülür ancak bazı ayrıcalıkları vardır.

Sekonder yara iyileşmesi Granülasyon dokusu yeni kapiller, prolifere fibroblastlar, kollagen, proteoglikan, fibronektin, laminin içerir. Hızlı ve düzgün epitelizasyon, optimal beslenme, oksijenizasyon ve kan akımına bağlıdır.

Sekonder iyileşme ile Primer iyileşmenin farkları DAHA YOĞUN İLTİHABİ REAKSİYON DAHA FAZLA GRANÜLASYON DOKUSU DAHA FAZLA KONTRAKSİYON

Yara iyileşmesinde sistemik ve lokal etkenler Sistemik etkenler: Beslenme Yaş Kullanılan ilaçlar İskemi Sigara Radyasyon Ödem Diyabet

Yara iyileşmesinde sistemik ve lokal etkenler Ateroskleroza sekonder periferik arterlerde tıkayıcı hastalık, vaskülit, uzun süren basınç, venöz yetmezlik, doku fibrozisi lokal nedenler arasındadır.

Yara iyileşmesindeki sorunlar İnfeksiyon Hipertrofik skar Keloid kontraktür

Yara İyileşmesi Şeması