İLKÖĞRETİM ÖĞRENCİLERİNİN GELİŞİM ALANLARI ve GELİŞTİRİLMESİ GEREKEN BECERİLER Yrd. Doç Dr. Ş. Dilek BELET

öğrenme–öğretme sürecini etkileyen öğrencinin gelişim alanları, 1) fiziksel, 2) sosyal, 3) benlik kavramı, 4) bilişsel ve 5) kariyer gelişim alanı olarak beş grupta toplanmaktadır.  Sosyo-ekonomik değişkenler ise, çocuğun yaşamını geçirdiği yerdeki eğitim düzeyi, sağlık hizmetleri, demografik, politik, yasal, teknolojik ve eğitim seviyesidir .

Öğrenme ve gelişim Öğrencinin tüm duygularını sağlıklı bir biçimde kullanabilmesi, başkalarıyla kolay etkileşime girebilmesi, kendisini daha iyi tanıyabilmesi, daha iyi kararlar verebilmesi, fiziksel , bilişsel, estetik, sosyal ve duygusal açıdan gelişebilmesi önemlidir. 

Öğrenmede birey Geştalt teorinin temel taşını oluşturan bir ilkeye göre, “Bütün parçaların toplamından farklıdır.” Birey bir bütündür ve bir bütün olarak ele alınmalıdır.  Bireyin bir bütün olması dengeli beslenme ile örneklendirilebilir.  Tek yönlü beslenme gelişim açısından nasıl istenilen bir durum değilse, gelişimi de bir yönlü olarak ele alıp incelemek doğru değildir.   Birey, fiziksel, sosyal, bilişsel, benlik ve kariyer gelişim alanları ile birlikte düşünülmelidir.

Fiziksel Gelişim Alanı  Fiziksel gelişim genel olarak bedensel gelişimi ifade eder.   Çocuğun fiziksel gelişimi başarılı bir öğretimi önemli ölçüde etkiler.  Çünkü, fiziksel olgunlaşma ile öğrenme biriyle ilişkilidir.  Bu durum özellikle ilköğretimde belirginleşir. Fiziksel gelişimi yavaş olan çocuklar, yavaş gelişimin sonucu olarak çeşitli zorluklar yaşayabilir.

Fiziksel gelişim özellikleri beden imajı, dokunma, fiziksel bakım, egzersiz, dinlenme, görsel ve işitsel algı, fiziksel koordinasyon, denge, okula hazırlık, stres yönetimi, göz el koordinasyonu, büyük ve küçük kas gelişimi, büyüme değişiklikleri, cinsel farklılıklar, cinsiyet kimliği algısı, cinsiyet rol tanımları v.b. ile ilişkilidir.

Fiziksel gelişim Çocukların öğrenme ihtiyaçları kadar konuşmak, koşmak ihtiyaçları da vardır.  “6-9 yaş çocukları yazmaktan çok konuşma kolaylığına sahip olmak isterler”.  Bu ihtiyaçlarını giderirken gösterilen olumlu davranışların görülmesi ve pekiştirilmesi önemlidir.  İlk sınıflardaki (1-3) çocuklar oldukça aktiftirler. Sık sık oturarak bir şeyler yapmak zorunda kaldıkları için, enerji, sinirli alışkanlıklar biçiminde boşaltılır (4). Bu durumu önleyebilmek için fiziksel gelişim etkinliklerinden yararlanılabilir. 

Fiziksel gelişim Fiziksel etkinlikler çocuğun araştırma ve eğlenerek öğrenme sürecini deneyimlemesini olanaklı kılar.  İlk sınıflardaki çocuklar hâlâ ara vermeye ihtiyaç duyarlar, fiziksel ve zihinsel çabalarının sonucu kolay yorulurlar.  Büyük kas denetimi hâlâ ince koordinasyona üstündür.  Küçük yazı ve nesnelere odaklanmada zorluk çekebilir.  Tahtayı izlemede güçlük yaşayabilirler. Öğretmenler sık sık öğrencilerin oturma biçimlerini değiştirerek tahtayı rahat izleme şanslarını artırabilir.

Fiziksel gelişim alanıyla ilgili geliştirilmesi gereken beceriler: 1. Küçük ve büyük motor beceriler:   İlköğretimin ilk yıllarındaki etkinliklerin çoğu, büyük ve küçük motor becerileri destekleyecek şekilde geliştirilmiştir. 2. Göz-el koordinasyon becerisi:   Dengeleme, nesne fırlatma ya da yakalama içeren etkinlikler göz-el koordinasyonunu geliştirmek için mükemmel araçlardır.

Fiziksel gelişim alanıyla ilgili geliştirilmesi gereken beceriler: 3. Görsel algılama becerisi: Akademik görevlerin çoğu görsel algılama becerisi ile ilişkili olmasına rağmen bu beceriyi geliştirmeye yönelik etkinlikler sınırlıdır; oysa bu beceriyi geliştirebilecek ve sınıf yönetimine katkıda bulunabilecek çeşitli etkinlikler yapılabilir. (Grup rehberliği etkinlikleri bu amaç için kullanılabilir) 4. İş birliği becerileri:  İşbirliği kavramının fiziksel bir beceri olması tartışmaya açık bir konudur. Ancak bu kavramla fiziksel gelişim konusunda sık karşılaşılır.  Çünkü fiziksel gelişim, yardımlaşmanın en çok öneme sahip olduğu bir konudur (5).

Sosyal gelişim Çocukların bağlı bulundukları sosyal gruplarda başarılı olması için neleri bilmeleri, hangi becerileri geliştirmeleri ve nasıl davranmaları gerektiğini öğrenmeleri ile ilgilidir.  Çocuklar ailelerinin, sınıflarının, küçük çalışma ya da oyun gruplarının, kulüplerin ve daha pek çok grubun üyesidirler.

Sosyal gelişimle alanı;   paylaşma, sıra olma, dinleme, atılgan olma, beden dili, sözel iletişim becerileri, arkadaş edinme, grup kurallarına uyma, yönerge izleme, geri bildirim verme ve alma, duyguları yönetme, sorumluluk alma v.b. ile ilgilidir .

Geliştirilmesi gereken sosyal beceriler:  1. İletişim becerileri:  Çocuk etkili bir iletişim için, sosyal becerileri öğrenmelidir.  Çocuk sosyal beceri eğitimi ile, akranlarına ve diğer insanlara açık ve doğrudan mesaj iletme yaşantılarını öğrenebilir. 2. Paylaşma becerileri:  Paylaşmaya istekli çocuklar sınıf içinde daha iyi kabul görürler. Bu beceriler özellikle ilk sınıflarda cesaretlendirilmelidir.

Geliştirilmesi gereken sosyal beceriler: 3. Kurallara uyma becerileri:  Kurallara uyma becerileri sınıfta düzenli olarak uygulanırsa çocuklar bu alışkanlığı kazanabileceklerdir.  Bu beceriyi uygulayan çocukları düzenli olarak pekiştirmek, çocukların bu davranışlara daha fazla ilgi duymasını sağlayacaktır. Kurallara uyma, katı bir biçimde öğrencilerin davranışlarını sınırlandırmak değildir.  Okulda kazandırılmaya çalışılan bilişsel, psikomotor ya da duyuşsal davranışların, alışkanlık hâline gelmesini sağlamaktır. 

Geliştirilmesi gereken sosyal beceriler: 4. İş birliği becerileri:  Çocukların işbirliği ve yardımlaşma becerilerinin gelişimi için grupla çalışma imkanı oluşturulmalıdır. 5. Hedef belirleme ve karar verme becerileri:  Yetişkinler çocukların çok küçük olduklarını ve kendi başlarına karar veremeyeceklerine inanırlar. Gerçekte uygun koşullar sağlandığında çocuklar bu becerileri kazanabilirler.

Benlik Kavramı Gelişim Alanı Benlik kavramı, fiziksel, sosyal ve akademik yeterliğimize bilişsel değer biçmedir. Benlik saygısı ise, benliğe karşı duyuşsal reaksiyonlarımızdır.

Benlik kavramı gelişim alanı Kendine, yeteneklerine güvenme-değer verme, kendi kararlarına güvenmeyi öğrenme uzun ve zor bir iştir, ancak başarılı olduğunu örnekleyen yaşantıları ne kadar çoksa kendine güven ve değer verme gelişebilir.  Çocuklar kendilerini tanımayı, kendilerine güvenmeyi tek başlarına yapamazlar ve bu konuda yardıma gereksinim duyarlar

Benlik kavramı eğitiminin çocuklara katkıları Gelecek için hedef belirleme ve plân geliştirmede, kendisine ve diğer insanlara güvenmede, özgürlüğü anlamada, daha stabilize bir imaj geliştirmede ve kendine saygı ve güven duygusundan hareketle kendine güven oluşturmada. Öğrencinin başarılı olduğunu örnekleyen yaşantıları ne kadar çoksa anılan katkılar da o düzeyde artacaktır.

duygularını ifade etme, korku, istek, Benlik kavramı duygularını ifade etme, korku, istek, başarı, güçlü yanlar, yetenekler, başarısızlıklar, yeni benlik imajı yaratma, odaklanma, olumlu düşünme, karar verme, olumlu benlik saygısını artırma, değerler, kişi olarak biricikliğine inanma, sorumluk ve bağlılık duygusu, v.b. ile ilişkilidir.

Benlik algısı ile ilgili geliştirilmesi gereken beceriler: Kendini tanımlama becerileri: Çocuklar okula geldiklerinde kendilerini en iyi, en hızlı, en hoş vb. olarak tanımlarlar. Fakat daha sonra kendilerini diğerleriyle karşılaştırmaya başlarlar ve bütün alanlarda kendilerinin en iyi olmadıklarını fark ederler. Kendini tanımlama becerileri içerisinde, güçlü ve zayıf yanlarını, yeteneklerini, ilgilerini, değerlerini, hoşlandıklarını ve hoşlanmadıklarını vb. tanıma becerileri vardır. 2. Değer becerileri: Çocuklar kendileri için neyin önemli olduğuna karar verme fırsatına ihtiyaç duyarlar.  Çocuğun sahip olduğu birçok temel değer aile yaşamından gelir. Buna rağmen, çocuk kendisi için neyin önemli olup olmadığına karar verme becerisine sahip olmak ister.

Benlik algısı ile ilgili geliştirilmesi gereken beceriler: 3. Karar verme becerileri: Karar verme becerileri bütün çocuklarda erken yaşlarda geliştirilmeli ve okul dönemi boyunca pratiğe dökülmelidir. Kendi kendilerine bazı kararları alma fırsatlarına sahip olan çocuklar, kendileri için bir şeylere karar verme deneyimi elde eden, kendini tanımlamayı geliştiren çocuklardır. 4. Duyguları tanımlayabilme becerileri: Çocuklar, herkesin duyguları olduğunun farkında olmalarına rağmen duygularını dört şekilde tanımlarlar: Üzgün, mutlu, sinirli ya da korkmuş. Çocukların duygularını tanımlayabilme ve açıklamada yardımcı olacak birçok duygu kelimesini öğrenmeye ihtiyaçları vardır. 5. Yordama becerileri:Çocuklar, özlemleri ve ümitleriyle geleceği kestirebilme ihtiyacı duyarlar.

Bilişsel Gelişim Alanı   Bilişsel gelişim, çocukların nasıl düşündüğü ve öğrendiği ile ilgilidir.   Düşünme becerilerini etkili kullanma, bilgi işlemeyi etkili yapabilme, daha iyi dinleme, kendi deneyim ve bilgilerini açıklayabilme, kendi düşüncelerini ifade edebilme, geri bildirim verme, karar verme becerileri, bilişsel gelişimle ilgilidir.

Sınıf İçi Yazma Çalışmaları Piaget’in bilişsel gelişim evrelerinin özellikleri, geliştirilecek becerilerin tanımlanmasında yol gösterici olabilir. İlköğretimin ilk yılları çocuğun işlem öncesi dönemden somut işlemler dönemine geçtiği yıllardır. Ortalama olarak çocukların % 66 sı ya da 75’inin somut işlemler dönemi özelliklerini gösterdiği söylenir. (18)  Somut işlemler dönemine geçişte çocukların bir kısmı, işlem öncesi dönemin bazı özelliklerini gösterebilir. 

Bilişsel gelişim Bu dönemde çocuğun düşünme sürecinde dört (blok) değişken görülebilir. Bunlar: Ben merkezcilik: Çocuğun diğerlerinin bakış açısını görememesi Odaklanma: Çocuğun problemin bir alanına çok fazla yönelmesi Tersinebilirlik: Çoğun bir işlemi tersinden ele alamaması ile gözlenir. Yani 7 kere 8 ‘in 56 ettiği bilinir; ama 8 kere 7’nin de aynı sonucu vereceği henüz anlaşılamaz. Dönüştürme: Olayları oluş sırasına göre koyamama 

değerleri netleştirme, bilgi işleme, iletişim kurma, problem çözme, Bilişsel gelişim düşünme, karar verme, hedef oluşturma, değerleri netleştirme, bilgi işleme, iletişim kurma, problem çözme, bilişsel yeniden yapılandırma, v.b.,becerilerle ilgilidir .

Bilişsel gelişimle ilgili öğrencilerde geliştirilecek beceriler Dinleme becerileri: Çocukların büyük çoğunluğu okuldaki tüm gününü dinlemeye ayırırken, pek azı dinleme becerilerini geliştirme konusunda yardım alırlar. Dinleme becerilerini geliştirmeye yönelik aktiviteler eğlenceli olabilir, sosyal beceriyi geliştirir ve akademik başarıyı artırır. Düşünme becerileri: Çocuklar okulda başarılı olmak için analiz etme, akıl yürütme ve problem çözme gibi üst düzey bilişsel becerilere gereksinim duyarlar. Düşünme becerileri en basitten en zora doğru geliştirilmelidir.

İşlem becerileri: Çocuklar aldıkları bilgileri, ihtiyaçlarına göre kullanabilme becerilerine ihtiyaç duyarlar.  Bu beceriler pratik yapmakla geliştirilebilir. Kendini ifade etme becerileri: Tüm çocuklar yazılı ve sözlü biçimlerde kendini ifade etme için fırsatlara sahip olma ihtiyacı duyarlar. Yazma ve okuma davranışının geliştirilmesi, kendini ifade etme davranışını tetikler.

Geliştirilecek bilişsel beceriler Hedef belirleme ve karar verme becerileri:  Hedef belirleme ve karar verme becerilerinin anaokulundan itibaren geliştirilmeye çalışılmalıdır. Çocuklar yaşlarına uygun düzeyde hedef belirleme ve karar verme süreçlerini yaşamalıdır .

Kariyer geliştirme gelişim alanı Kariyer gelişimi, boş zaman kullanımı, hobiler, evde çalışma sorumlulukları, çalışmanın değeri, meslekleri tanıma, ekonomi, olumlu çalışma alışkanlıkları, ders konuları ve çalışmayla ilişkisi, mesleki farkındalık, benlik farkındalığı, v.b. ile ilgilidir. 

Geliştirilecek beceriler Kendini tanımlama becerileri: Öğrenciler çeşitli etkinlikler aracıyla sürekli olarak kendini tanımlama fırsatına sahip olmalıdır.  Karar verme becerileri: Öğrenciler dersler ve çeşitli etkinlikler aracılığı ile karar verme deneyimlerini yaşamalı ve geliştirmelidir. İlgilerin farkındalığı becerileri: Öğrenciler günlük rutin işlerin dışında nelerle uğraştıklarını fark ederek ilgilerinin farkına varabilir..