BALIKLAR VE TUTUŞ TEKNİKLERİ Prof.Dr. Naim SAĞLAM Fırat Universitesi Su Ürünleri Fakültesi nsaglam@firat.edu.tr

24 000’den fazla balık türü olduğu belirtilmektedir.

Giriş Araştırmalarda ve deneylerde en çok fare ve sıçanlar kullanılmaktadır. Resmi verilere göre fare ve sıçanların kullanımı % 72 dolaylarındadır. Bunun yanında balık, kurbağa, kaplumbağa, tavşan, hamster, tavuk, domuz, sığır, koyun, köpek, kedi ve maymun da kullanılmaktadır.

Hangi alanlarda hayvan deneyleri yapılıyor? İlaç araştırmaları ve kimya sanayi, Temel araştırmalar, Gen tekniği, Kozmetik, Yüksek öğrenim /eğitim, Diğer alanlar,

Balıklarda Anestezi Anestezi sinirsel fonksiyonların farmakolojik olarak baskılanmasına bağlı vücudun bir kısmında veya bütününde duyarlılık kaybı olarak tanımlanmaktadır. Sedasyon ise bilinç ve denge kaybı oluşmaksızın balığın dış uyarılara az tepki verdiği durumdur. Anestezi ve sedasyon geriye dönüşü olan bir süreçtir ve kimyasal veya fiziksel (örneğin elektroşok ve soğuk gibi) etkenlerce oluşturulur.

Deney Hayvanlarına Anestezi Uygulanmasının Temel Amaçları Hayvanın korkusunun azalması Hayvanın girişime bağlı olarak ağrı hissetmesini önlemek Deneyle ilgili girişimlerin güvenli ve rahat yapılmasını sağlamak Araştırıcıyı korumak

Balıklarda Anestezi Hangi Çalışmalarda uygulanır? Balıkların aşılanması sırasında, Balıkların sağımında, Balıkları markalamadan önce, Balıklarımızı ölçüm, tartım, fotoğraf çekimi yaparken ve boylamadan önce, Canlı balıkların taşınmasında, Balıkların öldürülmesinde(ötenazi) de anestezi kullanılır

İdeal Bir Anestezikte Aranacak Özellikler ve Anestezik Seçimi ideal bir anestezikte aranan özellikleri aşağıdaki gibi özetlemiştir. Uygulama süresi 3 ile 15 dakika arasında olmalıdır. Yani 3 dakika içinde anestezik balığı etkilemeli ve bu şekilde 15 dakika balık bekletilebilmelidir. Kullanıldıktan sonra iyileşme süresi 5 dakika veya daha kısa olmalı. Balık iyiletirme tankına alındıktan 1,2 dakika içinde hareket etmeli ve 5 dakika içinde yüzmeye başlamalıdır. Balıklar için toksik olmamalı, geniş bir güvenliğe sahip olmalıdır. Normal kullanımlarda elle ellendiğinde kullanıcıya zararlı olmamalıdır. Balık fizyolojisi ve davranışında kalıcı etki bırakmamalıdır. Çok çabuk metabolize olabilmeli, kalıntı bırakmamalı, herhangi bir atılım süresi olmamalıdır. Ancak yine insan tüketimine sunulacak balıklarda en az 21 gün bekletilme şartı uygulanmalıdır. Tekrarlanan kullanımlarda kümülatif etki yapmamalı. Tekrarlanan uygulamalarda balık aynı ortamda ve aynı dozda aynı sürede anestezi olmalıdır.

Su Ürünleri Sektöründe Kullanılan Anestezikler Su ürünleri sektöründe en çok kullanılan barbutirat grubu anestezikler: MS222 (Tricain-S), Benzocaine, Kinaldin, 2-fenoksietanol, karanfil yağı, klorbütanol, metomideyt, propanidit, etomideyt tir.

MS222 (C10H15NO5S): Kimyasal ismi etil p-amino benzoat metan sülfanat olan bu anestezik trikain metan sülfanat, tricain veya MS222 olarak bilinmektedir. Ticari olarak Finquel ve Tricain-S ismiyle satılmaktadır Kristal bir tozdur ve suda kolayca çözünebilir. Anestezi için önerilen dozu, balık türü ve su sıcaklığına bağlı olarak, 15-330 mg/l olarak önerilmektedir. 1:10.000 dozun cerrahi müdahalede 1:20.000 ve 1:30.000 dozun ise taşımada kullanılır. MS222 suyun pH’ını düşürdüğü için sodyum karbonat (NaHCO3) kullanımı oldukça yaygındır.

Benzokain (C9H11NO2) Kimyasal ismi etil p amino benzoattır. Beyaz kristal yapıda olan bu madde suda kolayca çözünmez, dolayısıyla kullanılmadan önce aseton, ve etil alkol gibi maddelerde çözündürülerek stok solüsyonunun hazırlanması gerekir. 25 mg/l doz birçok balığı anestezi edebilmektedir

2-fenoksietanol (C8H10O2) Dar güvenlik sınırlarında kullanılmakta olup 0,1-0,5 ml/l dozda kullanılmaktadır. Düzensiz yüzme davranışına neden olması gibi yan etkilere sahiptir. Karaciğer ve böbrek hasarına neden olduğu belirtilmektedir. Atılım süresi net bilinmediğinden kullanımına dikkat edilmesi gerekmektedir

Kinaldin (C10H9N) Yağsı özellikte olan bu madde aseton veya etanolde seyreltildikten sonra kullanılabilir. Trikain gibi pH’ı değiştirdiğinden tamponlanması gerekir. Balığın deri ve solungacına zarar verdiği bilinmektedir. Bu anestezik balıkta denge kaybına yol açsa da balıkta refleks tepkisi tamamen kaybolmaz.

Karanfil Yağı : Karanfil yağı içinde %85-95 eugenol ve %5-15 de ise izo eugenol ve metil eugenol olmak üzere 3 madde içerir. Bu maddenin gökkuşağı alabalığında en az MS222 kadar kullanışlı olduğu bildirilmektedir. Karanfil yağı suda çözünmez dolayısıyla etanol veya etil alkolde çözündürülmesi gerekir. Gökkuşağı alabalığında 20-40 mg/l doz hafif anestezi sağlarken, 100-120 mg/l doz ise derin anestezi oluşturur.

Karbon Dioksit (CO2) Reksiz, kokusuz ve havadan 1.5 kat daha ağır olan bu gaz suda asidik etki yapar. Etkili bir anestezik olan bu gaz genellikle sedasyon amacıyla kullanılmaktadır. Genellikle taşımada balığı sedate etmek amacıyla kullanılır.

Gökkuşağı alabalığında kullanılan bazı anesteziklerin dozları Doza (mg/l) FDAb Onayı MS 222 25-200 Evet,- 21 gün atılım süresi beklenmeli Benzokain Hayır Kinaldin 5-30 Aqui-s 10-80 Evet- Herhangi bir atılım süresi yok Karanfil yağı 30-150 2-fenoksietanol 0,08-0,5 Karbon Dioksit 300-400 a) Etkin doz balık büyüklüğüne bağlıdır b) Amerikan Gıda ve İlaç Örgütü

Safha Alt safha Anestezi Düzeyi Balığın Davranışı Normal Balık aktif olarak yüzer, Dış uyarılara karşı duyarlıdır, Dengesi normaldir, Kas tonu normaldir. I 1 Hafif sedasyon İstemli yüzme devam etmektedir, Görsel ve dokunaksal algılamalarda azalma olur, Solunum normaldir, Dengesi normaldir, Kas tonu normaldir. 2 Derin Sedasyon İstemli yüzme durur, Görsel ve dokunaksal algılamalar tamamen durur, Solunum biraz azalır, Denge normaldir, Kas tonu biraz azalır, Balık pozisyonunu korumaya devam edebilir. II Hafif Narkoz Solunum azalır, Denge kaybı olmaya başlar, balık dengesini sağlayabilmek için çok çaba gösterir, Kas tonu iyice azalır, Hafif pozisyon değişikliklerini düzeltmeye çalışır. Derin Narkoz Balık artık normal pozisyonunu koruyamaz, Normale göre solunum iyice azalmıştır, Denge tamamen kaybolmuştur, Artık balık kendini düzeltemez, Kas tonu iyice azalmıştır, Çok sert uyarılara çok az da olsa cevap verebilir, Dış muayeneler için ve solungaç ve yüzgeç biyopsisi için uygun durumdadır. III Hafif Anestezi Kas tonu tamamen gitmiştir, Çok sert tepkilere az da olsa cevap vardır, Solunum oldukça azalmıştır, Ufak çaplı cerrahi operasyonlar yapılabilir. Derin Anestezi Tüm hareketler kaybolmuştur, Solunum ve kalp hareketleri oldukça yavaşlamıştır. IV Modüler Çökme Solungaç kapağı hareket etmez, Ardından kalp atışı durur ve balık ölür. Brown, 1993 ve Stoskopf,1993’e göre

Şoklama/Sakinleştirme Balıklar işleme öncesi öldürülünceye kadar baygın ve hissiz kalması için uygulanır. Asfeksi Karbondioksit

Şoklama/Sakinleştirme Elektrikle bayıltma Tuz Termal şok Perkuzyon

Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesinin Önerileri Balıklarda Nakli Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesinin Önerileri 1. Yeterli miktarda kullanılabilr oksijen sağlanmalı 2. Yükleme ve boşaltma sırasında direkt hava temasından kaçınılmalı 3. Balık durumu ve su kalitesi sürekli izlenmeli, 4. Taşıma araç ve tankları optimal tasarlanmalı

Operculum

Linea laterale

Ürogenital açıklık

İç iskelet yapısı

Balıklarda Otopsi Teknikleri

Solungaç

Kalp

Hava kesesi

Mide ve bağırsaklar

Karaciğer

Pyloric caeca

Dalak

Böbrek

Beyin

Ovaryum

Testis

Deri kazıntısının alındığı bölgeler

Vücut yüzeyinden deri kazıntısı alınması

Deri kazıntısının preparatının hazırlanması

Otopsi yapma tekniği

Küçük balıklarda ventral kesit

Lateral kesit

Solungaç kapağı veya opercular kesit

Kranial kesit

Kan Alma Yöntemleri Kalpten Kaudal venadan Kuyruktan İstmusun 1-1,5 cm gerisinden kalbe girilerek, Sol solungacın içinden girilerek Ventral kesi yapılıp kalbe girerek Kaudal venadan Kuyruktan

Aşı ve İlaç Uygulama yöntemleri Enjeksiyon Oral Banyo Uzun süreli Kısa süreli Daldırma Sprey yöntemiyle

Balıklarda yumurta alımı

TEŞEKKÜRLER