Davranış yönetimi için davranış ilkeleri Temel kavramlar Davranış Organizma ile çevre arasındaki ilişkiyi betimler Örnek: Aç olmak,kaygılı olmak,mutlu olmak Bir davranış değildir.Hortumun insanı havaya uçurması bir davranış değildir. Burada çevre ile bağlantılı kişi eylemleri davranışı belirler

çevre tanım Birbirinden bağımsız gerçek olayları, içinde ya da bir arada bulundurarak organizmanın var olduğu ortamdır. Örnek: Şimdi buradayız ve bu konuyu işliyoruz. Hareketimle birlikte çevre hemen değişiyor. Yani fotoğraf karesinin her biri yeni bir çevreyi oluşturmaktadır.

DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME Davranışların oluşumunu ve gelişimini anlama,anne ve babaların çocuk yetiştirmelerine ve öğretmenlerin de öğretim için en olumlu koşulları hazırlamalarına rehberlik edebilir. Eğer,kişilerin bazı koşullar altında nasıl davrandığını anlaşılırsa,bu koşullar oluşturularak ya da ortadan kaldırılarak davranışlar biçimlendirilebilir.

Problem Davranış Bir davranışın problem olup olmadığını belirlemede yer,zaman,davranışın sıklığı ve o bireyin özelliği gibi etmenler önemlidir. Davranışlarda başlıca farklılık davranışın ne olduğu değil tekrarındaki sıklık ve dozudur. Eğer çocuk çok fazla ya da çok az davranışı yerine getiriyorsa bir davranış problemi olduğundan söz edilebilir.

PROBLEM DAVRANIŞLARI ÖNLEME Başarılı yaşantılar sağlanmalı Geribildirim verilmeli Doğru tepkileri pekiştirilmeli Çocuğun yeterlilik düzeyini belirlenmeli

PROBLEM DAVRANIŞLARI ÖNLEME Öğretilecek konu yada davranışların analizi yapılmalı Bilgilerin bir durumdan diğerine transfer edilmesine yardımcı olunmalı Öğrenilenlerin tekrarı sağlanmalı

PROBLEM DAVRANIŞLARI ÖNLEME Öğrenciyi öğrenmeye güdülenmeli Bir defada öğretilecek kavramların sayısı sınırlandırılmalı

PROBLEM DAVRANIŞLARI ÖNLEME Eğitim Ortamında Akılda Tutulacak Noktalar 1.İşi basitleştirin 2.İşi kısaltın 3.Düzeni muhafaza edin 4.Düşünmeyi öğretin

DAVRANIŞ DEĞŞTİRME POGRAMI BASAMAKLARI 1.Problem davranışın varlığını belirleme 2.Problem davranışı ölçümleme(Süre,Sıklık v.b durumları gözlem,görüşme yoluyla ölçme) 3.Amacı açıkça belirleme,yazma 4.Başlama düzeyi verilerini toplama 5.Sağaltımı planlama 6.Sağaltım planını uygulama 7.İlerlemeleri düzenleme

UYGULAMALI DAVRANIŞ ANALİZİ Uygulamalı davranış analizinde; 1-Hedef davranış mutlaka güvenilir biçimde tanımlanmalıdır. 2-Kullanılacak sürece(uygulamaya) karar verilmelidir.

UYGULAMALI DAVRANIŞ ANALİZİ Davranışçılara göre davranışın nedeni bilinecek olursa,davranışın değiştirilmesinde daha akılcı karalar alınabileceğini varsaymaktadırlar. Davranışın nedeninin ortaya çıkarılması davranış analizinde yanılmalara yol açmayan yaklaşım ve yöntemlerin kullanılmasını gerektirir.

UYGULAMALI DAVRANIŞ ANALİZİ Davranış biliminin yöntem ve yaklaşımlarının odağını bilimsel yöntemlerde olduğu gibi doğrudan gözlemler oluşturmaktadır. Doğrudan gözleme dayalı davranış analizini gerçekleştirebilmenin 3 evresi bulunmaktadır.

UYGULAMALIDAVRANIŞ ANALİZİ İlki hedef davranışları güvenilir bir şekilde gözleme ve sayma ya da süresini belirleme İkincisi hedef davranışın üzerinde etkili olan değişkenleri gözleme Üçüncü olarak gözlenen bu değişkenlerin etkilerini belirlemedir.

DAVRANIŞ ANALİZİ İlk olarak incelemek,değiştirilmek istenen bağımlı değişken olarak ifade edilen hedef davranışların güvenilir yani herkesin hemfikir olacağı şekilde gözlenmesi gerekir. Sonra da gözlenen davranışı sürdüren,arttıran ya da azaltan yani davranış üzerinde etkisi olan değiştiren “bağımsız değişken” lerin doğrudan gözlenmesi ve belirlenmesi gerekir.

DAVRANIŞ ANALİZİ Son olarakta gözlenen hedef davranışın üzerinde değişikliğe yol açan çevresel değişkenlerin etkisi gözlenir. Davranışçı yaklaşımda davranışın nedeni kişide değil,kişinin çevresiyle etkileşiminde görülmektedir. Buna göre davranışı davranış öncesi ve davranışın sonuçları oluşturmaktadır.Bu nedenle davranışı değiştirmek için öncesi ya da sonrası olayları değiştirme yoluna gidilir.(Örnek davranış analizi )

UYGULAMALI DAVRANIŞ ANALİZİNDE BASAMAKLAR Hedef Davranışı Belirleme ve Tanımlama Hedef Davranışı Ölçme ve Kaydetme Hedef Davranışı Değiştirmek İçin Uygulama Yöntemini Seçme

Hedef Davranışın Belirlenmesi ve Tanımlanması Hedef davranış sosyal önemi olan ve değiştirilmesi amaçlanan davranıştır. Bir başka deyişle , bireyde görmek istediğimiz son davranıştır.

Hedef Davranış Belirlemenin Öğeleri 1- Birey ve çevresi açısından işlevsel olmalıdır. 2- Bireye doğal ortamlarda pekiştireç sağlamalıdır. 3- Daha karmaşık beceriler için önkoşul niteliği taşımalıdır. 4- Toplumsal yaşama girmeyi kolaylaştırmalıdır.

Hedef Davranış Belirlemenin Öğeleri 5- Bireyin neyi yapmayacağını değil neyi yapacağını belirtmelidir. 6- Bireyin yaşına uygun olmalıdır.(değiştirilmek istenen davranış) 7-Alternatiflik boyutu olmalıdır.(arttırılmak ya da azaltılmak istenen davranışlara)

Hedef Davranış Belirlemenin Öğeleri Birden fazla hedef davranış değiştirilmek isteniyorsa toplumsal açıdan daha önemli olan hedef davranışa öncelik verilmelidir.Bunu da şu öncelik ölçütlerine bakarak belirleyebiliriz. 1- Sakınca derecesi 2- İleri de kullanma olasılığı

Hedef Davranış Belirlemenin Öğeleri 3- Problemin süreğenlik derecesi 4- Pekiştireç sağlama olasılığı 5- Önkoşul olma özelliği derecesi 6- istenmeyen dikkati azaltma derecesi 7- Değiştirilme kolaylığı 8- Değiştirme maliyetinin uygunluğuna dikkat edilir.

Hedef Davranış Nasıl Belirlenir? *Çocuk/birey ile görüşme *Bireyin yaşamındaki önemli kişilerle görüşme *Ölçü aracı uygulama *Doğrudan gözlem yoluyla belirlenebilir.

Hedef Davranışı Ölçümleme Stratejileri ABC(Anektod Kaydı):Davranış öncesi ve sonrasında neler olup bittiğine ilişkin,ayrıntılı biçimde veri toplamak için doğrudan gözlemlere yer veren kayıt türüdür. ABC kaydı ile hedef davranışa/davranışlara karar verilebilir.

Hedef Davranışı Ölçümleme Stratejileri ABC Kaydı Tutarken Dikkat Edilecek Noktalar 1-Gözlenen bireyin yaptığı ve söylediği her şeyi yazınız. 2-Gözlenen bireye yapılan ve söylenen her şeyi yazınız. 3-Yorum yapmayınız ve gözlenemeyen olayları kaydetmeyiniz

Hedef Davranışı Ölçümleme Stratejileri ABC Kaydı Tutarken Dikkat Edilecek Noktalar 4-Gözlediğiniz davranışları sıklık ve sürelerine ilişkin yaklaşık süre ve sayıları kaydediniz. 5-Gözlemlerinizi en az 3 oturum sürdürünüz.

Hedef Davranışı Ölçümleme Stratejileri Fotoğraf ve Video ile Kayıt:Zaman zaman daha kalıcı veriler toplamak için kullanılabilir.Örneğin tırnak yeme davranışı için kullanılabilir. Kontrol Listeleri ile Davranış Kaydı:Öğretmenler tarafından kolayca kullanılabilir.Ancak kontrol listeleri oluşturulurken davranış yaptı/yapmadı,doğru/yanlış,uygun/ uygun değil gibi kategorilere ayrılmalıdır.Örneğin yiyecek hazırlama ve yemek yeme becerisi için kullanılabilir

DAVRANIŞ KAYDI TEKNİKLERİ Olay Kaydı:En pratik ve en kullanışlı kayıt etme süreçlerinden biri sıklık sayma ya da olay kaydıdır. Bu kayıt türünde gözlemci belirlenen gözlem zamanı boyunca oluşan davranışların kaç kez oluştuğunu belirler. Başlangıcı ve bitişi olan davranışlar için oldukça uygundur.

DAVRANIŞ KAYDI TEKNİKLERİ Kontrollü Olay Kaydı:Olay kaydı tekniğinin özel bir türüdür.Eğer öğrencinizin, bir davranışı yapma fırsatını kontrol altında tutmak istiyorsanız,o davranışın yapılmasını sağlayan bir ön uyaran vererek bunu yapabilirsiniz.Örneğin parmak kaldırma(sıra alma) davranışı için yapılabilir.

DAVRANIŞ KAYDI TEKNİKLERİ Süre Kaydı:Hedef davranışın ne kadar süre ile devam ettiğinin belirlenmesi amacıyla tutulan kayıtlardır Süre kaydı yaparken kronometreli ya da dijital bir saat en iyi araçtır.

Davranış ilkeleri ve işlem süreçleri pekiştirme Olumlu pekiştirme Olumsuz pekiştirme ceza 1.Tür ceza 2.Tür ceza

Yerleştirmiş.Kızımla gurur duyuyorum. Olumlu pekiştirme davranış İşlem süreci Davranış Üzerindeki etkisi ilke Sosyal pekiştirme (uyaran ekleme) Pijamasını dolabına Yerleştirmiş.Kızımla gurur duyuyorum. Ayşe izleyen Günlerde Pijamasını Dolabına Koymayı sürdürür Olumlu Pekiştir me Ayşe pijamasını yerleştirmiş. Dolabına

Olumsuz pekiştirme ilke davranış İşlem süreci Ali Ödev yapma Saatinde, Üzerindeki etkisi ilke Ali Ödev yapma Saatinde, Ödevini Yapacağı Yerde ^başım Ağrıyor Der^ Anne ise daha önce Ödev yapma saatinde Aliye niye yatıyorsun Ödevini yapacaksın Demiştir.Artık başım Ağrıyor dediğinde ise Anne daha önceden söylediklerine son Vermiştir.(itici Uyarana son verme) Ali ilerleyen Günlerde ödev Yapacağı Saatlerde Başım ağrıyor Demeyi sürdürür Olumsuz Pekiştir me

1.Tür ceza ilke 1.Tür ceza davranış İşlem süreci Davranış Üzerindeki etkisi ilke Elif, Suna’nın Kurdelesini Resim dersinde Her zaman Birkaç kere Boya kutusuna koyar Öğretmen, Elif’in sırtına vurur. (itici uyaran Ekleme) Elif izleyen günlerde Suna’nın Kurdelesini Boya kutusuna Koymayı bırakır. 1.Tür ceza

2.Tür ceza ilke davranış Ali izleyen Günlerde Arabayı Yıkamayı İşlem süreci Davranış Üzerindeki etkisi ilke Ali babasının Arabasını yıkar. Babası önceleri sık sık , Sonraları Arada bir Teşekkür eder. Gıcır gıcır Olmuş der. Baba ,ilerleyen zamanlarda Ali arabayı Yıkadığında Gıcır gıcır olmuş Demeyi bırakır, teşekkür etmez. (Pekiştirece son Verme) Ali izleyen Günlerde Arabayı Yıkamayı Bırakmış (sönme) 2.Tür ceza

işlem etki ilke Davranışa Uyaran ekleme Uyarana son verme Davranışı izleyen uyaran olaylarıyla Davranış arasındaki işlevsel ilişki işlem etki ilke Davranışa Uyaran ekleme Davranışta artma Olumlu pekiştirme Davranışta azalma 1.Tür ceza Uyarana son verme Davranışta artma Olumsuz pekiştirme Davranışta azalma 2.Tür ceza

Öğrenilmemiş pekiştireç Olumlu pekiştirme türleri Öğrenilmemiş pekiştireç Sıcaklık,su,yiyecek Öğrenilmiş pekiştireçler Sosyal pekiştireçler Dönüştürülebilir sembol pekiştireçler Etkinlik pekiştireçleri(Premack ilkesi)

Kapıya tıklayarak girme Kazanılan puanın ederi D s p Öğrencinin adı Aldığı puan(yıldız) Buğra ********** Emel ********* Suat *** Davranışlar ve değeri Parmak kaldırarak konuşma ** * Kapıya tıklayarak girme Kazanılan puanın ederi ********** *****

mavi kırmızı Öğrenci Davranışı (D) Ayrımlı pekiştirme Davranışın örnek Öğretmen Uyaranı sunar (U) Öğrenci Davranışı (D) Davranışın sonucu (U) Öğretmen kırmızı Kamyonu gösteri ve Kamyon ne renktir Diye sorar mavi Hayır. O kırmızı Öğretmen kırmızı Topu gösterir bu Ne renktir diye sorar kırmızı Evet. Kırmızı Aferin

Öğretimi olumsuz etkileyen dönütler 1- Yardım tuzağı 2- Eleştiri tuzağı

Cezaya dayalı davranışı yönetme işlem süreçleri 1- Aşırı düzeltme Birinci tür cezayı kapsar. 2- Mola İstenilen etkinlikten mahrum bırakma 3- Sönme Pekiştireçlere son verme. 2.tür ceza 4- Tepkinin bedeli (ör: trafik cezası, dsp de yıldızın geri alınması)

UYGUN DAVRANIŞLARIN ARTTIRILMASI Öğrenilmemiş Pekiştireçlerin Özellikleri 1-Öğrenilmemiş pekiştireçlerin etkililikleri kullanıldıkları durumla ilintilidir.Örneğin çikolatanın etkili pekiştireç olduğu belirlenen bir çocuğa karnı tokken vermenin pekiştirici etkisi olmayabilir. 2-Uygun şekilde sunulmadıklarında bireyde doygunluk ya da yoksunluk yaratabilir

UYGUN DAVRANIŞLARIN ARTTIRILMASI Öğrenilmemiş Pekiştireçlerin Özellikleri 3-Pekiştireç olma özelliklerini kaybetmezler.Çünkü bunlar organizmanın biyolojik gereksinimleridir. 4-Yiyecek içecek pekiştireçleri özel diyeti olan çocuklarda kullanılacaksa titizlikle seçilmelidir. 5-Doygunluğu önleme ve öğretim sırasında hızlı tüketimi sağlamak gibi nedenlerle az miktarlarda sunulmalıdır.

UYGUN DAVRANIŞLARIN ARTTIRILMASI Öğrenilmiş Pekiştireçler (İkincil Pekiştireçler): Öğrenilmemiş pekiştireçler gibi yaşamın sürdürülmesinde biyolojik açıdan önemli olmamakla birlikte davranışların arttırılması ve sürdürülmesinde etkili biçimde kullanılabilirler.Bunlara koşullu pekiştireçler de denir. Örneğin çok iyi yaptın aferin gibi sözcükler başlangıçta çocuk için bir şey ifade etmeyebilir.Fakat bunlar çikolata,bisküvi gibi öğrenilmemiş pekiştireçlerle birlikte sunulduklarında bir süre sonra yiyecek pekiştireçleri olmaksızın da davranışı pekiştirirler.

UYGUN DAVRANIŞLARIN ARTTIRILMASI Öğrenilmiş Pekiştireçlerin Yararları ve Sınırlılıkları Yararları: 1-Öğretmen ya da diğer uygulayıcılar için ulaşılması kolaydır. 2-Kolayca çeşitlendirilebilir.Doğal ve sosyal ortamlarda da sağlanabilir. Sınırlılığı: Birincil pekiştireçlerle eşleyerek sunulması ve birincil pekiştireçlerin zamanla silikleştirilmesi gerekliliği bir sınırlılık gibi görünse de öğrenilmiş pekiştireçlerin yararı daha fazladır.

UYGUN DAVRANIŞLARIN ARTTIRILMASI Öğrenilmiş Pekiştireç Türleri 1-Sosyal Pekiştireçler *Sözsüz ifadeler:Gülümseme,alkışlama *Bedensel iletişim:Saçını okşama,sırtını sıvazlama v.b *Sosyal ortamlarda yakınlık:Öğretmen masasının yakınına oturma,birlikte sınıf panosunu düzenleme. *Ayrıcalık tanıma:Sınıf defterini okul müdürüne götürme . *Övgü sözcükleri:Aferin,ne kadar güzel,bunu sen mi yaptın gibi *Etkinlik pekiştireçleri:Şarkı söylemek yap bozla oynamak.(premack ilkesi)

UYGUN DAVRANIŞLARIN ARTTIRILMASI 2- Nesne pekiştireçleri:Oyuncak gibi materyallerdir. 3-Sembol pekiştireçleri:kendi başlarına anlamı olmayan ama başka pekiştireçlere dönüştürülebilen sembollerdir. Para,gazete kuponları,yıldızlar,jeton gibi

UYGUN DAVRANIŞLARIN ARTTIRILMASI Pekiştirme Tarifeleri 1-Sürekli Pekiştirme 2-Aralıklı Pekiştirme a-Oranlı pekiştirme *Sabit oranlı pekiştirme *Değişken oranlı pekiştirme b-Süreli pekiştirme *Sabit süreli pekiştirme *Değişken süreli pekiştirme

UYGUN DAVRANIŞLARIN ARTTIRILMASI 1-Sürekli Pekiştirme: Davranışın her oluşumunun pekiştirilmesidir.Öğrencinin edinim aşamasında yani başlangıcında kullanılır.

UYGUN DAVRANIŞLARIN ARTTIRILMASI 2-Aralıklı pekiştirme a- Oranlı pekiştirme:Davranışın pekiştirilmesi için amaç doğrultusunda sabit ya da değişken sayıda bir oran belirlenerek pekiştirecin sunulmasıdır. *Sabit oranlı pekiştirme:Sabit bir oran belirlenir.Davranış belirlenen oranda gerçekleştiğinde pekiştireç sunulur.Örneğin öğrencinin parmak kaldırarak söz alması SOP3 ile pekiştiriliyor olsun.Öğrencinin 3.ve 6.kez söz alması pekiştirilecektir.

UYGUN DAVRANIŞLARIN ARTTIRILMASI *Değişken oranlı pekiştirme: Davranışı pekiştirmek üzere bir oran belirlenir ve bu oran değişken olarak uygulanır.Örneğin öğrencinin “lütfen” deme davranışı DOP3 ile pekiştiriliyorsa ilk üç davranıştan herhangi biri,ikinci üç davranıştan herhangi biri gelişigüzel pekiştirilir.Uygulayıcı açısından bu tarifenin uygulanması zordur.Ancak pekiştirecin ne zaman geleceği açıkça belli olmadığı için davranışın kalıcılığını sağlamada etkilidir. LLL/LLL/LLL/LLL(Lütfen deme) + + + + (Pekiştirme oranı)

UYGUN DAVRANIŞLARIN ARTTIRILMASI *Süreli Pekiştirme:Süreli davranışlarda,davranışın süresi arttırılmak istendiğinde belli bir zaman aralığı içinde davranışın gerçekleşmesi pekiştirilir. *Sabit süreli pekiştirme: Sabit zaman aralığı içinde davranışın gerçekleşmesi pekiştirilir.Örneğin Ali yerinde oturma davranışı için SSP5 ile pekiştiriliyor olsun.Ali 9:00’da derse gelir ve yerine oturur.9:05’te pekiştireç kazanır.Davranış devam ederse 9:10 ve 9.15’de de pekiştireç kazanabilir.Yerinden kalkıp tekrar oturduktan sonra da 5 dakika geçtiginde de pekiştireç kazanabilir.

UYGUN DAVRANIŞLARIN ARTTIRILMASI Değişken süreli pekiştirme:Davranışın pekiştirilme süreleri değişkendir.Davranışın belirlenen zaman aralığı içinde gelişigüzel pekiştirilmesini içerir. Örneğin DSP15 uygulanıyorsa 15 dakikanın ortasında,başında,sonunda pekiştireç sunulur.9.dakikada,17.dakikada,35.dakikada v.b

UYGUN OLMAYAN DAVRANIŞLARIN AZALTILMASI Davranışların Özellikleri Davranışların azaltılması gerektiğine karar vermek için sıklık,süre,yoğunluk ve bekleme süresi olmak üzere 4 farklı davranış özelliğine dikkat etmek gerekir. Bir başka deyişle,davranışların sıklığını,süresini,yoğunluğunu ya da bekleme süresini azaltmak gerekir.

UYGUN OLMAYAN DAVRANIŞLARIN AZALTILMASI Davranışların Özellikleri Sıklık:Belli bir zaman içerisinde davranışın kaç kez oluştuğu ile ilişkilidir. Eğer davranış normalde olması gerektiğinden fazla sayıda yapılıyorsa bu tür davranışların sayısını azaltmak gerekir. Örneğin bir saat içerisinde 5 kez tuvalete gitmek isteme gibi:

UYGUN OLMAYAN DAVRANIŞLARIN AZALTILMASI Davranışların Özellikleri Süre:Bazı davranışlar sayılamayabilir.Bu tür davranışların, başlamasından sonra ne kadar süre ile devam ettiği önemlidir. Eğer davranış normalde olması gerekenden daha uzun bir zaman alıyorsa bu davranışların süresini azaltmak önemli olabilir. Örneğin 15 dakikada tamamlanabilecek bir resim boyama etkinliğinin bir saat sürmesi gibi.

UYGUN OLMAYAN DAVRANIŞLARIN AZALTILMASI Davranışların Özellikleri Yoğunluk:Davranışın oluştuğu şiddet ya da güçle ilgili özelliktir. Eğer davranış olması gerekenden daha şiddetli ise bunu azaltmak hedeflenebilir. Örneğin öğrenci kitabın sayfalarını öylesine hızlı çeviriyordur ki kitabın sayfaları yırtılabilir veya arkadaşlarını rahatsız edebilir.

UYGUN OLMAYAN DAVRANIŞLARIN AZALTILMASI Davranışların Özellikleri Bekleme Süresi:Davranışın yapılması için yönerge verilmesinden sonra davranış başlayıncaya kadar geçen süredir. Örneğin öğrenciye “matematik defterini çıkarın” yönergesinin verilmesinden sonra örencinin on dakika sonra defterini çıkarmaya başlaması gibi.

UYGUN OLMAYAN DAVRANIŞLARIN AZALTILMASI En Ilımlıdan En Az Ilımlıya Doğru Davranış Azaltama Yöntemleri Ilımlılık Sıralaması En Ilımlı ↓↑ En Az Ilımlı Davranış Azaltma Tekniği *Uygun olmayan davranışın ortaya çıkmasını önleme. *Ayrımlı pekiştirme. *Sönme. *Tepkinin bedeli. *Mola *Aşırı düzeltme *Bedensel ceza

UYGUN OLMAYAN DAVRANIŞLARIN AZALTILMASI Ayrımlı Pekiştirme Türleri 1-Diğer davranışları ayrımlı pekiştirme(DDAP) 2-Karşıt davranışları ayrımlı pekiştirme(KDAP) 3-Alternatif davranışları ayrımlı pekiştirme(ADAP) 4-Seyrek yapılan(azalan) davranışları ayrımlı pekiştirme(SDAP) 5-Yüksek oranda yapılan davranışları ayrımlı pekiştirme(YDAP)

SAĞALTIM PLANI OLUŞTURMA 1-Problemin varlığını belirleyin. 2-Problem davranışı ölçümleyin. 3-Amacı belirginleştirin. 4-Başlama düzeyi verilerini toplayın. 5-Sağaltımı planlayın. 6-Sağaltım planını uygulayın. 7-İlerlemeleri düzenleyin. 8-Belirli aralıklarla ilerlemeleri ölçümleyin.

HAZIRLAYAN ÖZEL EĞİTİM BÖLÜMÜ