Emniyet Yönetim Sistemi CAHİT BİLGİ

HAVACILIK EMNİYETİ Havacılık faaliyetlerinde büyük öneme sahip emniyet kavramı; “hata ve ihlallerden kaçınarak kural koyucuların düzenlemeleri ile uyum içinde kazalardan, ciddi olaylardan, tehlikelerden, kötü bir sonuca neden olan veya olabilecek etkenlerden uzak ya da muaf olma durumu” olarak tanımlanmaktadır. Risklerin bertaraf edilmesi için tüm tedbirler alınmaya çalışılsa da içinde ”insan” olan bir sistemin tehlikelerden ve operasyonel hatalardan tamamen arındırılması mümkün değildir. Makul düzeydeki risklerin bulunduğu bir sistem “emniyetli” olarak kabul edilmektedir.

Kaza- Hata-İhlal Kaza: bilerek veya bilmeyerek maddi ve manevi zarar doğuran olay. Havacılık emniyetinde kazalara neden olan kusurlar, Hata İhlal Kural ve prosedürleri uygulayarak elinden gelenin en iyisini yapan, ancak hedefi ne ulaşamayan bir personel “hata” yapmış olmaktadır. Kural ve prosedürlere bilinçli olarak uymayan personel için “ihlal” söz konusu olmaktadır.

Reason(İsviçre Peyniri) Modeli) Bu modele göre, kazaların tamamına yakını bir olaylar zinciri nedeniyle meydana gelmektedir. Zincirdeki olaylardan en az bir tanesinin ortadan kaldırılabilmesi, kazayı önleyebilmektedir.

İnsan Faktörünün Açıklanması – SHEL Modeli SHEL modeli, insanın diğer sistem elemanları ile olan ilişkisi üzerine kurulmuş bir kavramsal araçtır. Modelin adı, modeli oluşturan bileşenlerin ilk harfl erinden oluşmaktadır. S – Software: Yazılım (prosedürler, el kitapları, vs.) H – Hardware: Donanım (makineler, aletler vs.) E – Environment: Çevre (çalışma ortamı) L – Liveware: İnsan (Pilot, teknisyen vs)

Modeli oluşturan elemanların birbirleriyle olan ilişkileri İnsan - Yazılım (L - S): İnsan ile destek sistemleri arasında ilişkidir. (Prosedürler, el kitapları, standart operasyonel prosedürler (SOP), bilgisayar yazılımları vs.) İnsan - Donanım (L - H): İnsan ile donanım arasındaki ilişkidir. (İnsan vücudunun özelliklerine uygun koltuklar, kullanıcı algılarına uygun renk kullanımı vs.) İnsan - Çevre (L - E): İnsan ile çevre arasındaki ilişkiden oluşmaktadır. (Kabin basıncı, oksijen maskesi, G-elbisesi vs.) İnsan - İnsan (L - L): Çalışma çevresindeki insanların birbirleriyle olan ilişkileridir. (Kokpit ekibi ile kabin ekibi arasındaki ilişki, pushback operatörü ile kokpit ekibi arasındaki ilişki vs.)

Emniyet yönetimi bakımından kültür, İnsan performansının önemli bir belirleyicisi olmuştur. Bir örgüt kültürünü anlamanın en etkili yöntemi operasyonel personel tarafından hazırlanan etkin emniyet raporlamalarıdır. Raporlamaların kalitesi, personel tarafından gönüllü olarak yapılmasına bağlıdır ve başarısı beş temel unsura dayanmaktadır. İsteklilik Bilgi Esneklik Öğrenme Hesap Verme Sorumluluğu

Havacılık Emniyetinde Yönetim İkilemi Havacılık işletmeleri için üretim (production) ve koruma (protection) çelişen iki hedef olarak karşımıza çıkmaktadır. İşletmelerin kar amacı ile emniyet hedefi , bir ikilem oluşturmaktadır. Bu ikileme ‘İki P İkilemi’ denilmektedir.

Tehlike Tehlike; “personelin yaralanması, donanım veya yapıların hasar görmesi, malzeme kaybı veya belirli bir işlevin gerçekleştirilmesi becerisinin azalmasına neden olma potansiyeline sahip bir koşul veya nesne” Risk, “istenmeyen bir olayın gerçekleşme olasılığıdır”

(As Low As Reasonably Practicable ALARP) Emniyet riski yönetimi, kaynakların üretim ile tespit edilip ortadan kaldırılması mümkün olan emniyet riskleri arasında dengeli bir şekilde dağıtılması için bir temel oluşturmaktır.

Risk Değerlendirme

HAVACILIK EMNİYETİ YÖNETİMİ ICAO tarafından geliştirilmiş olan ‘standartlar ve önerilen uygulamalar’ anlamında kullanılan SARP’ler (Standards and Recommended Practices) emniyet, personel lisanslandırma, havaalanı, havaaracı operasyonu, hava trafik hizmetleri gibi uluslararası sivil havacılığın tüm teknik ve operasyonel yönlerini kapsayan düzenlemelerdir. SARP’ler, devlet emniyet programlarında (State Safety Program – SSP), emniyet yönetim sistemi faaliyetlerinde ve emniyet yönetimi karşısında yönetimin hesap verme sorumluluğunun belirlenmesinde kullanılmaktadır.

Emniyet Yönetim Sistemi Nerelerde uygulanır Havaalanı İşletmecileri, Terminal işletmeleri, Hava taşıyıcılarına en az yolcu trafik, yük kontrol ve haberleşme ile ramp hizmeti veren yer hizmetleri kuruluşları, Birden fazla havaalanında İkram üretim ve servis hizmeti veren yer hizmetleri kuruluşları, Akaryakıt kuruluşları emniyet yönetim sistemi oluşturmak zorundadır. Ancak, bünyesinde 15 veya daha az personel bulunduran ikram üretim ve servis hizmeti veren yer hizmetleri kuruluşları emniyet yönetim sistemi oluşturmak zorunda değildir

Emniyet Yönetim Sistemi Nerelerde uygulanır Birden fazla havaalanında faaliyet gösteren işletmeciler, tüm havaalanlarındaki faaliyetlerini içerecek şekilde yalnızca bir SMS kurmalıdır. Emniyet yönetim sistemi ile işletmeler tarafından kabul edilebilir operasyonel emniyet seviyesinde faaliyet gösterilmesi ve buna uygun emniyet kültürünün ve adil kültürün oluşturulması sağlanır. Emniyet yönetim sistemi; gerekli örgütsel yapıları, sorumlulukları, emniyet politikaları ve prosedürlerini de kapsayacak biçimde, emniyetin koordineli ve sağlıklı bir şekilde yürütülmesini temin etmek için tüm unsurları ile uyumlu ve organize bir şekilde işletmeler tarafından tesis edilir. Emniyet yönetim sistemi, emniyeti koordineli bir şekilde idare etmek için tüm organizasyon gerekliliklerini karşılayabilecek bir yapıda kurulur. Emniyet yönetim sistemi esasen, doğmuş veya doğabilecek tehlikeleri ve risk unsurlarını belirleyerek, söz konusu tehlikeleri ve riskleri bertaraf eden veya asgari düzeye indirgeyen operasyonel risk yönetim sistemi olarak kullanılır.

Emniyet Yönetim Sistemi Nerelerde uygulanır Kalite yönetim sistemi ile emniyet yönetim sistemi bütünleyici veya bütünleşik unsurlar olarak işletmeler bünyesinde ilgili tüm birimlerden tam bağımsız bir şekilde tesis edilir. Kalite yönetim sistemi tarafından emniyet yönetim sisteminin etkinliği sürekli olarak izlenerek ve gerektiğinde düzeltici ve önleyici işlemlerin uygulanması sağlanır. Emniyet yönetim sistemine temel teşkil etmek üzere, etkin ve üretken bir emniyet yönetim kültürünün oluşturulması ve beslenmesi en geniş anlamda organizasyonel seviyede olmalıdır. Etkin ve üretken bir organizasyonel kültürün varlığı, üst yönetimin taahhüt ve uygulamaları ile belirlenir, uygulanır ve geliştirilir. Operasyonların emniyetli bir şekilde devamını sağlamak ve hatta emniyeti artırmak için işletmeler, tüm personelin yaptıkları her işin emniyete etki ettiği düşüncesi ile kendilerini sorumlu hissetmelerini sağlamalıdır.

Emniyet yönetim sistemi bileşenleri İşletmeler tarafından oluşturulacak olan emniyet yönetim sisteminin, ICAO tarafından yayımlanan Doküman 9859 numaralı Emniyet Yönetimi El Kitabına göre aşağıda tanımlanan 4 ana bileşeni ihtiva etmesi zorunludur

1. Emniyet politikaları ve hedefleri Yönetimin taahhüdü ve sorumluluğu Sorumlu müdürün emniyet sorumlulukları Emniyet yöneticisinin sorumlulukları SMS uygulama planı Acil durum eylem planının koordinasyonu Dokümantasyon

2. Emniyet risk yönetimi; Tehlike ve risk belirleme süreçleri Risk değerlendirme, kontrol ve azaltma süreçleri

3. Emniyet güvencesi; Emniyet standartlarının belirlenmesi ve tanımlanması Emniyet performansının izlenmesi, ölçülmesi, iyileştirilmesi ve takibi Değişiklik yönetimi SMS’nin sürekli iyileştirilmesi

4. Emniyet teşviki; Eğitim ve öğretim Emniyet iletişimi

Emniyet politikaları ve hedefleri SMS oluşturmakla yükümlü işletmelerin SMS’ye yönelik emniyet politikalarını ve hedeflerini belirlemeleri zorunludur. Yönetimin taahhüdü ve sorumluluğu: İşletmeler, uluslararası ve ulusal gereklilikler ile birlikte işletme gereksinimlerine uygun olarak, sorumlu müdür tarafından imzalanacak kurumsal emniyet politikası hazırlar.

Emniyet politikaları ve hedefleri Sorumlu müdürün emniyet sorumlulukları: Sorumlu müdür, mevcut görevinin yanında işletmede SMS’ nin uygulanması ve sürdürülmesinden sorumludur.

Emniyet politikaları ve hedefleri Emniyet yöneticisinin sorumlulukları: Emniyet yöneticisi, etkin bir emniyet yönetim sisteminin geliştirilmesi ve sürdürülmesinden sorumlu ve sistemin odak noktası olarak görev yapar. Emniyet yöneticisi, asgari olarak aşağıdakilerden sorumludur: A) Sorumlu müdür adına SMS uygulama planının yönetilmesi, B) Tehlikelerin belirlenmesi ve operasyonel emniyet risk analizlerinin yapılması veya yaptırılması, C) Düzeltici faaliyetlerin gözlemlenmesi ve sonuçlarının değerlendirilmesi, Ç) Şirketin emniyet performansı ile ilgili periyodik raporların oluşturulması, D) Kayıtlar ve emniyet dokümantasyonunun muhafazası, E) Personel emniyet eğitimlerinin planlanmasının ve organizasyonunun sağlanması, F) Emniyet ile ilgili konularda bağımsız tavsiyelerde bulunulması, G) Havacılık sektöründeki emniyet konularını gözlemleyerek, bu konuların işletmenin operasyonları üzerindeki etkilerinin takibi, Ğ) Sivil havacılık otoriteleri ve diğer ulusal ve uluslararası kuruluşlarla, emniyet ile ilgili konularda sorumlu müdür adına iletişimin ve koordinasyonun sağlanması,

Emniyet politikaları ve hedefleri H) Emniyet risk belirleme süreci asgari olarak aşağıdaki başlıkları kapsamalıdır; Risk yönetimi, Risk ihtimali, Risk şiddeti, Risk kabul edilebilirliği, Risk kontrolü ve azaltımı

Yöneticilerin tayini Bu Talimat hükümlerine göre SMS kurmakla yükümlü işletmeler, SMS için bir sorumlu müdür ileişletmenin insan faktörleri ve organizasyonel yapısı yönünden emniyetin sağlanması amacıyla oluşturulacak olan emniyet yönetimsisteminin etkili bir şekilde yürütülmesi ve geliştirilmesinden sorumlu bir emniyet yöneticisi görevlendirmek zorundadır. Ancak, istenildiği takdirde işin ortaklaşa yapılması konusunda aralarında bir anlaşma yapılmış olan akaryakıt kuruluşları için bir tane ortak emniyet yöneticisi görevlendirilebilir.

Yöneticilerin tayini 2) Görevlendirilecek sorumlu müdürlerin, işletmenin Genel Müdürü/CEO'su, Yönetim Kurulu Başkanı, ortağı ya da mal sahibinden biri olabilir. (3) Görevlendirilecek emniyet yöneticilerinin direkt olarak sorumlu müdüre bağlı olarak çalışması zorunludur

Yöneticilerin tayini Birden fazla havaalanında faaliyet gösteren havaalanı işletmecilerinin, emniyet yöneticisi ile sürekli koordinasyon ve iletişim içerisinde olacak şekilde her bir havaalanı için ayrıca birer SMS koordinatörü görevlendirmesi zorunludur. Ancak, yıllık toplam uçak trafiği 10.000'in altında olan havaalanları için, sorumlu olacağı havaalanı sayısı 5'ten fazla olmamak kaydıyla birden fazla havaalanından sorumlu olacak ortak bir SMS koordinatörü görevlendirilebilir. SMS koordinatörlerinin görevlendirilmesi, emniyet yöneticisininsorumluluklarını ortadan kaldırmaz.

(5) Birden fazla havaalanında faaliyet gösteren yer hizmetleri ve akaryakıt kuruluşlarının, emniyet yöneticisi ile sürekli koordinasyon ve iletişim içerisinde olacak şekilde her bir havaalanı için ayrıca birer SMS koordinatörü görevlendirmesi zorunludur. Ancak, yıllık toplam yolcu trafiği 1.000.000'un altında olan havaalanları için, sorumlu olacağı havaalanı sayısı 5'ten fazla olmamak

Yöneticilerin görevlendirilebilmesi için bu Talimatın ekinde yer alan EK-2 sayılı formun Genel Müdürlük tarafından kabul edilmiş olması zorunludur. Ancak, terminal işletmecilerinin görevlendireceği sorumlu müdürler için SHY-33B kapsamında Genel Müdürlükten alınmış olan onay yeterlidir.

Yönetici personel nitelikleri a) Havaalanı İşletmecileri, yer hizmetleri kuruluşları ve akaryakıt kuruluşlarının görevlendireceği sorumlu müdürlerin; işletmenin tüm faaliyetlerini, Genel Müdürlük tarafından gerekli kılınan standartları ve işletme tarafından tanımlanan ilave şartları yerine getirmek üzere finanse edebilecek ve yürütebilecek, ayrıca sorumlu olduğu işletmenin insan kaynakları, mali konuları, işletmenin faaliyetleri ve emniyet ile ilgili tüm konularda nihai yetkiye, b) İşletmelerin görevlendireceği sorumlu müdürün, emniyet yönetim sistemi konusunda eğitime,

Yönetici personel nitelikleri c) Terminal işletmecilerinin görevlendireceği sorumlu müdürün; SHY-33B kapsamında Genel Müdürlükten alınmış onay belgesine, d) Havaalanı işletmecilerinin görevlendireceği emniyet yöneticisinin; ICAO tarafından yayımlanan EK-14 ve havaalanı işletimine yönelik diğer uluslararası ve ulusal standartlar ile mevzuat konusunda en az yedi yıl çalışma tecrübesine ve emniyet yönetim sistemi konusunda eğitime,

Yönetici personel nitelikleri e) Terminal işletmecileri, yer hizmetleri kuruluşları ve yakıt kuruluşlarının görevlendireceği emniyet yöneticilerinin; işletmenin faaliyet alanına yönelik uluslararası ve ulusal standartlar ile mevzuat konusunda en az yedi yıl çalışma tecrübesine ve emniyet yönetim sistemi konusunda eğitime, g) Havaalanı işletmecilerinin görevlendireceği SMS koordinatörlerinin; ICAO tarafından yayımlanan EK-14 ve havaalanı işletimine yönelik diğer uluslararası ve ulusal standartlar ile mevzuat konusunda en az beş yıl çalışma tecrübesine ve emniyet yönetim sistemi konusunda eğitime,

Yönetici personel nitelikleri ğ) Terminal işletmecileri, yer hizmetleri kuruluşları ve yakıl ikmal kuruluşlarının görevlendireceği SMS koordinatörlerinin; işletmenin faaliyet alanına yönelik uluslararası ve ulusal standartlar ile mevzuat konusunda en az dört yıl çalışma tecrübesine ve emniyet yönetim sistemi konusunda eğitime, sahip olması ve görev süresince bu şartları taşıması zorunludur

Emniyet Komisyonları A.Emniyet Gözden Geçirme Kurulu (EGGK) Bu Talimat hükümlerine göre SMS kurmakla yükümlü işletmeler, kuracakları SMS'de başkanlığını sorumlu müdür’ün yaptığı ve ilgili yöneticilerin üye olarak yer aldığı bir Emniyet Gözden Geçirme Kurulu oluşturmak zorundadır. Emniyet yöneticisi, EGGK’ya yalnızca danışman olarak katılır. EGGK, stratejik öneme sahiptir ve politikalar, kaynak sağlanması, organizasyonel performans izlemesi gibi konularla ilgilenir. İstisnai durumlar gerektirmediği takdirde yılda en az iki defa toplanır.

EGGK’nın görevleri SMS uygulama planının etkinliğini takip etmek, Gerekli düzeltici faaliyetlerin zamanında yerine getirilmesini takip etmek, Organizasyonun emniyet politikası ve hedefleri doğrultusunda emniyet performansını gözlemlemek, İşletmenin ana bir süreç olarak açıklanan emniyet yönetimi önceliğini destekleyen, emniyet yönetimi sürecinin etkinliğini gözlemlemek,

EGGK’nın görevleri Alt yükleniciler tarafından yerine getirilen eylemlerin emniyet gözetimlerinin etkinliğini takip etmek, Mevzuat gerekliliklerinin üzerinde emniyet performansına erişebilmek için gerekli kaynakları sağlamak, EEG’ye stratejik talimatlar vermek.

B.Emniyet Eylem Grubu (EEG) EGGK tarafından stratejik bir talimat verildiğinde, bu stratejilerin uygulamalarının işletme bünyesinde koordineli bir şekilde yapılması gerekir. Bu, Emniyet Eylem Grubu’nun ana görevidir. EEG taktik bir birim olup EGGK tarafından verilen stratejik talimatların yerine getirilmesine yönelik konularla ilgilenir.

EEG’nin görevleri İşletme bünyesinde operasyonel emniyet performansını gözetmek ve emniyet bilincini oluşturmak için çalışanların katılımının sağlanarak tehlike tanımlamalarının ve emniyet risk yönetiminin uygun şekilde yapılmasını sağlamak, Tehlikelerin belirlenmiş sonuçlarının azaltılmasına yönelik çözüm stratejilerini koordine etmek, emniyet verilerini toplama ve çalışan geri bildirimi için yeterli düzenlemeleri sağlamak. Operasyonel değişikliklerin emniyet üzerindeki etkilerini değerlendirmek,

EEG’nin görevleri Düzeltici faaliyetlerin uygulanmasını koordine etmek, gerekli oldukça toplantılar düzenleyerek tüm çalışanların emniyet yönetimine tam katılımlarını sağlayacak gerekli imkânın verilmesini sağlamak, Düzeltici faaliyetlerin zamanında yerine getirilmesini sağlamak, Emniyete yönelik bir önceki tavsiyelerin etkinliğini gözden geçirmek, Emniyetin artırılmasını gözetmek ve çalışanlara verilen emniyet, acil durum ve teknik eğitimlerin mevzuatın gerektirdiği asgari şartları sağlamasını veya bunların üzerine çıkmasını temin etmek

C.Emniyet Hizmetleri Birimi Emniyet Hizmetleri Birimi, görev şemasının ana merkezinde yer alır. Emniyet Hizmetleri Birimi, işletmeye yönelik birimlerin ilgili bölüm yöneticileri tarafından hizmetlerin yerine getirilmesine yönelik aldığı kararlar ve süreçlerden bağımsız olup tarafsız bir birimdir. SMS kurmakla yükümlü işletmeler, kuracakları SMS'de, çalışmaların ya yalnızca emniyet yöneticisi tarafından yürütüleceği ya da emniyet yöneticisine ilaveten içinde daha çok emniyet verileri analistlerinin bulunacağı ek personel tarafından

Emniyet Hizmetleri Biriminin görevleri Tehlike belirleme sistemini yönetmek ve denetlemek, Hizmetlerin sağlanmasında direkt olarak görev alan işletim birimlerinin emniyet performansını izlemek, Emniyet yönetimi ile ilgili hususlarda üst yönetime tavsiyelerde bulunmak, Emniyet yönetimi ile ilgili hususlarda ilgili bölüm yöneticilerine yardımcı olmak.

EK-4 SMS GAP Analizi Geliştirme Rehberi SMS uygulaması, SMS’nin hangi bileşenleri ve elementlerinin yürürlükte olduğunu ve uygulama şartlarını karşılamak için hangi bileşenler ve elementlerin eklenmesi ya da değiştirilmesi gerektiğini belirlemek amacıyla işletmenin kendi sistemi üzerinde bir analiz yapmasını gerektirir. GAP analizi yapmak için hazır şablon kullanılabilir. Her soru için bir “evet” ya da “hayır” cevabı belirlenmiştir.

EK-5 Acil Durum Eylem Planı Acil Durum Eylem Planı (ADEP); yaşanabilecek acil bir durumda işletmenin ve bireylerin sorumluluklarını açık bir şekilde tanımlayarak, sorumlular tarafından yerine getirilecek eylemleri en yalın haliyle izah eder bir yapıda teşkil edilmelidir. ADEP, SMS ile bütünleşik halde, organizasyon faaliyetlerinin boyutunu, doğasını ve karmaşıklığını gerçekçi bir şekilde yansıtacak yapıda oluşturulmalıdır.

Acil Durum Eylem Planı; Operasyonların, normal durumdan acil duruma sistemli ve etkin olarak geçişine imkân vermelidir. Acil durum yetkililerinin belirlenmesini içermelidir. Acil durum sorumluluklarının belirlenmesini içermelidir. Planda yer alan faaliyetler için kilit personelin yetkilendirilmesini kapsamalıdır. Acil durumu gidermek için gerekli faaliyetlerin koordinasyonunu tesis etmelidir. İşletme faaliyetlerinin emniyetli bir şekilde sürdürülebilmesini temin etmeli veya mümkün olan en kısa sürede normal şartlara dönülmesini sağlamalıdır. Acil Durum Eylem Planı;

. ADEP, acil durumda rol alan tüm personele ve kuruluşlara yönelik sorumlulukları, rolleri ve eylemleri düzenlemelidir. Bu görevlerin disiplinli bir şekilde icra edilebilmesi için acil durum görev akış şemaları oluşturmalı ve ilgili personel tarafından tam anlamı ile benimsenmesini ve anlaşılmasını sağlamak adına eğitim programlarını hazırlamalı, gerçekleştirmeli ve sürekliliğini sağlamalıdır.

Aşağıdaki amaçlara yönelik olarak, ADEP’in düzenli aralıklarla tatbikatı gerçekleştirilmelidir. Personele sorumluluklarını ve prosedürleri hatırlatmak, Acil durum ekipman ve tesislerin işlerliğinden emin olmak, Plandaki ve işlemesindeki eksiklikleri belirlemek ve gidermek, amacıyla tatbikatı gerçekleştirilmelidir. Tatbikat planlaması, gerçekleştirilmesi ve değerlendirilmesi ile ilgili sorumluluklar belirlenmelidir.

ADEP aşağıdaki hususları kapsamalıdır Yönetim talimatları, Organizasyon yapısı, Bildirimler, İlk tepki, (şok eylem) İlave destek, Kriz yönetim merkezi, Kayıtlar, Kaza bölgesi, Haberler ve medya, Resmi soruşturmalar, Aile desteği ve psikolojik danışmanlık, Kritik olay sonrası stres danışmanlığı, Kritik olay gözden geçirme, Öğr.Gör.Cahit BİLGİ