1 Kohleanın keşfi Ian Shipsey

Ülkesinin PTT laboratuvarında telekomünikasyon mühendisi olarak çalışan Macar asıllı bir fizikçi-mühendisin, Georg von Bekesy’nin ilginç hayat hikayesini, kohleanın fiziksel modelleri ve işitme üzerine yaptığı çalışmalar ile Fizyoloji/Tıp Nobel ödülüne uzanışının kısa öyküsünü anlatalım….

1899 yılında Budapeşte de doğdu, ortaöğretimini Zürih te tamamladı. Babası diplomattı. 1. Du ̈ nya Savas ̧ ı o ̈ ncesinde orta eg ̆ itimini Zu ̈ rih’de tamamlayıp, akranlarından 6 ay kadar o ̈ nce girdig ̆ i olgunluk sınavında bas ̧ arılı oldu ve u ̈ niversiteye bas ̧ lamadan o ̈ nceki bu serbest su ̈ rede, mes ̧ hur I ̇ svic ̧ re saatlerini yapan ustalara yardım ederken, ileride c ̧ ok yararlanacag ̆ ı ince-mekanig ̆ in inceliklerini o ̈ g ̆ renme fırsatı buldu.

1920 yılında Bern Üniversitesi kimya bölümünü okudu. Macaristan Üniversitesi’nde difüzyon katsayısı-moleküler ağırlık ilişkisini inceleyen doktora tezini tamamladı. İş için Macaristan’da devlet komünikasyon laboratuvarında çalışmaya başladı. Buradaki görevi belli başlı Avrupa şehirlerini birbirine bağlayan telefon hatlarının testlerini yapmak ve onları iyi durumda tutmaktı.

“İnsan kulağı telefon sisteminden ne kadar daha iyidir???” bu soruya yanıt ararken filden fareye kadar birçok hayvanın cochleasını inceledi… baziller membran, mekanik titreşimler, “yürüyen dalga modeli”, “işitmedeki frekans seçiciliği” “kohleadaki ses frekans analizini açıklamak üzere yaptığı hidro-mekanik model”

İŞİTME ses titreşim dalga ileti mekano kimyasal dönüşüm sinyal algı

Thomas Gold adında bir genç fizikçi kendisini ziyaret eder ve onun pasif mekanik modelinin işitmedeki keskin frekans seçiciliğini temsil etmekte yetersiz kaldığını iddia ederek, bir “aktif” kohlear rezonans mekanizmasını önerir. Ancak Bekesy çok sıcak bakmaz bu öneriye…. 

Gold’un ileri sürdüğü teorik modele göre kohleadaki dış tüysü hücrelerin mekanik titreşimleri nedeniyle oluşması öngörülen sesler, ancak 1977 yılında, yine bir fizikçi olan David Kemp tarafından kaydedilir ve bu teori doğrulanır. Bu sesler, bugün “oto-acoustic emission” adı altında odyoloji kliniklerinde rutin olarak kaydedilmektedir.

“bilim doğruyu değil, daha doğruyu arar”

Çalışmalarını İsveçteki laboratuvarında yapıyordu ancak 2. Dünya savaşı çıkması ile bozulan lab. nedeniyle memleketini terketti ve Harvard da başladı. Bekesy, bu kez, is ̧ itmedeki frekans sec ̧ icilig ̆ inin olag ̆ anu ̈ stü keskinlig ̆ i ac ̧ ıklamaya c ̧ alıs ̧ tı. Bu soruya yanıt aramak ic ̧ in, o ̈ n-kol derisindeki vibrasyon resepto ̈ rlerinden yararlandı. Bu arada, Princeton U ̈ niversitesinden Ernest Glen Wever, 1948 yılına kadar von Bekesy tarafından Almanca olarak yayınlanmış olan tu ̈ m aras ̧ tırma makalelerini I ̇ ngilizceye c ̧ evirip edito ̈ rlu ̈ g ̆ u ̈ nü de yaparak, zamanının is ̧ itme konusundaki kutsal kitabı sayılan “Experiments in Hearing” isimli kitabı olus ̧ turdu yılında yayınlanan bu temel eserinin bu ̈ yu ̈ k etkisiyle, 1961 yılında von Bekesy, “kohleadaki stimu ̈ lasyonun fiziksel mekanizmasını kes ̧ fetmesinden dolayı”, Fizyoloji/Tıp Nobel o ̈ du ̈ lu ̈ nü I ̇ sveç Kralı Gustaf VI. Adolf’un elinden alıyordu.

“ Kulak ve is ̧ itme alanında du ̈ nyada verilen hemen bu ̈ tu ̈ n o ̈ du ̈ lleri almış olan von Bekesy, arkadas ̧ ları ve onu tanıyanlar tarafından, biraz utangaç ama arkadas ̧ c ̧ a davranan, alc ̧ ak go ̈ nu ̈ llu ̈ lu ̈ gü nedeniyle hafifc ̧ e o ̈ ne dog ̆ ru eg ̆ ik duran, sac ̧ ları do ̈ ku ̈ lmüş; dahilig ̆ ini, dog ̆ ru soruları dog ̆ ru zamanda sormak suretiyle go ̈ steren bir kis ̧ i olarak hatırlanacaktır.”

Bilimsel olmayan etkinliklerden biraz uzak duran von Bekesy’nin bu özelliğine uygun olarak, ayın uzak tarafında yer alan biraz izole bir kratere bu bilim insanının adı verilmiştir.