İşletme Yönetimine Giriş 6-7. HAFTA İŞLETMELERİN KURULUŞU Yrd. Doç. Dr. İpek Kalemci TÜZÜN tuzun@baskent.edu.tr

İşletme kurmaya iten nedenler KAR- KAZANÇ BEKLENTİSİ Topluma faydalı işlet yapma, sosyal saygınlık Bağımsız iş kurma yönetme Miras ve değişik yollardan elde edilen varlıkları değerlendirme Politik veya ekonomik bir düşünceyi işletme kurarak destekleme Başka iş ve iş yapma imkanı bulamama Belirli sektörlerde öncülük ve önderlik etme

Bir işletmenin kuruluş fikriyle işletmenin kurulmasına kadar kuruluş çalışmaları yapılır. Bu çalışmaların ilk aşamasında kuruluş araştırmaları yer alır. Bu araştırmalar kurulmak istenen işletmenin önemine ve özelliklerine göre ya girişimci tarafından kısa sürede ya da bir uzmanlar grubu tarafından daha uzun sürede gerçekleştirilir.

Kuruluş çalışmalarının genel yararları Girişimcinin kazanç beklentilerinin gerçekliğinin irdelenmesi Tüketicilerin beklentilerine yanıt verebilecek ve faydalı olabilecek işletme ve ürün türünün belirlenmesi Toplumsal beklentilere uygun ve toplumsal kaynakların en verimli şekilde kullanımının sağlanması

Kuruluş çalışmaları ve yatırımın planlanması Ekonomide yatırım, milli gelirin yeni üretim üniteleri kurmak veya eskiyen üniteleri yenilemek için ayrılan kısmı Girişimci için yatırım, parasal sermayenin ve olanakların üretim yapacak bina, makine ve teçhizata dönüşümü Finansman için yatırım, gelir getirmeyen parasal varlığın daha az likid hale getirilerek gelir getirir şekle dönüştürülmesidir.

Alt yapı yatırımı Bir ülkenin kara, hava, deniz ulaşımını sağlamak üzere yapılan yollar ve limanlar, iletişim, ülke insanının eğitimini sağlayan her düzeydeki eğitim kurumları, hastaneler gibi tesisler için yapılan harcamalar ve bunlara bağlanan ekonomik kaynaklar yatırımı

Yatırım projesi Bir işletmenin kuruluşu ile ilgili tüm yapılması gerekli araştırma, analiz ve düzenlemelerinin planlaması çalışmalarıdır.

Proje yatırım türleri : Komple yeni yatırım Tevsi (genişletme) yatırımı Yenileme – modernizasyon yatırımı Kalite iyileştirme Başka işletmeleri satın alma-ortak olma-birleşme-stratejik iş birliği

proje Başlama ve bitiş zamanları belli olan ve işlerin belirli bir düzen içinde, kim tarafından, niçin, nasıl, nerede ve ne zaman yapılacaklarını gösteren bir plan türü Yatırım projesi: işletmenin kuruluş fikrinin benimsenmesi sonu başlatılan ve kesin kuruluşuna kadar sürdürülen tüm çabaların başlangıç ve bitiş noktalarının da gösterildiği bir kuruluş planlaması

Ön yapılabilirlik araştırması Ön proje Ön yapılabilirlik araştırması = fizibilite etüdü ön proje Girişimcilerin yatırım projesinde, kesin yatırım kararı alabilmek için yaptığı ve bazı ön bilgileri elde etmesine imkan veren çalışmalardan oluşan bölümdür.

Ön proje çalışmaları Ekonomik araştırmalar Teknik araştırmalar Mali (finansal) araştırmalar Yasal araştırmalar

Ön proje; girişimci, tüketici ve toplum açısından faydalıdır: Ön proje çalışmaları kesin proje aşamasında yapılacak çalışmalara oranla daha az zaman, çaba ve masraf gerektirir.(ekonomik davranma ilkesi) Yatırımın beklenen karlılığı sağlamayacağı anlaşılırsa, vazgeçilir. Böylece kıt toplumsal kaynaklar daha karlı ve fayda yaratacak alana yönlendirilir.

Ön projenin amaçları İşletmenin kesin olarak kurulmasına ve kesin projeye başlanmasına karar verme İşletmenin kuruluş ve konumluluk yerinin belirlenmesine imkan verme İşletmenin hangi büyüklükte kurulacağını saptama İşletmenin kurulması için iç ve dış finansman ihtiyacının ne olduğunun saptanması sonucu banka ve diğer kuruluşlara ön proje sunma Yatırım indirimlerinden kredi ve döviz tahsislerinden ve benzeri özendirici imkanlardan yararlanmak için ilgili devlet kuruluşlarına yatırım projesini tanıtıcı belge sunma Projenin gerektireceği teknik gereksinim ve güçlüklerin beler olduğunu saptama Projenin gerçekleşmesi için yasal engel olup olmadığını belirleme Projenin uygulanması döneminde karşılaşabilecek güçlükleri görmek ve gerekli önlemleri almak

Kesin proje Beklenen karlılığı sağlayacağı düşünülen bir girişimin kesin olarak kuruluşuna yönelik çalışmaları başlatan ve yürütülmesini düzenleyen plan

kuruluş çalışmalarının kesin başlama ve bitiş tarihleri, Kesin projede; Kurulmak istenen işletmenin hukuki biçimi, inşa edilecek bina ve diğer tesislerin mimari ve teknik projeleri, kullanılacak makine ve benzeri aygıtların teknik tasarım, kesin kapasite ve maliyetleri, kuruluş çalışmalarının kesin başlama ve bitiş tarihleri, gerekli para ve malzemeler ile iş gücünün temin yolları, deneme üretimi, işletmenin kesin açılış tarihleri

Yatırım projesinin aşamaları Yatırım yapma fikri Ekonomik araştırma Teknik araştırma Mali araştırma Yasal araştırma Ön proje Değerlendirme ve yatırım kararı Kesin yatırım projesinin hazırlanması Projenin uygulanması Deneme üretimi Açılış ve projenin sona ermesi

Ön proje öncesi araştırma: Yatırım yapma fikri: ilgili kişilerde araştırmaya dayanmaksızın bir faaliyet biçimi ve işletmecilik şekli, karlılık açısından yeterli ve teknik bakımdan uygunluk fikri oluşması Ön proje öncesi araştırma: Yatırım yapma fikrinin karlılık beklentileriyle ne denli uyuştuğu konusunda bazı araştırmaları yapılarak bilgi toplanması (ekonomik, teknik, mali, yasal araştırmalar)

Değerlendirme ve yatırım kararı verilmesi aşaması Ön proje aşaması Yapılan araştırmalar sonucu elde dilen bilgilerin derlenerek girişimciye beklentilerine ulaşabilme konusunda projenin neler sağlayabileceği hususunda bilgi verilmesi Değerlendirme ve yatırım kararı verilmesi aşaması Ön projede sunulan bilgilere göre yatırım kararının verilmesi ya da vazgeçilmesi

Kesin yatırım projesinin hazırlanması Ön proje aşamasındaki araştırmalarının bazılarının ya da tamamının tekrar ya da daha geniş ve ayrıntılı ele alınması. Kesin projenin uygulanması aşaması İşletmenin kurulması ve faaliyete geçmesi ile ilgili tüm planlanan çalışmaların başlatılması

Deneme üretimi aşaması Açılış ve yatırım projesinin sona ermesi Projede belirtilen tüm çalışmaların bitirilmesi sonrasında, kuruluş aşamasından kaynaklanacak aksamaları ortadan kaldırıcı ve mevcut sistemin aksamadan yürüyüp yürümediğini kontrol etmelerine olanak sağlayacak deneme çalışmaları yapılması Açılış ve yatırım projesinin sona ermesi Deneme üretimini başarı ile tamamlanan işletme daha önce amaçlanan ve planlanan faaliyetlerine başlar

Kuruluş çalışmalarının değerlendirilmesi ölçütleri Verimlilik (prodüktivite) İktisadilik (ekonomik verimlilik-rasyonalite) Karlılık (sermayenin verimliliği-rantabilite)

Üretimin fiziksel çıktı miktarı üretimin fiziksel girdi miktarı Verimlilik Belirli bir faaliyet döneminde elde edilen çıktıların bunları elde etmek için kullanılan girdilere oranlanmasıdır Üretimin fiziksel çıktı miktarı / üretimin fiziksel girdi miktarı

İktisadilik (ekonomik verimlilik-rasyonalite) Belirli bir dönemde elde edilen ürünlerin satış gelirlerinin, onların elde edilmesi için katlanılan maliyet giderlerine oranlanmasıdır. Üretimin satış gelirleri tutarı / üretimin maliyet giderleri tutarı

İktisadilik > 1; kazançlı-ekonomik verimlilik yüksek İktisadilik = 1; başabaşta-giderler gelirleri karşılıyor İktisadilik < 1; Zararda –ekonomik verimlilik düşük

Ekonomik verimliliğin yüksek olması için Üretimin satış gelirleri tutarı artarken, üretimin maliyet giderleri tutarında azalma Üretimin satış gelirleri tutarı artarken, üretimin maliyet giderleri tutarında değişme olmaması Üretimin satış gelirleri tutarı değişmezken, üretimin maliyet giderleri tutarında azalma olması Üretimin satış gelirleri tutarındaki artışa oranla üretimin maliyet giderleri tutarında daha küçük miktarda artış olması Üretimin satış gelirleri tutarı azalırken, üretimin maliyet giderleri tutarında daha büyük miktarda bir azalma olması

Karlılık (sermayenin verimliliği-rantabilite) Belirli bir dönemde elde edilen karın o dönemde işletmede kullanılan sermayeye oranıdır. Kar / sermaye

Diğer değerlendirme ölçütleri Etkenlik (efficiency) Etkililik (effectiveness)

Etkenlik (efficiency) Çıktıların üretilmesinde yararlanılan üretim faktörlerinin önceden belirlenen standartlarla kıyaslanması sonucu ne denli uygun kullanıldığının belirlenmesi Standart değer/fiili değer Etkenlik oranı>1; hedefin üzerinde performans Etkenlik oranı<1; faaliyet sonucu istendiği gerçekleşemiyor

Etkililik (effectiveness) Gerçekleşen çıktının (ulaşılan sonuç) planlanan çıktıyla karşılaştırılmasına dayalı bir değerlendirme ölçütüdür. Fiili çıktı/planlanan çıktı

Etkenlik (standart/fiili) mevcut kaynakların kullanımı ile ilgiliyken; etkililik (fiili/planlanan) işletme amaçlarıyla (çıktılarla) ilgilidir.

Etkenlik düzeyi Etkililik düzeyi kötü iyi Yüksek İşletme etkili ama etken değil. İşletme kaynakları boşa harcanıyor İşletme hem etkili hem etken hedeflere ulaşılıyor, kaynaklar iyi değerlendiriliyor düşük İşletme ne etkili ne etken hedeflere ulaşılmıyor, kaynaklar iyi kullanılmıyor İşletme etkili değil ama etken hedeflere ulaşılmıyor ama kaynaklar iyi kullanılıyor

Kuruluş araştırmaları Ekonomik araştırmalar Piyasa etüdü ve talep tahmini Kuruluş yeri ve konumluk yer seçimi Büyüklük kapasite belirleme

Piyasa etüdü ve talep tahmini Piyasa etüdünün amaçları İşletmenin üreteceği veya pazarlayacağı mal ve hizmetlerin miktar ve niteliklerini saptamak, bunları ortaya koyan öğeler olarak tüketicilerin sayılarını, bu mal ve hizmetlerde aradıkları nitelikleri, satın alma güç ve arzularını belirlemektir. Aynı tüketici ve pazara benzer veya ikame ürünler sunan diğer rakip firmalar ve arz kapasitelerinin saptanması, dolayısıyla pazarın o andaki ve gelecekteki durumu konusunda bilgi toplamaktır.

Toplanması gereken bilgiler Mal ve hizmetlerin kullanım biçimi ve nitelikleri Mal ve hizmetlerin piyasadaki mevcut satış fiyatları, maliyetleri Mal ve hizmetleri kullanan tüketicilerin tip ve özellikleri, potansiyel tüketici türleri Mevcut arz durumu (yurtiçi /yurt dışı) Yurt içi üretim söz konusu ise üretici sayısı ve nitelikleri, ithal ediliyorsa hangi ülkelerden nasıl? Dağıtım kanalının yapısı Mal ve hizmetlerle rekabet ve tamamlama durumunda olan mal ve hizmetler Hükümetin mal ve hizmetlerle ilgili ekonomik ve yasal politikası Ülkenin genel ekonomik durumu

Piyasa araştırmaları Masa başı araştırmaları (ikincil kaynaklar) Alan araştırmaları (anket, gözlem, deney)

Kuruluş yeri ve konumluk yer seçimi Kuruluş yeri: işletmenin amaçlarına ulaşmada faaliyetlerini verimli, ekonomik ve karlılık ölçütlerine uygun şekilde yürütmesine imkan veren yerdir. Konumluk yeri: belirlenen kuruluş yeri içinde işletmenin faaliyetlerini yürütmek üzere fiziksel mekan olarak kurulduğu ya da açıldığı yer.

Kuruluş yeri etmenleri Taşıma Hammadde Pazar alanı İşgücü Su ve su kaynakları İklim koşulları Sosyal ve kültürel koşullar Şehir ve bölge yöneticilerinin davranışları Vergi, resim ve harçlar ile teşvik önlemleri Enerji kaynakları İşletme dışı artırımlar Jeolojik koşullar

Taşıma: Taşıma giderleri (hammaddeyi temin ederken, ürünü pazara iletirken taşıma giderlerinin en elverişli olduğu noktayı seçer) Taşıma olanakları (bazı hammadde ve mamul nitelikleri taşıma imkanlarının daha değişik ve iyi olmasını gerektirir, bu yüzden hammaddeye ve pazara mümkün olan en yakın yer seçimi) Ulaştırma olanakları (ulaşımı sağlayan ve kolaylaştıran tüm olanaklar-alt yapı tesisleri)

hammadde Hammadde mamul hale gelince ağırlığından ve hacminden kaybediyor mu? evet Hammadde çabuk bozuluyor mu? Üretimde başka hammaddeye gerek var mı? Hayır Ekonomik ve doğal taşıma olanakları yeterli mi? Hammaddenin bulunduğu yer kuruluş yeri

Eğer birden fazla yerde hammadde kaynağı varsa Kullanılan hammaddeler çeşitli ise

Pazar alanı Mal ve hizmet satışına ağırlık veren işletmeler Pazar alanı ile daha ilgilidir. Üretim işletmeleri Pazar alanına uzak bir kuruluş yeri seçse de iyi bir fiziksel dağıtım sistemiyle pazara uzak olma eksikliğini ortadan kaldırırlar. İşletmenin büyük, küçük, bölgesel, ulusal ve uluslararası faaliyet göstermesi Pazar alanı seçiminde etkilidir. İşletmenin niteliği, faaliyet amacı, tüketici tipleri Pazar alanı seçiminde etkilidir.

Aşağıdaki işletme türleri pazara yöneliktir: Hizmet işletmeleri (turizm, banka, sigorta) Perakende ve toptan ticaret işletmeleri Yapı malzeme ve gereçleri imalat ve satımı işletmeleri Çabuk bozulan mal üretip satanlar Büyük kapasiteli işletmelere hammadde, yedek parça, malzeme ve bitmiş mal veya hizmet sunanlar

işgücü İşgücünün miktarı yeterli mi? İşgücünün niteliği (vasıfsız/vasıflı) İşgücünün maliyeti (ücret/yan ödemeler) İşgücünün durulmuşluğu (sendikal hareketler ve sürtüşmeler-iş değiştirme hızı) İşgücünün verimliliği

Su ve su kaynakları Faaliyetleri suya dayalı işletmeler suyu kolayca buldukları yerleri kuruluş yeri olarak belirlerler. (şu anki ve gelecekteki su ihtiyacı) Suyun kaynaklandığı yer Suyu elde etmek için ödenen ücret ve alt yapı yatırımları Suyun niteliği

İklim koşulları Sıcaklık-soğukluk Yağış Nemlilik Rüzgar Kuraklık Doğrudan (turistik işletmeler) Dolaylı (araç ve gereçlerin sık sık arızalanması)

Sosyal ve kültürel koşullar İşletmenin kuruluş yeri çalıştırdığı personelin sosyo kültürel ihtiyaçlarını rahatlıkla giderecekleri yörelerden uzaksa işletme bunları kendi düzenlemek durumunda kalır.

Şehir ve bölge yöneticilerinin davranışları Yerel yönetimlerin ve bölge yöneticilerinin çeşitli işletmelerin kentlerinde veya bölgelerinde kurulması konusunda gösterecekleri ilgi, kolaylıklar ve baskılar

Vergi, resim ve harçlar ile teşvik önlemleri Yöresel vergi ve harçlarda yapılacak indirimler veya belirli bölgelerin kalkınabilmesi açısından sağlanan finansman imkanları, vergi kolaylıkları ile teşvik tedbirleri çerçevesinde sağlanan ithalat ve ihracat imkanları

Enerji kaynakları Kullanılacak enerjinin şekli Bunları elde etme koşul ve imkanları Enerji miktarı ve maliyetleri

İşletme dışı artırımlar İşletmelerin dışındaki nedenlerle oluşan birkaç kuruluş yeri faktörünün birlikte bulunması sonucu bu bölgenin diğerlerine oranla daha üstün özelliklere sahip olması ve işletmelerin bu özellikleri çekici bularak bu bölgeyi kuruluş yeri olarak seçmeleridir. Sanayi kollarının toplandığı bölgeler

Bölgenin arazi yapısı, doğal koşullar ve riskler. Jeolojik koşullar Bölgenin arazi yapısı, doğal koşullar ve riskler.

En uygun kuruluş yeri ve seçimi İşletmenin kuruluş ve işleyiş amaçlarını en iyi biçimde gerçekleştirmesine imkan veren işletmenin iktisadi, verimli ve karlı çalışmasını sağlayan yerdir. Kuruluş ve faaliyet için zorunlu tüm masraf elemanlarını en düşük düzeyde sağlayan yerdir.

Konumluk yeri seçimi Konumluk yerin, arsasının inşaata uygun olup olmadığı, toprağın niteliği, arsanın yeterli büyüklükte olup olmadığı, ucuzluğu ve kamu hizmetlerine yakınlığı, belediyenin koymuş olduğu kurallar, yöresel ulaşım imkanları, çevre ile bağlantı koşulları.. Etmenleri açısından inceleme

İşletme büyüklüğünün saptanması Üretim işletmelerinde büyüklük (Kapasite) Üretim faaliyetlerinin önemli olduğu işletmelerde kapasite işletme büyüklüklerini belirlemede kullanılır. KAPASİTE: bir işletmenin elindeki üretim faktörleri ve mevcut sistemiyle gerçekleştirebileceği üretim ve iş yapabilme yeteneğidir.

Teorik kapasite (maksimum kapasite): Bir işletmenin mevcut sisteminin hiçbir duraksama olmaksızın en üst düzeyde ortaya koyabileceği üretim ve iş miktarıdır. Mevcut sistem değiştirilmeden daha fazla üretim yapılamaz Pratik kapasite (gerçekleştirilebilir-planlanmış kapasite): Bir işletmenin mevcut sisteminin olağan ve belirlenen duraksamalar sonucu ortaya koyabileceği üretim ve iş miktarıdır. Fiili kapasite (gerçekleşen kapasite): Bir işletmenin mevcut sisteminin belirli bir faaliyet dönemi sonunda ortaya koyduğu üretim ve iş miktarıdır. (iç ve dış koşullar sonucu-Pazar talebi, grev)

Pratik kapasite>fiili kapasite Boş kapasite (kullanılmayan kapasite)=atıl kapasite=aylak kapasite Pratik kapasite=fiili kapasite Pratik kapasite=tam kapasite (bir işletmenin fiili kapasitesinin daha önce belirlediği pratik kapasitesine eşit ya da yakın miktarda gerçekleşme durumu)

Pratik kapasite<fiili kapasite Fazla (aşırı) kapasite (bir işletmenin fiili kapasitesinin pratik kapasitenin üzerine geçme durumudur.) Ani talep artışı/savaş durumu

(kapasite kullanım oranı) Çalışma derecesi (kapasite kullanım oranı) Fiili kapasite/pratik kapasite =1: tam kapasite çalışma Optimum kapasite (kıvamlı-en uygun kapasite) Birim başına değişmez ve değişir giderler toplamının en az olduğu kapasitedir. Genellikle pratik ve tam kapasiteye yakın bir üretim miktarıdır.

En uygun işletme büyüklüğünün belirlenmesi En uygun işletme büyüklüğü ortalama üretim maliyetlerinin en düşük olduğu yani üretim faktörlerinin en uygun biçimde birleştikleri üretim kapasitesidir. Daha az üreten işletmeye göre: Kapasiteyi optimumda gerçekleştirmek suretiyle sağlanan bu maliyet düşüklüğüne “kapasite büyüklüğünden doğan tasarruf” denir. Daha çok üreten işletmeye göre: Kapasiteyi optimumda gerçekleştirmek suretiyle sağlanan bu maliyet düşüklüğüne “kapasite küçüklüğünden doğan tasarruf” denir.

Uygulamada en optimum kapasite mümkün olan her kapasitedeki yatırım tutarını ve işletme maliyetlerini hesaplayarak en düşük maliyetli kapasite tespit edilir.

Optimum kapasite seçimini etkileyen etmenler Talep hacmi: Fabrikanın üretime geçtiği andaki talep hacmini değil, normal bir süre sonundaki talep hacmini esas almak. Pazarın coğrafi dağılımı ve yaygınlığı kapasite üzerinde sınırlayıcı rol oynayabilir. (çimento)

Optimum kapasite seçimini etkileyen etmenler Teknoloji: Üretilen makine ve teçhizatın belli standartlara göre imal etmeleri bazı nitelikleri değiştirmeme durumu yaratabilir. Kuruluş yeri Finansman

Optimum kapasite seçimini etkileyen etmenler Diğer etmenler: yetişkin ve yeterli personel temininde karşılaşılan güçlükler, devletin ve siyasal iktidarların saptamış oldukları sınırlayıcı veya özendirici düzenlemeler

Teknik araştırmalar Kuruluş ve konumluk yerinin durumu; inşaata uygunluğu, sismik ve doğal afetlere karşı koyabilme ve dayanma özelliği Ürün nitelikleri Üretim ve faaliyet alanları, makine ve teçhizat nitelikleri ve fiziksel yerleşimi Üretim yönetimi ve diğer işletme fonksiyonlarına uygunluk araştırmaları ve yerleşim planı Çalışan sayısı ve nitelikleri araştırması, çalışanlara yönelik eğilimler İş, can ve mal güvenliği açısından güvenlik araştırmaları Çevre düzenleme, çevre kirliliğini önleme araştırmaları Lisans, patent ve teknik yardım ihtiyacı ve araştırmaları

Mali araştırmalar Kuruluş ve sabit sermaye ihtiyacı İşleyiş sermayesi ihtiyacı Mali araştırmalar ilk etapta yatırım giderlerinin ve yatırım için gerekli finans ihtiyacının saptanmasına yönelik rol oynar.

Tüm etüt ve proje giderleri Arsa bedelleri İnşaat ve kiralama giderleri Makine ve teçhizat giderleri Taşıt ve diğer araç giderleri Genel giderler Patent ve lisans haklarını satın alma Teknik bilgi transferi giderleri Yatırım mallarının yurt dışından getirilmesi için yapılacak giderler Yabancı kaynaklardan finansman giderleri…

Finansman ihtiyacını karşılayacak kaynaklar: Öz kaynaklar İşletmeyi kurmak isteyen girişimci veya ortaklar tarafından kendi öz varlıklarından tahsis edecekleri maddi ve maddi olmayan ekonomik değerler Dış kaynaklar (borçlanma) Oto finansman faaliyet halindeki bir işletmede dağıtılmayıp işletmede bırakılan faaliyet karları

Yatırım kararı alma ölçütleri Karlılık İşletmenin borç ödeme yeteneği ve katsayısı Yatırımın ülkeye döviz tasarrufu sağlama yönü Yatırımın ulusal ekonomiye sağlayacağı katma değer İnsan gücü verimliliği açısından yatırımın değerlendirilmesi Sermaye-verim oranı açısından yatırımın durumu

Yasal araştırmalar Kuruluşun yapılacağı ülke yasalarına göre kurulmak istenen işletmenin hukuki şekli Bir girişimin kuruluş fikrinden başlamak üzere işletmenin faaliyete başlamasına kadar yürütülmesi ve tamamlanması gereken tüm yasal işlemler ve formaliteler ile alınması gereken izinler