Nisan 2009 TÜRKİYE EKONOMİSİ Gelişmeler ve Beklentiler Hazine Müsteşarlığı

2 2 Makroekonomik Gelişmeler, Global Finans Krizinin Etkileri Krize Karşı Alınan Önlemler

3 Oynaklık Endeksi VIX Kaynak: Bloomberg (24 Nisan itibarıyla, 2009) 3

4 Küresel Risk İştahı Endeksi Kaynak: Credit Suisse (13 Nisan itibarıyla, 2009) 4 Panik Aşırı İyimserlik

5 Küresel Sanayi Üretimi ve Mal Ticareti Büyümesi Kaynak: IMF WEO Nisan 2009

REELGSYİH BÜYÜMESİIMFWBOECDIMFWBOECD Dünya*3,2-1,3-1,7-2,71,92,31,2 Gelişmiş Ülkeler0,9-3,8-2,9-4,30,01,6-0,1 ABD1,1-2,8-2,4-4,00,02,00,0 Avro Bölgesi0,9-4,2-2,7-4,1-0,40,9-0,3 Japonya-0,6-6,2-5,3-6,60,51,5-0,5 Gelişmekte Olan Ülkeler6,11,62,1-4,04,4- Küresel Görünüm Kaynak: IMF WEO, Nisan 2009; Dünya Bankası GEP, Mart 2009; OECD EO, Mart 2009 *OECD’nin dünya tanımı OECD ülkeleri ve Brezilya, Rusya, Hindistan ve Çin’den oluşmaktadır.

7 GSYH Büyüme Oranları (Yıllık % Değişim) Kaynak: TÜİK

8 Sanayi Üretimi (Yıllık Yüzde Değişim) Kaynak: Ülkelerin İstatistik Siteleri, Economist, Reuters Not: Mevsimsel düzeltilmemiş endeksler kullanılmıştır.

9 Sanayi Üretim Endeksi* (Ocak 2006-Şubat 2009 ) ve Kapasite Kullanım Oranı* (Ocak 2006-Mart 2009) *Mevsimsellikten Arındırılmış Kaynak: TÜİK, TCMB

10 Reel Kesim Güven Endeksi Tüketim Talebine İlişkin Göstergeler CNBC-e Tüketim Endeksi TÜİK-TCMB Tüketici Güven Endeksi Yurt İçine Yapılan Beyaz Eşya ve Otomobil Satışları* (Ocak 2007-Şubat 2009, Aralık=2006) *Mevsimsellikten arındırılmış Kaynak:BESD, OSD, TCMB Kaynak: TCMB Kaynak: CNBC-e Kaynak: TÜİK- TCMB

11 Büyüme Tahminleri (%) Kaynak: 2008 Katılım Öncesi Ekonomik Program

12 İşsizlik Oranı (%) Kaynak: TÜİK

13 İşsizlik-İstihdam Oranları ve Tahminleri (%) Kaynak: TÜİK, DPT “Katılım Öncesi Ekonomik Program-2008” (**) Öngörü (*) Tahmin

14 Kurulan-Kapanan Firmalar (Adet) Kaynak: TÜİK, DPT “Katılım Öncesi Ekonomik Program-2008”

15 Dış Ticaret Hacmi / GSYH (%) Kaynak: TÜİK

16 Yıllık İhracat (Milyar Dolar) Kaynak: TÜİK

17 İhracat (Yıllık Yüzde Değişim) Kaynak: Ülkelerin İstatistik Siteleri, Economist, Reuters Not: Dolar cinsinden ihracat verileri kullanılmıştır.

18 İhracat Tahminleri (FOB, Milyar Dolar) Kaynak: 2008 yılı Katılım Öncesi Ekonomik Programı

19 Yıllık İthalat (Milyar Dolar) Kaynak: TÜİK

20 İthalat Tahminleri (CİF, Milyar Dolar) Kaynak: 2008 yılı Katılım Öncesi Ekonomik Programı

21 Enerji Fiyatlarının Enerji İthalatına Etkisi (Milyar Dolar) Kaynak: TÜİK, Hazine Müsteşarlığı Cari İşlemler Açığı/GSYH (%) Enerji Fiyatlarının Cari İşlemler Açığına Etkisi

22 Cari İşlemler Açığı Tahminleri / GSYH (%) Kaynak: 2008 yılı Katılım Öncesi Ekonomik Programı

23 Yurtiçinde Doğrudan Yabancı Sermaye Girişi (Milyar Dolar) Kaynak: TCMB, 2008 Yılı Katılım Öncesi Ekonomik Program (*) Tahmin

24 Merkez Bankası Brüt Döviz Rezervleri (Milyar Dolar) Kaynak: TCMB

25 Kaynak: DPT; Hazine Müsteşarlığı (*) Tahmin AB Tanımlı Genel Hükümet Bütçe Açığı / GSYH (%) Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, 2008 Yılı Katılım öncesi Ekonomik Program Maastricht Kriteri: % 3, Ortalaması: 5,0 Kamu Sektörü Faiz Dışı Fazlası (Program Tanımlı, % GSYH)Kamu Kesimi Borçlanma Gereği (GSYH %)

26 AB Tanımlı Borç Stoku (% GSYH) Maastricht Kriteri: % 60 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, Katılım Öncesi Ekonomik Program 2008 (*) Tahmin

27 Reel Borçlanma Faiz Oranı (Bileşik, %) Kaynak: TCMB, Hazine Müsteşarlığı Not: Devlet iç borçlanma ihalelerinde belirlenen borçlanma faizleri 12 ay sonraki TÜFE değerleri ile reelleştirilmiştir, 2008 Nisan ayından itibaren TCMB Beklenti Anketi’nde tahmin edilen 12 aylık enflasyon oranları kullanılmıştır.

28 Bankacılık Sektörü: Varlıklar / GSYH (%) Kaynak: BDDK

29 Varlıkların Dağılımı (%) Kaynak: BDDK

30 Bankacılık Sektörü: Sermaye Yeterlilik Oranı (%) Kaynak: TCMB, BDDK Hedef oran yüzde 12 Yasal sınır yüzde 8 Operasyonel risk dahil

31 Bankacılık Sektörü: Seçilmiş Ülkelerde Sermaye Yeterlilik Oranları (%, 2008) Kaynak: IMF, BDDK

32 Bankacılık Sektörü: Yabancı Para Net Genel Pozisyonu (Milyon Dolar) (*) 17 Nisan itibarıyla Kaynak: BDDK

33 Bankacılık Sektörü: Takipteki Alacaklar / Toplam Krediler (%) Kaynak: BDDK

34 Enflasyon Görünümü Ortalama Enflasyon Oranı (%) Kaynak: TCMB 2009 – 2011 Enflasyon Hedefleri TÜFE 12 Ay Sonrası 24 Ay Sonrası Enflasyon ve Enflasyon Beklentileri 2009 Hedef: % 7, Hedef: % 6, Hedef: % 5,5 Dünyada Enflasyon Gelişmeleri Gelişmiş Ülkeler Dünya Gelişmekte Olan Ülkeler Türkiye Kaynak: TÜİKKaynak: TCMB Kaynak: IMF

35 Yapısal Reformlar

36 Yapısal Reformlar I. Kamu Mali Yönetim Reformu II. Kamu Borç Yönetimi Reformu III. Yapısal Mali Reformlar - Vergi Reformu - Sosyal Güvenlik Reformu IV. Finansal Sektör Reformu V. Ekonomide Özel Sektörün Rolünü Artırma VI. İşgücü Piyasası Reformu

37 Yapısal Reformlar İle Elde Edilen Kazanımlar? Sürdürülebilir bir mali yapı Daha şeffaf ve güvenilir bir devlet yapısı Rekabet gücü yüksek bir ekonomi Güçlü ve dayanıklı bankacılık sektörü

38 Önümüzdeki Dönem Yapısal Reform Ajandası  Kamu Harcamalarının Etkinliğinin Artırılması (5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu uygulamalarının yaygınlaştırılması)  Mali Kuralların Gündeme Getirilmesi  Kayıtdışılıkla Mücadele  Vergi Tabanının Genişletilmesi  Eğitim Alanında İyileşme Sağlanması  Sağlık İmkanlarının Artırılması  Enerji Altyapısının İyileştirilmesi  Bölgesel Farklılıkların Giderilmesi  İnovasyon ve AR-GE Faaliyetlerinin Desteklenmesi

39 Krize Karşı Alınan Önlemler

40 Küresel Mali Krize Karşı Politika Tedbirleri Likidite Destekleri Vergi Destekleri Yatırım ve İstihdam Destekleri Üretim ve İhracata Yönelik Kredi ve Garanti Destekleri

41 Likidite Destekleri 2008 yılı Kasım ayında sırasıyla yüzde 16,75 ve 19,75 olan Merkez Bankası gecelik borçlanma ve borç verme faiz oranları, kademeli olarak indirilerek 2009 Nisan ayı itibarıyla yüzde 9,75 ve 12,25 olarak belirlenmiştir. Bankalararası döviz işlem yapma limiti artırılmıştır. Merkez Bankası döviz kurlarında dengelenmeyi sağlamak amacıyla gerekli gördüğü durumlarda döviz satım ihaleleri yapmıştır. Merkez Bankası’nca sistemde belirsizlik ve güvensizlik oluşması halinde bankacılık sektörüne yönelik olarak Likidite Desteği Kredi kullanım imkanı getirilmiştir. Bankaların Merkez Bankası’ndan alabilecekleri döviz depolarının vadesi 1 haftadan 3 aya yükseltilmiş, kendi aralarında gerçekleştirdikleri işlemlerin vadesi 3 aya kadar uzatılmış, Merkez Bankası taraflı işlemlerde ABD Doları ve Euro için yüzde 10 olan borç verme faiz oranları kademeli olarak düşürülerek sırasıyla yüzde 5,5 ve yüzde 6,5 olarak belirlenmiştir. Yüzde 11 olan yabancı para zorunlu karşılık oranı yüzde 9 düzeyine indirilmiştir. Türk Lirası mevduatı ve kredileri teşvik etmek amacıyla yabancı para zorunlu karşılıklara faiz ödenmesi uygulamasına son verilmiş, Türk parası zorunlu karşılıkların faiz oranı ise artırılmıştır. Bankacılık sektörünün özkaynak yapısını daha da güçlendirmek amacıyla bankaların kar dağıtımına sınırlama getirilmiş ve bankaların kar dağıtabilmesi BDDK onayına bağlanmıştır.

42 Vergi Destekleri-1 Yurtdışındaki varlıkları yurtiçine getirmeyi teşvik amaçlı vergi indirimleri ve vergi muafiyetlerini içeren kanun yürürlüğe konulmuştur. Hisse senedi kazançlarında yerli yatırımcılara uygulanan yüzde 10’luk stopaj sıfıra indirilmiştir. 1 Eylül 2008 tarihi öncesindeki vergi borçlarının onsekiz ay süreyle yüzde 3 faizle taksitlendirilmesi imkanı getirilmiştir. Kablolu, kablosuz ve mobil internet servis sağlayıcılığı hizmetine ilişkin Özel İletişim Vergisi yüzde 15'ten yüzde 5'e indirilmiştir. Ayrıca ön ödemeli kart satışları dahil, her çeşit telekomünikasyon işletmeciliği kapsamındaki tesis, devir, nakil ve haberleşme hizmetlerinden yüzde 15 oranında Özel İletişim Vergisi alınacaktır. Eski model motorlu taşıtların 30 Haziran 2010'a kadar kayıt ve tescillerinin silinmesi ve hurdaya çıkarılması durumunda, tahakkuk etmiş ve ödenmemiş motorlu taşıtlar vergisi ile bu vergiye ilişkin gecikme zammı, vergi cezaları ve plakaya kesilen cezalarından vazgeçilecektir.

43 Vergi Destekleri -2 Gerçek kişilere kullandırılan kredilerdeki Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu (KKDF) kesintisi oranı yüzde 15’ten yüzde 10’a indirilmiştir. Net alanı 150 metrekare ve üzerinde bulunan konutlardan, bina ve işyerlerinden, mobilyadan, bilişim ve büro makinalarından, sanayi ve iş makinalarından, ve diğer elektrikli ve elektronik makinalardan alınan Katma Değer Vergisi oranı üç aylık süre ile yüzde 18’den yüzde 8’e indirilmiştir. Taşıt araçları, beyaz eşya, elektronik eşya satışlarında alınan Özel Tüketim Vergisi oranı üç aylık süre ile çeşitli oranlarda düşürülmüş ya da sıfırlanmıştır. Konut, iş yeri ve diğer gayrımenkullerin satışında alıcı ve satıcının her birinden binde 15 olarak alınan tapu harcı, 3 ay süreyle binde 5’e indirilmiştir.

44 Yatırım ve İstihdam Destekleri Kısa çalışma ödeneğinin miktarı yüzde 50 oranında artırılarak, yararlanma süresi 3 aydan 6 aya çıkarılmıştır. Yararlanma süresi BKK ile 6 ay daha uzatılabilecektir. Genç ve kadın istihdam teşvikinin süresi uzatılmıştır. Yatırım ve istihdamın teşvikine ilişkin 5084 sayılı kanunun gelir vergisi, sigorta primi ve enerji desteği teşviklerinden yararlanma süresi 1 yıl uzatılmıştır. Bakanlar Kurulu; istatistiki bölge birimleri sınıflandırması ile kişi başına düşen milli gelir ve sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyini dikkate alarak illeri gruplandırmaya ve gruplar itibariyle teşvik edilecek sektörleri ve bunlara ilişkin yatırım, istihdam büyüklüklerini belirlemeye yetkili kılınmıştır. Buna göre her bir il grubu için yatırıma katkı oranının yüzde 25'i, yatırım tutarı 50 Milyon TL'yi aşan büyük ölçekli yatırımlarda ise yüzde 45'i geçmemek üzere belirlemek ve kurumlar vergisi oranında yüzde 90'a kadar indirim uygulatmak Bakanlar Kurulunun yetkileri arasında yer alacaktır. Bakanlar Kurulu ayrıca, yatırım harcamaları içindeki arsa, bina, kullanılmış makine, yedek parça, yazılım, patent, lisans ve ''know-how'' bedeli gibi harcamaların oranlarını, ayrı ayrı veya topluca sınırlandırabilecektir.

45 Üretim ve İhracata Yönelik Kredi ve Garanti Destekleri-1 Esnaf ve Sanatkar Destek Kredi Programıyla imalatçı esnaf ve sanatkarlara sıfır faizli kredi desteği verilmiş, yaratılan kredi hacmi 733 milyon TL’ye ulaşmıştır. İhracatçı KOBİ'lere 650 Milyon Dolar hacimli sıfır faizli ihracat destek kredisi kullandırılmıştır. 1 Milyar Dolar hacminde, düşük faizli, yeni bir ihracat destek kredisi ihracatçı KOBİ’lerin kullanımına sunulmuştur. Halk Bankası ile TOBB arasında imzalanan protokolle 800 milyon TL'si nakdi ve gayri nakdi kredi, 400 milyon Doları ise ihracat kredisi olmak üzere yaklaşık 1,5 milyar TL'lik bir kredi imkanı KOBİ'lerin kullanımına sunulmuştur. Türkiye Tekstil Sanayii İşverenleri Sendikası ile Ziraat Bankası arasında, sendika üyesi kuruluşlara uygun koşullarda kredi sağlanmasına ilişkin kredi protokolü imzalanmıştır. Vergi ve SGK prim borcu bulunan esnaf ve sanatkarlara da, borçları mahsup edilmek üzere KOSGEB kredilerinden yararlanma imkanı getirilmiştir. Ziraat Bankası ve Tarım Kredi Kooperatifleri tarafından kullandırılan düşük faizli tarım kredilerinin vadesi işletme kredilerinde 18 aydan 24 aya, yatırım kredilerinde 5 yıldan 7 yıla çıkarılmıştır.

46 Üretim ve İhracata Yönelik Kredi ve Garanti Destekleri-2 Organize Sanayi Bölgesi ve Küçük Sanayi Sitelerinin inşaatlarının yapılması için Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından verilen kredinin yıllık faiz oranları; Kalkınmada öncelikli yörelerde % 2’den % 1’e, Normal illerde % 5’ten % 3’e, Gelişmiş illerde % 9’dan % 6’ya düşürülmüştür Kredilere ilişkin ödemesiz süre iki katına çıkarılmıştır. Kredi teminatlarında yeni bir düzenlemeye gidilmiş ve gayrimenkul ipoteği ile birlikte nakit teminatı da alınabilmesi yönünde düzenleme yapılmıştır. Organize Sanayi Bölgelerine kullandırılan kredilere aracılık eden Halk Bankası’nın aldığı yıllık komisyon oranları % 50 oranında indirilmiştir.

47 Üretim ve İhracata Yönelik Kredi ve Garanti Destekleri-3 İhracatçılara kullandırılmak üzere belirlenmiş olan ihracat reeskont kredisi limiti kademeli olarak artırılarak, 500 milyon ABD dolarından 2,5 milyar ABD Dolarına yükseltilmiştir. Ayrıca, ihracat reeskont kredisi uygulama esas ve şartları yeniden düzenlenerek, bu kredilere kullanım kolaylığı getirilmiştir. Firmaların Eximbank kredi kapsam ve limitleri artırılmış; ihracat performansı yüksek olan kuruluşların limitleri, geçmiş yıllardaki performansları da dikkate alınarak yükseltilmiştir. 10 Milyon Dolar olan firma limiti 20 Milyon Dolara yükseltilirken, dış ticaret sermaye şirketlerinin limiti ise 40 Milyon Dolar olarak belirlenmiştir. Hazine’nin Eximbank’a 2009 yılında sağlayabileceği toplam garanti ve ikraz limiti 1 milyar dolar artırılarak 4 milyar dolara çıkarılmıştır. Bu imkanın önemli bir bölümü ihracatın ve KOBİ’lerin finansmanına yönelik olarak kullanılacaktır. Eximbank’ın kullandırdığı 1 yıla kadar vadeli TL kredilerin faiz oranlarında 2009 yılı içinde yapılan indirim miktarı 5 puana ulaşmıştır.

Nisan 2009 TÜRKİYE EKONOMİSİ Gelişmeler ve Beklentiler Hazine Müsteşarlığı