YENİ ÖLÇÜ ALETLERİ YÖNETMELİĞİ VE GAZ SAYAÇLARINA GETİRDİĞİ YENİLİKLER, GAZ SAYAÇLARININ YASAL METROLOJİDEKİ YERİ HAZİRAN 2009

Bu Bildiride; Dağıtım şirketleri tarafından gaz tüketim tespiti için kullanılan doğalgaz sayaçları Gaz sayacı kullanımına ilişkin öneriler Yeni ölçü aletleri yönetmeliği ve bu yönetmeliğe uygun düzenlemeler Sayaç kalibrasyonu,uygulamaları ve önemi izah edilecektir.

GAZ SAYAÇLARI DİYAFRAMLI SAYAÇLAR ROTARY SAYAÇLAR TÜRBİN SAYAÇLAR

DİYAFRAMLI SAYAÇLAR Pozitif yer değiştirmeli sayaçlardır. Sızdırmaz bir odacık içindeki esnek iki diyaframın dolup boşalması ile hacimsel ölçüm yaparlar. Doğalgaz tesisatlarında en çok kullanılan sayaç tipidir. Diyaframlı sayaçlar herhangi bir bakım gerektirmez.

DİYAFRAMLI SAYAÇ ARIZALARI Kaçak Sayacın Ölçüm Yapmaması Gaz Yokluğu Ses Ölçüm Hataları Nem ve Çalışma Ortamı

ROTARY SAYAÇLAR Rotary Sayaçlar, “8” şeklindeki iki adet kanatçığın ölçüm odası içinde serbest olarak dönmesi sırasında belli hacimde gazın hapsedilip bırakılması esasına dayanarak ölçüm yaparlar. Bu hacim “devirsel hacim” olarak adlandırılır.

TÜRBİN SAYAÇLAR (TÜRBİNMETRE) Türbinli sayaçlar hız ölçen cihazlardır. Türbinli sayaçlarda boru hattı boyunca akan gazın eksenel hareketi kanatçıklı türbin rotorunun dönmesine neden olur. Türbin sayaçlar genellikle harici yağlama gerektirmezler. Çarklara gelen gazın laminer olması için sayaçtan önceki hattın düzgün bir hız profili olmalıdır. Sayaca bağlanan giriş ve çıkış boruları sayaçla aynı çapta olmalıdır.

SAYAÇ KULLANIMINA İLİŞKİN ÖNERİLER Giriş ve çıkışında kapak olmalı ya da etiketle kapatılmalıdır. Sayaçlar ambalajında saklanmalı Montaj sırasında conta dışında keten, macun,teflon bant kullanılmamalı, test nipeli ve rakorlar gereğinden fazla sıkılmamalıdır.

SAYAÇ KULLANIMINA İLİŞKİN ÖNERİLER Rotary sayaçlar yılda bir kez yağlanmalı, beş yılda bir yağı değiştirilmelidir. Montajı, üzerindeki ok yönünde yapılmalı, yağlama yapabilmek için sayaç ile duvar arasına uygun mesafe bırakılmalı,sayaç öncesine filtre konulmalıdır. Sayaçlar aydınlığa,yangın merdivenleri üzerine,merdiven altlarına,sürekli nemli ortamlara konulmamalıdır. Montaj öncesi kaynak curufları ve diğer kalıntılar basınçlı havayla süpürülmelidir.

SAYAÇ KULLANIMINA İLİŞKİN ÖNERİLER Taşınırken ve depolanırken daima dik pozisyonda olmalı, montajında uygun askı ve destek kullanılmalıdır. Sayaçlar kolayca okunacak,ulaşılabilecek ve müdahale edilebilecek yerlere konulmalı,bina dışındaki sayaçlar koruyucu kutu içinde olmalıdır. Dağıtım şirketi sayacın kalibrasyonu veya değişimi gerektiğinde sıkıntı yaşamaması için sayacın tüm teknik bilgilerini kendi veri tabanına kaydetmelidir.Rotary ve türbinmetrelerin uygun yerleri mühürlenmiş olarak talep edilmelidir.

YENİ ÖLÇÜ ALETLERİ YÖNETMELİĞİ Bu yönetmelik Sanayi Bakanlığı tarafından, 2004/22/EC sayılı Avrupa Birliği Ölçü Aletleri Direktifine paralel olarak, 7 Ağustos 2008 tarihinde 26960 sayılı resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmeliğin amacı; kamu menfaati,sağlığı,emniyeti,düzeninin sağlanması,tüketicilerin ve çevrenin korunması, vergilerin ve harçların toplanması ve adil ticaret gibi ilgili alanlardaki ölçü cihazlarının ve işlemlerinin yasal metrolojik kontrollerinin yapılması ve CE işaretinin vurulmasıdır.

SEKTÖRE GETİRDİĞİ YENİLİKLER Önceki yönetmeliklere göre ürün belgelendirme, muayene ve damgalama işlemleri ve piyasa gözetimi-denetimi faaliyetleri Bakanlıkça yürütülmekte iken yeni yönetmelik ile; Ölçü aletlerinin uygunluk değerlendirme ve belgelendirme işlemleri AB Resmi Gazetesi’nde yayınlanmış onaylanmış kuruluşlar tarafından yapılacaktır. Ölçü aletlerine yapılacak her türlü test ve muayene işlemleri de bu onaylanmış kuruluşun sorumluluğunda olacaktır. İmalatçı kuruluşlar ise arzu ettiklerinde onaylanmış kuruluş tarafından yetkilendirilmeleri halinde ölçü aletlerinin ilk muayene ve damgala işlemlerini kendileri de yapabileceklerdir.

SEKTÖRE GETİRDİĞİ YENİLİKLER Diyaframlı Sayaçlar (Eski) DEBİ Q ( m³/ h ) Maksimum izin verilebilir hata (MİH) Qmin < Q < 2Qmin %3 2Qmin < Q < Qmax %2 Rotary ve Türbin Sayaçlar (Eski) DEBİ Q ( m³/ h ) EN BÜYÜK HATA Qmin  Q < 0.2 Qmak 0.2 Qmak < Q < Qmak % 2 % 1 Sınıfı Qmak / Qmin Qmak / Qt Qr / Qmak 1,5 ≥ 150 ≥ 10 1,2 1,0 ≥ 20 ≥ 5 Sayaç Sınıfı (Yeni) SINIFI 1.5 1.0 Qmin ≤ Q < Qt % 3 % 2 Qt ≤ Q ≤ Qmak % 1,5 % 1 Tüm Sayaçlar (Yeni)

PERİYODİK MUAYENE (KALİBRASYON) SÜRECİ Ölçüm hatası standart içersinde olan sayaç (Uygun sayaçlar) 1. Kalibrasyon sonucu (Uy. olmayan sayaç) Hurda sayaç

KALİBRASYON SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ Qmin 0,2*Qm Qm Ölçüm hatası (%) Debi (m3/h)

YILI G4 PERİYODİK MUAYENE VERİLERİ TOPLAM PERİYODİK MUAYENE SAYISI 180.000 ÖLÇÜM SINIRLARINI AŞAN SAYAÇ ORANI % 25,39 HURDA SAYAÇ ORANI % 10,81

G4 PERİYODİK MUAYENE SONUÇLARI 10 yıllık periyodik muayene giren sayaçların yaklaşık olarak % 25 ‘i (45.000 adet ) sınırların dışında ölçüm yapmaktadır. Sınırın dışında ölçümler ağırlıklı olarak negatif(-) ölçüm hatasına sahiptir. Ölçüm hatalarının ortalaması; Qmaks (6 m3/h) ortalama ölçüm hatası - 2,95 % %20Qmaks (1,2 m3/h) ortalama ölçüm hatası - 1,88 % Qmin ( 0,04 m3/h) ortalama ölçüm hatası -24,09 % Bileşik ortalama ölçüm hatası -4,08 %

G4 PERİYODİK MUAYENE SONUÇLARI Bu sayının 31.000 adetlik kısmı düzeltme dişlisi kullanılarak standartlar dahilinde ölçüm yapması sağlanmıştır. 14.000 adetlik kısmı ise aşırı ölçüm hatası sebebi ile hurdaya ayrılmıştır. Aşırı hataların düzeltme dişlileri ile standartlar haline getirilmesi mümkün değildir.

G4 PERİYODİK MUAYENE SONUÇLARI HURDA SAYAÇ İSTATİSTİKLERİ (-) ÖLÇÜM HATASI % 70,49 % 15,96 GÖVDE HASARI ÖZEL ÖLÇÜM GRUBU HATASI % 9,70 ESKİ TARİHLİ % 1,58 AŞIRI SESLİ ÇALIŞMA % 0,77 (+) ÖLÇÜM HATASI % 0,87 % 0,63 YÜKSEK BASINÇ KAYBI ( > 2.2 mbar )

G4 PERİYODİK MUAYENE SONUÇLARI

SANAYİ SAYAÇLARI İSTATİSTİKLERİ

ÇARPICI BİR ÖRNEK ! Sayacın özellikleri Kalibrasyon Sonuçları Sayacın tipi G250 Seri numarası 80025683 İmal yılı 1998 Sayacın türü Türbinmetre Max. ölçüm debisi 400 m3/h Min. ölçüm Debisi 20 m3/h Kalibrasyon Sonuçları Qmax 0,7Qmax 0,4Qmax 0,25Qmax 0,10Qmax Qmin -22,68 -22,5 -100 Sayacın ortalama hata değeri: -%74,2 dir. Aylık ortalama tüketilen gaz miktarı:138.000 m3/h Yıllık parasal kayıp : 1.200.000 TL dır. (1.2 Trilyon)

TEŞEKKÜR EDERİM