YONT 172 BİLGİ TEKNOLOJİLERİNE GİRİŞ II BÖLÜM 5: BİLİŞİM SİSTEMLERİNİN ORGANİZASYONEL KÜLTÜRE ETKİSİ

SİSTEMLERLE İLGİLİ ETİK VE SOSYAL KONULARI ANLAMAK ETİK: Bireylerin davranışlarını yönlendirmek için yaptıkları tercihlerin özgür ahlak öğeleri gibi davranan doğru ve yanlış prensipleridir. Bilgi teknolojileri ve sistemleri, hem bireysel hem de toplum için sosyal değişim olanağı sağlamalarından ötürü bazı problemleri ortaya çıkarırlar. Yeni bilişim teknolojisi ile organizasyon içi güç dengesi dağıtılabilir, müşterilere iyi hizmet pahasına çalışanların özel hayatları hiçe sayılabilir, yaygın işsizliğe neden olunabilir, vb.

SİSTEMLERLE İLGİLİ ETİK VE SOSYAL KONULARI ANLAMAK Bilişim teknolojisinin gelişimi kazananları ve kaybedenleri doğuracaktır. Teknoloji toplumdan uzakta durmaz, aksine toplumu etkiler. Etik, sosyal ve politik konularla sıkı ilişki içindedir. Şekil 5.1 Aile, eğitim ve organizasyonlar gibi sosyal kurumlar, davranışlar konusunda iyi bilinen kurallar geliştirmiştir. Bu kurallar politik sektörün geliştirdiği kanunlarla desteklenir.

BİLİŞİM ÇAĞININ BEŞ AHLAKİ BOYUTU Bilgi çağının beş ahlaki boyutu vardır: Bilgi Hakları ve Yükümlülükleri Mülkiyet Hakları Sorumluluk ve Kontrol Sistem Kalitesi Hayat Kalitesi

Bir çok organizasyon esas üretim süreçleri için bilişim sistemlerini kullanabilir hale geldi. Sonuç olarak sistemlere bağımlılığımız sistem hatalarına açık oluşumuz ve zayıf veri kalitesi giderek artış gösterdi. Veri depolama tekniklerindeki ilerlemeler ve hızla düşen veri depolama fiyatları, bireyler, çalışanlar, müşteriler ve potansiyel müşteriler için, özel ve kamu kuruluşları tarafından oluşturulmuş veri tabanlarının çoğalması doğurmuştur. Ahlaki kaygıları artıran bir başka teknik eğilim de geniş veri tabanları için veri arama teknikleridir. Bir perakendeci, analiz birimi olarak müşterinin “satın-alma gezilerini” incelemiştir.

Evler hakkındaki, herkesin ulaşabileceği nüfus verileriyle, diğer bilgilerle birlikte büyük bir kolaylıkla istediğimiz kişi hakkında bilgi alabileceğiz.

BİLGİ TOPLUMUNDA AHLAK Ahlak, seçme özgürlüğü olan insanları ilgilendiren bir konudur. Ahlak bireysel seçimle ilgilidir. Farklı hareket alternatifleriyle karşı karşıya kaldığımız zaman, doğru olan ahlaki davranış hangisidir? Ahlaki seçimin ana hatları nelerdir? Sorumluluk Alma Hesap Verme Mecburiyeti Sorumluluğun Kanunla Güvence Altına Alınması Kanun Güvencesi

Ahlaki seçimler, eylemlerinin sonucundan sorumlu olan bireylerin aldığı kararlardır. Sorumluluk, aldığınız kararın olası hesabını, yüklediği görevleri ve zorluklarını kabul etmeniz anlamına gelir. Hesap Verme Mecburiyeti, sistemlerin ve sosyal kurumların bir özelliğidir. Kimin sorumluluk gerektiren bir eylemde bulunduğu, sorumluluğu kimin alacağını belirler. Sorumluluğun Kanunla Güvence Altına Alınması, politik sistemlerin bir özelliğidir. Bir kanun teşkilatı, bireylere,diğer bireyler, sistemler veya organizasyonlar tarafından uğratıldıkları zararların karşılanmasını sağlama hakkı verir. Kanunlara Uygunluk, kanunla idare edilen toplumların ilgili bir özelliğidir. Kanunların bilindiği ve anlaşıldığı bir işlem anlamına gelir.

Bütün bilişim sistemlerinin tesirleri, kurumların, organizasyonların ve bireysel eylem ve davranışların ürünüdür. Teknolojinin sonuçlarının sorumluluğu teknolojiyi kullanmayı seçen kurumların, organizasyonların ve idareci bireylerin üstüne düşmektir. Ahlaki politik bir toplumda bireyler ve diğerleri, uğratıldıkları zararı kanunlara uygunluk tarafından biçimlendirilmiş yasalarla tazmin edebilirler.

AHLAKİ ANALİZ: Gerçekleri açıkça tanımlayınız. Kimin kime nerede, ne zaman, ve nasıl ne yaptığını öğrenin. Ayrılığı veya ikilemi belirleyin ve buna dahil olan yüksek değerleri tanımlayın. Ahlaki bir durum, genelde bir ikilem içerir: taban tabana zıt iki eylem, önemli değerleri savunmaktadır. Destekçileri tanımlayın. Her ahlaki, toplumsal ve politik durumun destekçileri vardır. Bu grupların kim olduğunu ve ne istediklerini öğrenin. Karşınıza çıkabilecek uygun seçenekleri tanımlayın. Seçeneklerinizin olası sonuçlarını tanımlayınız.

AHLAKİ PRENSİPLER Başkalarına, onların size davranmasını istediğiniz gibi davranın. Vereceğiniz kararın adilliğini sağlayabilir. Eğer bir eylem herkesin yapmasına uygun değilse, hiç kimsenin yapmasına uygun değildir. Eğer bir eylem sürekli gerçekleştirmeye uygun değilse, bunu hiçbir zaman gerçekleştirmemek daha uygundur. En yüksek ahlaki değeri elde edecek eyleme yönelin. En az zarara veya olası masrafa yol açacak eylemi seçin. Eğer başka biri tarafından yaratılmış bir ley sizin işinize yarar nitelikteyse, değeri vardır ve üreticisinin emeğinin karşılığını almak isteyeceğini düşünmelisiniz.

BİLGİ HAKLARI: BİLGİ TOPLUMUNDA MAHREMİYET VE ÖZGÜRLÜK Mahremiyet bireylerin, diğer bireyler, veya devlet de dahil olmak üzere organizasyonlar tarafından gözetim altında bulundurulmadan veya kendilerine karışılmadan kendi başlarına yaşayabilme talepleridir. Çalışanlar elektronik veya diğer şekillerdeki ileri teknoloji sayesinde gözetim yöntemlerine maruz kalmaktadır. Bilgi teknolojisi ve sistemler bireysel talepleri, mahremiyetin işgalini daha ucuz, karlı ve etkili hale getirmek suretiyle tehdit altına almaktadır. Kanun güvencesi, bireylerle ilgili bilginin ne tür muamele göreceğini ve ne tür temyiz mekanizmalarının bulunduğu açıkça tanımlayan bir dizi kural veya kanuna gereksinim duyar.

MÜLKİYET HAKLARI: ZİHNİ MÜLKİYET Zihni Mülkiyet: Bireyler veya firmalar tarafından yaratılmış ve meslek sırrı, telif hakkı ve patent kanunu tarafından korunan soyut mülkiyet. Çağdaş bilişim sistemleri, özel zihni mülkiyeti koruyan mevcut kanun ve toplumsal uygulamayla ciddi bir çatışma içine girmiştir. Meslek Sırrı Telif Hakkı Patent Kanunu

MÜLKİYET HAKLARI: ZİHNİ MÜLKİYET Meslek Sırları: İş amacıyla kullanılan ve kamu tarafından bilinmemesi kaydıyla o mesleğe ait olarak tanımlanan her türlü zihni iş veya ürün. Yeni veya tek unsurlar, prosedürler veya derlemeler içeren yazılımlar meslek sırrı kategorisine sokulabilirler. Telif Hakkı: Zihni ürünün yaratıcısını 28 yıl için, ürünün başkaları tarafından kopyalanmasına karşı koruyan hak. Patent: Bir icadın sahibine o icadın altında yatan fikirleri 17 yıl boyunca tekeline alma hakkı veren yasal belgedir.

YAŞAM KALİTESİ Bilişim Teknolojileri bizlere birçok yarar sunmakla beraber, bir yandan da toplum ve kültürümüzün değerli elementlerine potansiyel olarak zarar vermektedir. Yeni ve daha etkili olan global piyasa sosyal zararları azaltıcı ve işadamlarına eskiden rekabetten dolayı kaybettikleri prestijleri zamanında telafi edebilme ve uyum sağlayabilme olanakları sunuyor. Firmalarımız, hükümetlerimiz, okul ve özel vakıflarımız gün geçtikçe yeni bilişim sistemlerine bağımlı bir duruma gelmekte ve bundan dolayı da hayli hassas ve etkilenebilir bir konumda bulunmaktadır.

YAŞAM KALİTESİ Birçok yeni teknoloji potansiyel suçlar veya suça teşebbüs için yeni fırsatlar yaratmıştır. Teknolojiler bilgisayarlar da dahil, çalmak için değerli şeyler, onları çalmak için yeni yollar ve başkalarına zarar verecek yeni yöntemler yaratmışlardır. Herhangi bir yetki olmaksızın bir bilgisayar sistemine girmek, zarar vermek niyetinde olmak, hatta bu kaza ile olsa bile şimdi federal bir suç kapsamındadır. En yaygın olarak görülen bilgisayar suçu virüslerdir. Bilgisayarları virüslerden korumak amacıyla birçok firma anti virüs yazılımları kullanmaktadır. Amerika’da “hacker” kavramı bilgisayar aracılığı ile illegal işler yapan insanlar için kullanılır.

SAĞLIK RİSKLERİ Olağan Stres Hastalığı (RSI) kas gruplarının sıklıkla aynı olağan işlerin yapılması ile zorlanması sonucunda ortaya çıkıyor. (klavyede yazı yazmak gibi). RSI omurilik ile kolların kemikli kısmının birleştiği yerdeki carpal tunnel denilen bölgedeki basınç sonucu ortaya çıkan carpal tunnel sendromudur. Bilgisayar Görüntü Sendromu (CVS) katod ışın tübü kullanılarak gözlerin zorlanması sonucu oluşur. (belirtileri: baş ağrıları, buğulu görmek, kuru ve tahriş olmuş gözler) Teknostres: bilgisayar kullanımının sebep olduğu stres olarak tanımlanır. (belirtileri: sinirlenmek, insanlara karşı düşmanlık, sabırsızlık ve güçsüz kalmaktır).