Hükümet Dışı Uluslararası Örgütler Doç. Dr. Atilla SANDIKLI

HÜKÜMET DIŞI ULUSLARARASI ÖRGÜTLER 8. ÜNİTE Doç. Dr. Atilla SANDIKLI

AMAÇLAR Hükümet dışı uluslararası örgütleri tanımlayabilecek, Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Hükümet dışı uluslararası örgütleri tanımlayabilecek, Hükümet dışı uluslararası örgütlerin dış politika üzerindeki etkilerini yorumlayabilecek, Uluslararası Af Örgütü’nü tanımlayabilecek,

AMAÇLAR İnsan Hakları İzleme Örgütü’nü tanımlayabilecek, Bu üniteyi tamamladıktan sonra; İnsan Hakları İzleme Örgütü’nü tanımlayabilecek, Yeşil Barış Örgütü’nü tanımlayarak faaliyetlerini açıklayabilecek, Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Federasyonlarını tanıyacak bilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz.

ANAHTAR KAVRAMLAR Sivil Toplum Örgütü Kâr Amacı Gütmeyen Kuruluşlar Greenpeace Hükümet Dışı Örgüt (NGO) Ülke Kuralı İnsan Hakları İhlalleri Gökkuşağı Savaşçısı

Hükümet dışı uluslararası örgütleri tanımlamak Devletlerin/kamu gücünün kurduğu, yürüttüğü kurumlar dışında siyasal, ekonomik, dinî, kültürel, toplumsal birçok alanda kâr amacı gütmeden, gönüllü faaliyet göstermek üzere kurulan yapıları devletlerden ve onların oluşturduğu uluslararası örgütlerden ayırt etmek için “gönüllü kuruluşlar”, “sivil toplum kuruluşları” ve “hükümet dışı örgütler” başta olmak üzere farklı kavramlar tercih edilebilmektedir.

Hükümet dışı uluslararası örgütleri tanımlamak Hükümet dışı örgütleri tanımlamak için en sık başvurulan ölçütler arasında, “kâr amacı gütmeme/gönüllülük” ve “uluslararası (toplumsal) yarar gütme” bulunmaktadır.

Hükümet dışı uluslararası örgütlerin dış politika üzerindeki etkilerini yorumlamak Uluslararası ilişkiler sahası genelde devletler ve özelikle 20. yüzyılın ikinci yarısından başlayarak da devletler tarafından ve devletler arasında kurulan uluslararası örgütler aracılığıyla yürütülmektedir.

Hükümet dışı uluslararası örgütlerin dış politika üzerindeki etkilerini yorumlamak Devletlerin ve uluslararası örgütlerin yapmadığı, yapamadığı ya da yetişemediği alanlarda faaliyet gösterme amacıyla yola çıkan ve/veya kendilerini böyle tanımlayan hükümet dışı kuruluşların da zamanla bu sisteme bir şekilde dahil olmaya başladığı görülmektedir.

Hükümet dışı uluslararası örgütlerin dış politika üzerindeki etkilerini yorumlamak Birçok hükümet dışı kuruluşun başta Birleşmiş Milletler, Avrupa Birliği, Avrupa Konseyi, Afrika Birliği, Amerikan Devletler Örgütü, İslam İşbirliği Örgütü, Arap Birliği vb. birçok uluslararası örgütte daimi ya da ad hoc danışmanlık hatta gözlemci statüsü elde ettiği bilinmektedir.

Hükümet dışı uluslararası örgütlerin dış politika üzerindeki etkilerini yorumlamak İlgili örgütlerin ilgili organları nezdinde genel ya da konu bazlı söz sahibi olan hükümet dışı kuruluşlar, hükümetler arası konferanslar da dahil olmak üzere birçok zeminde birçok konunun gündeme gelmesinde ya da ilgili kararların formülasyonunda oy vermeksizin pay sahibi olmuşlardır.

Uluslararası Af Örgütü’nü tanımlamak Uluslararası Af Örgütü, günümüzde kendi misyonunu temel olarak şu altı alanla ifade etmekte: Kadınların, çocukların, azınlıkların ve yerel halkların hakları İşkenceye son verme İdam cezasının kaldırılması Fikir mahkûmlarının, sığınmacıların ve göçmenlerin sorunları ve hakları Siyasi suçluların hakları İnsan onurunun korunması

Uluslararası Af Örgütü’nü tanımlamak Uluslararası Af Örgütü, bu çerçevede, işkence ve kötü muameleye son verilmesi, idam cezasının kaldırılması, şiddette başvurmamış tüm siyasi mahkûmların serbest bırakılması, kadınlara karşı şiddetin durdurulması, yoksul ve yoksunların hakları ve onurunun gözetilmesi, göçmenlerin ve sığınmacıların hakları,

Uluslararası Af Örgütü’nü tanımlamak küresel silah ticaretinin düzenlenmesi ve terörle mücadelenin adaletten ayrılmadan yürütülmesi, nefret söylemi hariç ifade özgürlüğünün sağlanması gibi konularda aktif kampanyalar yürütmekte, çeşitli hükümetler ve uluslararası örgütler nezdinde baskı ve lobi faaliyetleri yapmaktadır.

İnsan Hakları İzleme Örgütü’nü tanımlamak İnsan Hakları İzleme Örgütü (Human Rights Watch: HRW), 1978’den itibaren kurulan bir dizi insan hakları örgütünün 1988’de tek bir şemsiye altında toplanmasıyla kurulmuştur.

İnsan Hakları İzleme Örgütü’nü tanımlamak HRW, temel hedefi; ortaya çıkarılan insan hakları ihlalleri ışığında ihlalci devletler üzerinde uluslararası baskının artırılması ve ilgili devletlerin bu kapsamda uygun ve etkin önlemleri almasının sağlanması olarak açıklamaktadır.

İnsan Hakları İzleme Örgütü’nü tanımlamak Bu çerçevede, dünyadaki tüm insanların haklarının korunması, ayrımcılığın önlenmesi, siyasi özgürlüklerin sağlanması, insanların savaş sırasındaki gayri insani uygulanmalardan korunması,

İnsan Hakları İzleme Örgütü’nü tanımlamak ihlalcilerin adalet önüne getirilmesi, işkencenin ve her türlü kötü muamelenin önlenmesi ve tüm bu ve benzeri konularda uluslararası toplumun desteğinin alınması misyonu benimsenmektedir.

İnsan Hakları İzleme Örgütü’nü tanımlamak HRW, bu kapsamda ihlalci ülkelere inceleme/araştırma ziyaretleri yapmakta ve ulaşılan sonuçları Raporlar aracılığıyla kamuoyuna duyurmaktadır.

Yeşil Barış Örgütü’nün faaliyetlerini açıklamak Günümüzde 28 ülkede bölgesel bürosu, 42 ülkede de doğrudan çalışma merkezî olan ve profesyonel çalışanlarının yanı sıra gönüllüleri vasıtasıyla çeşitli kampanyalar, eylemler, yayınlar ve aktiviteler yapan Yeşil Barış (Greenpeace), dünyanın ilgi alanı genişliği itibarıyla en kapsamlı, faal ve etkin uluslararası çevre örgütü sayılmaktadır.

Yeşil Barış Örgütü’nün faaliyetlerini açıklamak 14 Ekim 1979’da Amsterdam merkezli Greenpeace International’ın oluşmasıyla çok kısa sürede küresel çapta faaliyet göstermeye başlamıştır. Zehirli ve kimyasal atıklar, balina avcılığı, deniz canlılarının korunması, okyanuslar, yağmur ormanları ve habitat, biyolojik çeşitlilik, sürdürülebilir tarım, temiz enerji, iklim değişikliği, nükleer kirlilik ve

Yeşil Barış Örgütü’nün faaliyetlerini açıklamak silahsızlanma, genetiği değiştirilmiş organizmalar vb. konular dahil her türlü çevresel sorun örgütün zamanla genişleyen ajandasında yer almaktadır.

Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Federasyonlarını tanımak 1919’da kurulan Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Federasyonu büyük ölçüde özerk/bağımsız ulusal sivil toplum örgütleri/dernekler şeklinde örgütlenmiş yapılardan oluşan bir uluslararası çatı örgütüdür. Bu çatı yapılanmanın en yaygın bilinen parçalarından olan “Uluslararası Kızılhaç Komitesi” aslında uluslararası bir örgüt değildir; bir İsviçre kuruluşudur.

Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Federasyonlarını tanımak “Uluslararası” nitelemesini benimsediği amaçlardan ve faaliyetlerden alan yapının 100’e yakın ülkede temsilciliği ve dünyanın neredeyse her yerinden bağışçısı ve gönüllüsü bulunmaktadır. Temel uluslararası etkisini ve statüsünü 1946 Cenevre Sözleşmeleri’nden alan “Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Federasyonu” ise 190’a yakın ülkeden bileşeniyle Cenevre merkezli olarak faaliyet göstermektedir.

Kâr amacı gütmeyen hükümet dışı uluslararası örgütlerin temel özellikleri nelerdir? Kâr amacı gütmeme/gönüllülük ölçütüne göre, bir oluşumun hükümet dışı örgüt olabilmesi için özel/ticari şirketlerden farklı olarak faaliyetlerini herhangi bir maddi beklenti olmadan yürütmesi gerekmektedir.

Kâr amacı gütmeyen hükümet dışı uluslararası örgütlerin temel özellikleri nelerdir? Öte yandan, genelde faaliyet gösterebilmek için her durumda ekonomik kaynaklara ihtiyaç duyulduğu ve bunu karşılamanın bireysel katkılar, bağışlar ve aidatlarla mümkün olmadığı vurgulamakta ve yine üyelere dağıtılmamak ve diğer faaliyetlerde kullanılmak kaydıyla kazanç/ kâr getirici faaliyetlerin temel ilkeye halel getirmediği söylenmektedir.

Hükümet dışı uluslararası örgütler, uluslararası politikayı hangi kanallardan etkileyebilmektedir? Uluslararası ilişkiler sahası genelde devletler ve özelikle 20. yüzyılın ikinci yarısından başlayarak da devletler tarafından ve devletler arasında kurulan uluslararası örgütler aracılığıyla yürütülmektedir. Bu durum özellikle bağlayıcı kararlar alma ve bunları uygulama anlamında geçerlidir.

Hükümet dışı uluslararası örgütler, uluslararası politikayı hangi kanallardan etkileyebilmektedir? Öte yandan, devletlerin ve uluslararası örgütlerin yapmadığı, yapamadığı ya da yetişemediği alanlarda faaliyet gösterme amacıyla yola çıkan ve/veya kendilerini böyle tanımlayan hükümet dışı örgütlerin de zamanla bu sisteme bir şekilde dâhil olmaya başladığını görülmektedir.

Hükümet dışı uluslararası örgütler, uluslararası politikayı hangi kanallardan etkileyebilmektedir? Özellikle insan hakları ve çevre sorunları konusunda faaliyet gösteren birçok hükümet dışı örgütün, uluslararası örgütler nezdinde gündem yaratabildiği, görüş bildirdiği veya ilgili kararların formülasyonunda oy vermeksizin pay sahibi olduğu görülmektedir. Kısacası, hükümet dışı örgütler uluslararası politikaya ucundan kıyısından da olsa katılmakta, katkı vermektedir.

Uluslararası Af Örgütü’nün faaliyet amaçları nelerdir? UAÖ, günümüzde kendi misyonunu temel olarak şu altı alanla ifade etmektedir: Kadınların, çocukların, azınlıkların ve yerel halkların hakları İşkenceye son verme İdam cezasının kaldırılması Fikir mahkûmlarının, sığınmacıların ve göçmenlerin sorunları ve hakları Siyasi suçluların hakları İnsan onurunun korunması

İnsan Hakları İzleme Örgütünün temel faaliyet alanları nelerdir? İnsan hakları İzleme Örgütü, temel hedefini ortaya çıkarılan insan hakları ihlalleri ışığında ihlalci devletler üzerinde uluslararası baskının artması ve ilgili devletlerin bu kapsamda uygun ve etkin önlemleri alınmasının sağlanması olarak ilan etmiş durumdadır.

İnsan Hakları İzleme Örgütünün temel faaliyet alanları nelerdir? Bu çerçevede, dünyadaki tüm insanların haklarının korunması, ayrımcılığın önlenmesi, siyasi özgürlüklerin sağlanması, insanların savaş sırasındaki gayriinsani uygulanmalardan korunması, ihlalcilerin adalet önüne getirilmesi, işkencenin ve her türlü kötü muamelenin önlenmesi ve tüm bu ve benzeri konularda uluslararası toplumun desteğinin alınması misyonunun benimsediği açıklanmaktadır.

Yeşil Barış’ın mücadele ettiği temel çevresel sorunlar nelerdir? Greenpeace, zehirli ve kimyasal atıklar, balina avcılığı, deniz canlılarının korunması, okyanuslar, yağmur ormanları ve habitat, biyolojik çeşitlilik, sürdürülebilir tarım, temiz enerji, iklim değişikliği, nükleer kirlilik ve silahsızlanma, genetiği değiştirilmiş organizmalar vb. konular dâhil her türlü çevresel sorunla ilgilenmektedir.

KISA BİLGİLER BM’ye göre devletlerarası anlaşmalarla kurulmamış, bütün uluslararası örgütler “hükümet dışı örgüt” olarak kabul edilir, Sivil toplum kuruluşlarının, mevcut düzenin açıklarını kapatarak kendisini idame ettirmesi için yönlendiren, bu anlamda da toplumun “gazını alma” işlevi gören ve “halka dayalı alternatifler” olmaktan ziyade “neo-liberalizmin araçları” olarak faaliyet gösteren yapılanmalar olduğu yönünde eleştiriler getirilmektedir.

KISA BİLGİLER Hükümet dışı örgütlerin temel faaliyet alanları arasında sayılabilecek çevre, insan hakları, kültürel değerlerin korunması gibi konuların küresel nitelikte olması bu örgütlerin de küreselleşmesi sonucunu doğurmuştur.

KISA BİLGİLER Hükümet dışı örgütler birçok uluslararası örgütte görüş bildirme, gündem yaratma ve danışma işlevi görmektedir.

KISA BİLGİLER Uluslararası Af Örgütü, insan haklarına saygı gösterilmesi ve bu hakların korunması konusunda çalışan insanların oluşturduğu uluslararası alanda tanınan küresel bir harekettir. Vizyonu, her insanın İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi tarafından kabul edilen insan haklarına ve diğer tüm uluslararası insan hakları standartlarına erişebilmesini sağlamaktır.

KISA BİLGİLER Uluslararası Af Örgütü “karanlığa küfredeceğine bir mum da sen yak” anlayışından esinlenerek ve fakat mevcut sorunlara, engellere ve mahkûmiyetlere de dikkat çekerek dikenli telle çevrilmiş bir mum şeklinde bir amblem benimsemiştir.

KISA BİLGİLER Uluslararası Af Örgütü, 1977’de Nobel Barış Ödülü, 1978’de BM İnsan Hakları Ödülü’nü almıştır. UAÖ, genel olarak etkin, bilinen ve saygın hükümet dışı kuruluşlar arasında sayılmaktadır. Ayrıca çeşitli uluslararası örgütler, resmî konferanslar gibi platformlarda danışmanlık/gözlemci statüsü de elde etmiş durumdadır.

KISA BİLGİLER Yumuşama (détant) döneminde, sosyalist bloğa karşı, özellikle insan hakları alanında önemli eleştiriler yönelmiştir. Bu eleştirilere aracılık eden hükümet dışı örgütlerin başında da İnsan Hakları İzleme Örgütü gelmektedir.

KISA BİLGİLER Yeşil Barış, 1971 yılından itibaren küresel düzeyde çevre sorunlarına karşı mücadele veren en önemli hükümet dışı uluslararası örgüttür. 1972 tarihli Birleşmiş Milletler İnsan ve Çevre Konferansı neticesinde imzalanmış olan Stockholm Deklarasyonu, “çevre hakkı” konusunda uluslararası düzeydeki ilk ve en önemli belgedir.

KISA BİLGİLER Greenpeace’in, çalışmalar yürüttüğü temel konular şunlardır: Okyanuslar ve yaşlı ormanların korunması, İklim değişikliğini durdurabilmek için fosil yakıtların kademeli olarak sonlandırılması ve yenilenebilir enerjilerin teşvik edilmesi, Nükleer silahlanma ve nükleer kirliliğe son verilmesi, Zehirli kimyasalların ortadan kaldırılması, Genleri ile oynanmış organizmaların doğaya bırakılmasının önlenmesi.

KISA BİLGİLER 11 Haziran 1868 tarihinde “Osmanlı Yaralı ve Hasta Askerlere Yardım Cemiyeti” adıyla kurulan Kızılay, 1947’de “Türkiye Kızılay Derneği” adını almıştır. Kuruluşa “KIZILAY” adını Atatürk vermiştir.

ULUSLARARASI ÖRGÜTLER 8. ÜNİTE Doç. Dr. Atilla SANDIKLI