Göç Dinamikleri ve Kadın HÜKSAM 11 Mart 2010 Dr. Helga Rittersberger-Tılıç ODTÜ, Sosyoloji Bölümü

Göç tanımı Yer değişikliği ve kalış süresi İdari (il, ilçe, köy, gibi) bir sınırın geçilmesi: İÇGÖÇ Bir ulusal sınırın geçmesi: uluslararası / ulusötesi göç – DIŞGÖÇ Legal – illegal (kaçak) göç Düzensiz (irregular) göç

Göç ve süreklilik Gündelik Mevsimsel Mekik Göçebe Kalıcı Aşamalı göç

Göç Tipleri “Özgür” Göç/men Emek göçü (vasıflı ve vasıfsız – beyin göçü) “Bavul turizmi” Emekli göçü Geri göçü “Zorunlu” Göç/men Savaş, siyasi ortam (mülteci, sığınmacı, insan ticareti, kölelik....) mübadele Ekolojik Göç/men (dünya’da 80 milyon kişi).

Göçmen Göçmen aktör mü? (Göç kararını kim veriyor?) Birey – hanehalkı, aile (zincirleme göçü) Kitle Göçmenler homojen bir kitle mi? Toplumsal cinsiyet, yaş, vasıf,eğitim, sınıfsal farklar Nesiller arasındaki farklar ne kadar önemli?

Göç Nedenleri İten Faktörler ------ Çeken Faktörler (Model mi? Teori mi?) işsizlik, yoksulluk, toprak bölünmesi Kan davası Deprem, kuraklık– çevre felaketleri Terör İnsan hakları intihalleri, Din veya etnik ayrımcılık, yabancı düşmanlığı Tarımda mekanizasyon Aile birleşmesi, evlilik etc. istihdam olanakları (formel – ve enformel sektörde) Kentin sunduğu hizmetleri (eğitim, sağlık gibi)

Göçün sonuçları: Göç ve Gelişme 1. Göçmeni nasıl etkiliyor? 2. Alan ülke/yere/topluma etkileri nelerdir? 3. Gönderen ülke/yerin/toplumun üzerindeki etkileri nelerdir? 4. Küresel/uluslararası etkileri nelerdir?

Yerinden edinmiş Kişiler Küresel Göç Neo-liberal Politikalar, Refah Devleti’nin Krizi Mülteciler, Yerinden edinmiş Kişiler Ekonomik krizler Göçün kadınlaşması yoksulluk Sovyet Sistemi’nin çöküşü Savaş,terör, doğal afetler Emek göçü İnsan Ticareti GÖÇ Beyin göçü, ev hizmeti, bakım, seks işçiliği

Human Development Report 2009 and UNFPA Report 2006 Dünya’daki göçmen sayısı 200 milyon Yaklaşık dünyadaki göçmenlerin yarısı kadın (%48). Bu oranı son 50 yıl için sabit. Göçün kadınlaşmasından söz edebilir miyiz?

“Göçün Kadınlaşması” Evet: önemli bölgesel farklılıklar var. Örneğin: AB’ye giden kadın oranı %51, Asya’ya giden kadın oranı %43. Göç sebepleri ve seçenekleri konsunda farklılıklar: Dünyadaki “yerinden edinmiş kişiler”’in % 80 kadın ve çocuklardan oluşmaktadır. Yılda 800.000 kişi insan ticareti mağduru oluyor: Bunlardan % 80’i kadın ve kız çocuklar.

UN Office on Drugs and Crime, Trafficking in Persons, 2006

Kadınlar ve göç kararları Kadınlar göç karar verme süreçlerinde önemli bir yer tutuyor: Sadece pasif bir rol (evlilik göçü) üstlenmiyorlar. Emek göçünde de önemli bir yer tutuyorlar. Kadınlar, birey olarak ama aynı zamanda var olan sosyal ağlar içersinde değerlendirilmeli Göç geleneksel toplumsal cinsiyet rollerini değiştirebilir, ancak destekleyebilir de:ev kadınlaşması ??? Göç bağımsız bir değişken olarak değerlendirilmeli mi? yada: göç ekonomik gelişme/modernleşme/kentleşme gibi sosyal değişimin bir parçası mıdır?

Ulusal düzeyde halen cok hızlı bir içgöç yaşanıyor! Türkiye ve Göç Türkiye uluslararası düzeyde göç alan ve veren bir ülke Ayrıca, önemli bir transit ülkesi (sığınmacı/mülteci) Yabancı göçmen kadınların enformel sektördeki istihdamı Ulusal düzeyde halen cok hızlı bir içgöç yaşanıyor!

Türkiye’de (İÇ-)göç çalışmaları 1950’li yıllardan beri sosyal, ekonomik ve politik olgulardan biri olan iç göç “kentleşme, gecekondulaşma ve enformel sektör” konuları çerçevesinde araştırılmıştır. 1990’larda zorunlu göç olgusu irdelenmeye başlanmıştır.

Türkiye’de (İÇ-)göç çalışmaları Toplumsal cinsiyet bakışı sadece Türkiye’de değil uluslararası göç literatüründe de ancak 1990lardan sonra önemsenmeye başlanmıştır. Türkiye’deki iç göç literatüründe, kadınların göç deneyimleri daha çok “aile”, “işgücü” ve “sağlık” çerçevesinde ele alınmıştır.

Kadın ve erkek farklılıkları var mı? Göç nedenleri Göç süreçleri Göç deneyimleri Göçün etkileri Göç edenlerin tutumları ve tepkileri açısından... kadın ve erkekler arasında farklılıklar var mı? Sosyo-ekonomik sınıf, kültür, etnik ya da ulusal kimliğin yanısıra cinsiyetin rolü nedir?

Göçmen kadınlar homojen bir grup değildir! Kadınların deneyimleri, göçün tipi, göç edenin sosyoekonomik statüsü ve aile yapısı, geride bırakılan mekân ile yeni mekânlardaki kültür, sosyal ve ekonomik yapı gibi pek çok etkene bağlı olarak farklılaşıyor. Aynı tip göç içerisindeki kadınlar arasında, örneğin kırdan kente göç eden kadınlar arasında, belirli bir homojenlik varsayımından yola çıkmak sağlıklı sonuçlara varılmasını engeller.

Kadın ve erkek farklılıkları var mı? Kadınlara özgün göç nedenleri: “bağlantılı” göç (iş bulmak, iş tayini, vb.)...ailenin erkek üyelerini takip eden kadınların göçü (İlkkaracan; İlkkaracan, 1998) Evlilik göçü iş olanakları nedeniyle ekonomik göç /emek göçü (örneğin: yaşlı – hasta- çocuk bakımı)

Kadın ve Göçün Etkileri Çalışma yaşamına geçiş – ancak – enformel sektörde Kent ortamı – özgürleştiriyor mu? Kırsal alandaki yükü ve geniş aile çevresinin baskısından dolayı kadınlar şehirdeki yaşam tercih edebilir (Erman, 1997) ama tersi de olabilir: Ev kadınlaşması. Zorunlu göç - kadın/çocuk ve özellikle yoksulluk ilişkisi kurularak 90lardan sonra vurgulanmaktadır.

Kadın ve Göçün Etkileri “Ev kadınlaşması” “...köyden kente göçü yoğun olarak yaşayan ülkemizde, köyde isgücü içinde görülen kadın kente geldiğinde yeterli eğitim ve mesleki bilgi-beceriye sahip olmaması nedeniyle kent işgücü piyasasına girememekte, işgücü dışında kalarak genellikle ev kadını olmaktadır” (2007–2013 yıllarını kapsayan 9 uncu Kalkınma Planı).

Türkiye Göç ve Yerinden Olmuş Nüfus Araştırması, HÜNEE, 2006

Türkiye Göç ve Yerinden Olmuş Nüfus Araştırması, HÜNEE, 2006

Göç Süreçleri İçinde Oluşan Yoksulluğun Dinamikleri Farklı göç tiplerinin yoksulluk ve kırılganlığı iki farklı açıdan tartışılacak: (1) sosyal ilişki ağlarından desteklenen “klasik” köyden kente zincirleme göç ve (2) sosyal ilişki ağlarından yoksun zorunlu göç Bu çerçevede “sosyal ilişki ağlarındaki kadınların rolü” özellikle vurgulanacaktır.

Aile ve Sosyal ilişki ağları Göçmenler geldikleri ve gittikleri yerlerin arasında bir sosyal ilişki ve dayanışma ağı içerisinde yaşamaktadır. Bu ilişki ağı kısmen kendileri tarafından oluşturulmakta kısmen de sosyal-ekonomik konumları tarafından belirlenmektedir. Sosyal ilişki ve dayanışma ağları çok boyutludur: ailevi, iktisadi, kültürel, sosyal, ideolojik, kurumsal, dini ve siyasal gibi. Sosyal ilişki ve dayanışma ağlarını sadece gittikleri yerleri ve toplumları analiz ederek anlamak zor, gidiş (geliş) sebepleri de bu ağların oluşumunu anlamak için büyük önem taşımaktadır. Sosyal ilişki ve dayanışma ağları homojen değildir: toplumsal cinsiyet, etnisite ve sosyal sınıf belirleyicidir.

Sonuçlar Bilimsel bir göç analizi öncelikli olarak göçü bir süreç olarak ele almalıdır. Bunun yanı sıra bu sürece toplumsal, tarihsel bir perspektiften de bakabilmelidir. Göç olgusu bağımsız bir değişken değildir. Özellikle yoksulluk tartışmalarıyla iç içedir. Sürecin aktörü olan insanı göz ardı etmemelidir. VE Kadınlar göç analizlerinde önemli bir yer tutmalı.

Sonuçlar Klasik kırdan kente ve zorunlu göç tiplerinin yol açtığı yoksulluk ve kırılganlıklar farklı açılardan tartışılabilir: İlki şehir içinde yoksullukla daha iyi baş edebilirken, ikincisi yoksullukla baş etmek için “hiçbir” baş etme mekanizmasına sahip değildir. Dayanışmacı aile bağlarının işlemez olması yoksulluğu artırmaktadır. Ailelerde çocuk bakımı, beslenmesi, çocukların giydirilmesi, yaşlı bakımı ve sosyal yardımlara erişim çabaları çoğunlukla kadınlar tarafından yerine getirilmektedir. Ancak: Yoksulluğa karşı aileyi ve kadınların “sorumlulukları”nı öne çıkartarak, zayıflamış dayanışma ağlarına dayanmak yerine kurumsal düzeyde kamu kaynaklarını harekete geçirecek politikalar oluşturulmalıdır. Kırılganlık, yoksulluk ve GÖÇ birbiriyle ilişkilidir: yeni göçmen olmak (daha çok zorunlu göçmenler), toplumsal cinsiyet ve yaş bu anlamda mağduriyet oluşumunda belirleyici olur.