Sağlık Bilimleri Alanında Yayınlanan Akademik Dergilerdeki Değişim: Dönemi Üzerine Bir İnceleme Doç. Dr. Nazmi KOZAK Anadolu Üniversitesi

ARAŞTIRMANIN AMACI Sağlık bilimleri alanında yayınlanan akademik dergilerde yılları arasında ortaya çıkan değişimleri ortaya koymak.

YÖNTEM

Kapsam Bu çalışmanın veri tabanını, 1997 yılından bu yana beşer yıllık zaman dilimlerinde gerçekleştirilen “Türkiye Akademik Dergiler Araştırması” oluşturmaktadır.

Kapsam Türkiye Akademik Dergiler Araştırması beşer yıllık zaman dilimlerinde gerçekleştirilmektedir ve ilk araştırma 1997/1998 döneminde; ikincisi 2002’de; ve üçüncü ise 2007 yılında yürütülmüştür.

Kapsam Türkiye Akademik Dergiler Araştırmaları’nın en önemli özgün yönlerinin başında; araştırmalardan ilkinin ( ) Türkiye’de hakem-denetimli dergiciliğin yaygın olmadığı, ikincisinin (2002), 2001 yılında uygulamaya konulan akademik yükseltme ölçütlerinin hemen ardından ve üçüncüsünün ise (2007), akademik yükseltme uygulamalarının yaygınlaştığı bir dönemde yapılması gelmektedir.

Kapsam Türkiye Akademik Dergiler Araştırmaları’nın diğer önemli niteliği ise, Türkiye’de bütün dergileri içeren en kapsamlı araştırma olmasıdır. Türkiye’de bu araştırma dizisine kapsam ve içerik olarak benzeyen herhangi bir çalışma bulunmamaktadır.

Kapsam Türkiye Akademik Dergiler Araştırmaları, Türkiye’de bütün disiplinlerde yayınlanan dergileri içermektedir.

Kapsam Türkiye Akademik Dergiler Araştırması kapsamında; döneminde 350, 2002 yılında 538, 2007 yılında 602 akademik dergiye ait veri derlenmiştir.

Kapsam Her üç araştırmadan elde edilen veriler Rehber içeriğinde üç ayrı kitap olarak yayımlanmıştır. Yürütülen veri derleme çalışmasına çeşitli nedenlerle dahil olmayan dergiler de bu rehberlerde yer almıştır. Türkiye Akademik Dergiler Rehberi-1997’de 643, Türkiye Akademik Dergiler Rehberi-2002’de 833, Türkiye Akademik Dergiler Rehberi-2007’de 996 akademik dergiye ilişkin bilgi yer almıştır.

Kapsam Türkiye Akademik Dergiler Araştırmaları’nda sağlık bilimleri alanında yayınlanan; 1997 yılında 114, 2002 yılında 192, 2007 yılında 152 dergi araştırma kapsamına alınmıştır.

Veri tabanı oluşturma çalışmaları Türkiye’deki bütün dergileri araştırma kapsamına alabilmek amacıyla; 60 üniversite ve fakülte kütüphanesinde, Ankara ve İstanbul’daki kitapçılarda ve İnternet ortamında tarama yapılmıştır.

Veri tabanı oluşturma çalışmaları Araştırmanın yürütüldüğü yıldan iki yıl öncesine kadar herhangi bir basılı sayısına ulaşılabilen dergiler araştırma kapsamına alınmıştır. Bu bağlamda; döneminde 1996,1997, 1998, 2002 yılı araştırmasında 2001 ve 2002 ve 2007 yılı araştırmasında 2006 ve 2007 yıllarına ait herhangi bir sayısına ulaşılan dergiler veri tabanına kayıt edilmiştir.

Soru cetveli Her yeni araştırmanın soru cetveli güncel gereksinmeler dikkate alınarak yeniden gözden geçirilmiştir. Ancak, her üç araştırmanın önemli değişkenler üzerinde karşılaştırılabilir olmasına da dikkat edilmiştir araştırmasına değişen akademik yükseltilme ölçütleri doğrultusunda yeni sorular eklenmiştir.

Uygulama aşaması Her üç araştırmanın da veri derleme aşamasında aynı yollar izlenmiştir. Anket soruları; Birinci ve ikinci aşama e-posta, Üçüncü aşama posta ve Dördüncü ve son aşama olarak faks yolu ile editörlere ulaştırılmıştır.

Uygulama aşaması Dört aşama sonunda editörleri tarafından anketin yanıtlandığı dergiler araştırma kapsamına alınmıştır yılı araştırmasında e-posta aracından kısıtlı olarak yararlanılmıştır.

SONUÇLAR Sağlık bilimleri alanında yayınlanan dergiler İngilizce’nin uluslararası bilim dili olarak yaygınlaşmasına uygun hareket etmeye başlamışlardır. Son 10 yıl içerisinde dergiler Türkçe’yi azalan oranlarda yayın dili olarak tercih etmeye başlamışlardır.

SONUÇLAR Türkiye genelinde akademik kurumların dağılımındaki artışa koşut olarak sağlık bilimleri alanındaki dergiler de ülke geneline yayılma eğilimine girmiş; büyük kentlerin bu alandaki ağırlığı azalmaya başlamıştır.

SONUÇLAR Sağlık bilimleri alanındaki dergiler, Üniversitelerarası Kurul’un 2001 yılında yürürlüğe koyduğu “Ulusal Hakemli Dergi” operasyonel tanımında getirilen ölçütlerin ötesine geçmeye başlamışlardır.

SONUÇLAR Sağlık bilimleri alanında yayınlanan dergilerin baskı sayıları (tirajları) son 10 yılda 500+ baskı sayılarında artış göstermektedir. İnternetin yaygınlaşmaya başlaması ile birlikte sanal ortamda yayımlanmaya yönelme gibi diğer alanlarda gözlenen gelişmelere karşılık, tiraj artışı bu alana özgü bir gelişme olarak değerlendirilebilir.

SONUÇLAR Dergilere önerilen makaleler önceleri editör veya ilgili bir kişi tarafından değerlendirilirken, son 10 yılda yayın kurulu üyelerinin ağırlığı belirgin bir şekilde artmıştır. Öte yandan, makale değerlendiren hakem sayısının 2-3 kişi üzerinde yoğunlaşmakta olduğu gözlenmiştir.

SONUÇLAR Hakemlere makale değerlendirmeleri için tanınan sürelerin 1-30 günden 31+ gün üzerinde yoğunlaşması, makale değerlendirme uygulamasının daha titizlikle yapılmaya başlanması şeklinde değerlendirilebilir.

SONUÇLAR Dergilere önerilen ve yayımlanmaya uygun bulunan makalelerin önerilme tarihi ile basım aralıkları arasındaki uzama da, makale değerlendirme uygulamalarındaki olumlu değişimi yansıtan bir bulgu olarak değerlendirilebilir.

SONUÇLAR Öte yandan, dergilere önerilen toplam makale sayısı içerisinden yayımlanmaya uygun bulunanların yüksekliği, üzerinde ayrıca durulması gereken bir konudur. Zira, makale değerlendirme uygulamalarının titizlikle yapıldığına ilişkin önceki iki bulgu ile, yayımlanan makale oranının yüksekliği çelişmektedir.

SONUÇLAR Yayımlanan makale sayısının artış eğilimi göstermesi, bir yönüyle bu alandaki makale üretiminin artış göstermeye başlaması ile açıklanabilir.

SONUÇLAR Son olarak, dergiler yayıncıları itibariyle incelendiğinde, akademik kurumların ağırlığının azalış eğiliminde olduğu, dernek ve özel kuruluşlar (yayınevi) tarafından yayınlanan dergi sayısının artmakta olduğu anlaşılmıştır.

SONUÇLAR Sağlık bilimleri alanında yayınlanan akademik dergilerin yılları arasındaki değişimi üzerine yapılan analizler ile; Yayıncılar, Makale değerlendirme organları, Başvurular hakem sayısı, Hakemlere tanınan süre, Makalelerin yayımlanma aralığı ile Yayımlanmaya uygun bulunan makalelerin önerilen toplam makale sayısı içerisindeki oranı yönlerinden farklılaşma gösterdiği anlaşılmıştır.

SONUÇLAR Dergilerin ilk yayınlanmaya başladıkları yıllar baz alınarak incelendiğinde; Baskı sayıları, Yayımlanma aralığı, Yayımlanmaya uygun bulunan makalelerin oranı, Veri tabanlarının sayısı, Yıl sonunda indeks hazırlama yönlerinden farklılaştıkları görülmüştür.

SONUÇLAR Dergilerin yayıncıları baz alınarak yapılan incelemede; Yayımlanmaya uygun bulunan makalelerin oranı, Başka dergilerde yayım izni, Yıl sonunda indeks hazırlama, Yayın dili/dilleri, Baskı sayısı, Makale değerlendiren organlar, Başvurulan hakem sayısı yönlerinden farklılaştıkları anlaşılmaktadır.