KAMUSAL EKONOMİK FAALİYETLER

Tüm ekonomik faaliyetler kamu kesimi ve özel kesim tarafından gerçekleştirilir. Kamu ekonomisi, devletin ve bütün kamu kuruluşlarının ekonomik faaliyetlerinin yer aldığı iktisadi kesimdir. Özel kesim ise, devletin müdahale etmediği, mülkiyetin ve yönetimin özel kişilere ait olduğu ekonomik kesimdir. Her iki kesimdeki esas amaç ‘kıt kaynaklarla en fazla çıktıyı almaktır’. Toplumu oluşturan bireylerin ihtiyaçlarını karşılayan malları, karşılanma biçimine göre, özel ihtiyaçlar ve toplumsal ihtiyaçlar diye ikiye ayırmak mümkündür.

KAMUSAL EKONOMİK FAALİYETLER Toplumsal ihtiyaçları karşılayan malların arz ve talep yasalarına göre üretilmesi mümkün değildir. Bu nedenle toplumsal ihtiyaçları karşılayan mallar kamu kesimi tarafından üretilir. Toplumsal malların finansman kaynağı devletin kişilerden aldığı vergiler ve diğer kamu gelirleridir. Bu finansman gönüllülük değil ‘zorunluluk’ esasına dayanır. Tüm kaynakların tam kullanımı ve mevcut teknoloji ile ne kadar özel mal, ne kadar toplumsal mal üretilebileceği ‘üretim imkanları eğrisi’ ile gösterilebilir!

KAMUSAL EKONOMİK FAALİYETLER KAMU EKONOMİSİ İLE ÖZEL EKONOMİ ARASINDAKİ FARKLAR; 1. Amaçları Açısından Kamu Ekonomisi ve Özel Ekonomi; Biri kişisel faydayı artırma amacı güderken diğeri toplumsal faydayı artırma amacı güder. Her ikisi de ‘kıt kaynaklarla en çok çıktı’ elde etmeye çalışır. 2. Karar Alma Süreci Açısından Kamu Ekonomisi ve Özel Ekonomi; Özel kesimde hangi malların, kimler için, nasıl ve ne kadar üretileceğine piyasa güçleri olan girişimciler tüketicilerin talepleri doğrultusunda karar verirler. Kamu kesiminde ise kararlar siyasal sistem aracılığıyla alınır.

KAMUSAL EKONOMİK FAALİYETLER Hangi tür malların, ne kadar ve nasıl üretileceğine ülke yönetimini elinde bulunduran siyasi otorite karar verir. Kamu ekonomisinin büyüklüğü, kamu kesimini temsil eden unsurların yapmış oldukları harcamaların gayrisafi milli hasılaya oranıyla hesaplanmaktadır. Bu hesaba göre ‘konsolide devlet bütçesi, mahalli idarelerin, fonların, döner sermaye kuruluşlarının, KİT’lerin, sosyal güvenlik kuruluşlarının ve diğer kamu tüzel kişilerinin’ harcamalarının toplamı kamu ekonomisini temsil eder. Bu harcamaların milli gelire oranı ekonomik pastadan kamu sektörünün aldığı payı gösterir.

KAMUSAL EKONOMİK FAALİYETLER Az önceki kuruluşların gelirlerinin toplanması da kamu kesimi büyüklüğünü verir. KAMU EKONOMİK FAALİYETLERİNİN NEDENLERİ; Devletin ekonomiye müdahalesini ve ekonomik faaliyette bulunmasını zorunlu kılan faktörler; Kamusal mal ve hizmetlerin üretimi, Dışsallıklar, Doğal tekeller, Özel mallar (Tam rekabetten sapmalar)

KAMUSAL EKONOMİK FAALİYETLER A. Kamusal (Toplumsal) Mal ve Hizmetler; Bunlar Tam Kamusal Mallar, Yarı Kamusal Mallar, Erdemli Mallar, (Erdemsiz Mallar) Kulüp Malları. 1. Tam Kamusal Mallar; Tam kamusal mal ve hizmetler faydası bütün topluma ait olan mal ve hizmetlerdir. Bu tür mal ve hizmetlerin faydası birimlere bölünemez,

KAMUSAL EKONOMİK FAALİYETLER Faydasından kimse mahrum bırakılamaz, tüketicileri arasında rekabet yoktur ve bu özelliklerinden dolayı devlet tarafından üretilir. Finansmanını devlet kişilerden karşılıksız olarak aldığı vergi ve benzeri gelirlerden temin eder. Bu malların temel özellikleri; Faydası Birimlere Bölünerek Pazarlanamaz; Fayda bireylere sunulmak üzere, birimlere ayrılıp fiyatlandırılamadığından pazarlanamaz. Hizmetleri kişisel talep doğrultusunda üretmek mümkün değildir. Yani yararlanma ölçülerine göre ödetmek mümkün olmaz.

KAMUSAL EKONOMİK FAALİYETLER Tam Kamusal Mal ve Hizmetlerin Faydasından Kimse Mahrum Bırakılamaz; Kişisel gereksinime yanıt veren herhangi mal veya hizmeti, bedel ödeyene sunmak, bedel ödemeyeni ise, bu mal ve hizmetin faydasından mahrum bırakmak mümkündür. Milli savunma gibi tam kamusal bir hizmetin faydasından kimseyi mahrum etmek mümkün değildir. Tam kamusal mal ve hizmetin finansmanına katılmayanlar bu çesit hizmetlerin faydasından dışlanamazlar.

KAMUSAL EKONOMİK FAALİYETLER Tam Kamusal Mal ve Hizmetin Tüketiminde Rekabet Yoktur; Serbest piyasada üretilen mal ve hizmetlerin faydasını sadece bunların bedelini ödeyenlere sunmak mümkündür. Piyasada satışa sunulan mallar sınırlı, buna karşılık satın alacak kişi sayısı fazla ise, bu kişiler birbirlerinin rakibidir. Yani tüketiciler arasında rekabet vardır. Toplumsal mal ve hizmetlerde böyle bir durum söz konusu değildir. Finansmanına katılanlarla katılmayanlar bu hizmetlerden aynı ölçüde yararlanır.

KAMUSAL EKONOMİK FAALİYETLER Tam Kamusal Mal ve Hizmetlerin Üretimi Devlet Tarafından Gerçekleştirilir; Kamusal ihtiyaçlar insanların toplum halinde yaşamalarının bir gereğidir. Devlet ise toplumun organize şeklini oluşturur. Dolayısıyla toplumsal ihtiyaçları karşılayan mal ve hizmetlerin üretimi devlet tarafından gerçekleştirilebilir. YARI KAMUSAL MAL VE HİZMETLER; Tam kamusal mal ve hizmetler ile özel mal ve hizmetler arasında kalan, yani sunulduğu kişiye doğrudan bir fayda sağlarken toplumun diğer bireylerine de dolaylı bir fayda (dış fayda) sağlayan her türlü mal ve hizmetler, yarı kamusal mal ve hizmetler grubuna girer. Eğitim ve sağlık

KAMUSAL EKONOMİK FAALİYETLER ulaştırma, sosyal güvenlik, sosyal yardımlar ve benzeri daha pek çok hizmetler yarı kamusal mal ve hizmetlerden sayılır. ERDEMLİ (MERİT) MALLAR; Erdemli mallar, özel mallar niteliğinde olmakla birlikte, toplumsal refahın artmasını ve yaygınlaşmasını sağlayan mallardır. Örneğin, toplumdaki yaşlı ve kimsesiz kişilerin bakımına ilişkin hizmetler, sosyal konutlar, herkese açık spor tesisleri, öğrencilere yönelik yurt ve diğer sosyal hizmetlerdir. Ayrıca, süt, balık, gazete, internet. Gelir düzeyi düşük bireylerin hayat standardını yükseltmek için bu çeşit malların üretimi ya devlet tarafından yapılır

KAMUSAL EKONOMİK FAALİYETLER Veya piyasa güçleri tarafından yapılan üretim, devlet tarafından desteklenir. ERDEMSİZ (DEMERİT) MALLAR; Edemsiz mallar, toplum sağlığını ve genel ahlakı bozan mallardır. Bu nedenle erdemli malların tam tersi nitelikte mallardır. Örneğin, uyuşturucu, alkol, sigara ve benzeri maddelerin tüketimi ile kumar ve şiddet gibi faaliyetlerden bireylerin caydırılması için devlet müdahalesi gerekli görülür.

KAMUSAL EKONOMİK FAALİYETLER KULÜP MALLARI; Kulüp olarak nitelendirilen bir örgütün, sadece kendi üyelerinin faydalanması için ürettiği mal ve hizmetlerdir. Belirli sayıdaki kişi bir araya gelerek, bazı hizmetleri üretmek üzere bir kulüp kurabilir. Kulüp çok düşük bir aidatla üyelerine hizmeti daha düşük maliyetle üretebilir ve bu yolla kulüp üyeleri kulüp hizmetlerinden yüksek bir fayda sağlamış olabilir. DIŞSALLIKLAR; Olumlu-olumsuz dışsallıklar; üretim- tüketim dışsallıkları DOGAL TEKELLER; su/petrol ve hatları, elektrik, haberleşme, yollar, kanallar. ÖZEL MALLAR; Toplumun sosyal ihtiyaçlarının karşılanması için devletin piyasa güçleri gibi faaliyetlerde bulunması ve bu amaçla işletmeler kurarak üretim yapma TAM REKABETTEN SAPMALAR; Azalan maliyetle üretim, monopolleşme, sıfır marjinal maliyetle üretim.

KAMUSAL EKONOMİK FAALİYETLER Kamu Ekonomik Faaliyetleri Hakkında Çeşitli İktisadi Görüşler; MERKANTİLİZM; yıllarında uygulanmış olan ve ülke zenginliğinin sahip olunan değerli maden stoku ile eşdeğer olduğunu savunan görüş. En ünlü temsilcisi Fransız Maliye Bakanı Colbert'dir (1665). FİZYOKRASİ; 18. yy. da “doğal düzen” taraftarı olan bu görüş ekonomideki en başat sektörün tarım olduğunu savunur. Tek vergiyi savunur. Liberalizmin öncülüdür. Dr. Quesnay, Turgot gibi yazarların yanı sıra Locke, Hume gibi filozoflarca da savunulmuştur.

KAMUSAL EKONOMİK FAALİYETLER KLASİK-LİBERAL GÖRÜŞ; yılları arasında uygulanmıştır. Serbest piyasa sisteminin üstünlüğünü savunan ve devletin ekonomiye müdahalesine karşı çıkan görüştür. Bu görüşe göre, kişisel çıkarları peşinde koşan insan topluma da hizmet etmiş olur. Ekonomik yaşamda düzeni sağlayan ve adeta otomatik olarak işleyen ‘görünmez el’ vardır. Devletin görevi toplumda düzeni, iç ve dış güvenliği sağlamaktır. Bunun için devlet mümkün olduğunca az vergi almalı ve az harcamada bulunmalıdır. Adam Smith, J. S. Mill, D. Ricardo, T. Malthus bu görüşün ilk temsilcileridir.

KAMUSAL EKONOMİK FAALİYETLER SOSYALİST GÖRÜŞ; Sosyalist görüş liberal iktisadi görüşe bir tepki olarak doğmuştur. Bu görüşü savunanlar, liberal iktisadi düzende insanların toplum çıkarına aykırı olarak özel çıkarlar peşinde koştuklarını ve bu yolla bazı insanların diğer bazı insanları sömürdüğünü ileri sürmüşlerdir. Bu düzende üretim ve değişim araçlarının tamamının devlet kontrolü altına alınması esastır. Özel mülkiyet ve ticaret serbest değildir. En ünlü temsilcileri K. Marx ve F. Engels'dir.

KAMUSAL EKONOMİK FAALİYETLER KEYNESYEN GÖRÜŞ; J. M. Keynes tarafından geliştirilen bu görüş, devletin ekonomiye müdahalede bulunmasını savunmaktadır. Klasiklere göre ekonomide sürekli olarak tam istihdam denge hali vardır Bunalımı ekonomide sürekli tam istihdam denge halinin var olmadığını göstermiştir. Keynes, ekonominin eksik istihdamda da dengede olabileceğini göstermiştir. Milli gelir ve istihdam düzeyini belirleyen ve efektif talep olarak adlandırılan unsur ‘toplam harcamalar'dır. Eksik istihdamda kamu harcamalarının artırılmasıyla efektif talep artırılmalı, enflasyon yükselirse kamu harcamaları kısılmalıdır.

KAMUSAL EKONOMİK FAALİYETLER Denk bütçe yerine açık bütçe politikası uygulanıp ekonomide istikrar sağlanmalıdır. RASYONEL BEKLEYİŞLER GÖRÜŞÜ; Klasik iktisadi görüşe dayanır. Bu görüşün esası ekonomideki rasyonellik varsayımıdır. Ekonomik birimler, mevcut bilgileri en iyi şekilde değerlendirerek en doğru kararı verebileceklerdir. Devlet uzun dönemde istikrar sağlayacak kuralları önceden belirlemeli ve ekonomiye sık sık müdahale etmemelidir. Maliye ve para politikaları etkisizdir çünkü ekonomik birimler hükümetin alacağı kararlara karşı durumlarını derhal ayarlayacak ve bu kararlar etkisiz kalacaktır. J. Muth, R. Lucas, N. Wallace ve T. Sargent tarafından ileri sürülmüş bir görüştür.

KAMUSAL EKONOMİK FAALİYETLER Dolayısıyla devletin önlemleri ani olmamalı, yavaş yavaş, aşamalı olarak uygulamaya konmalıdır. MONETARİST GÖRÜŞ; 1973 yılındaki krizle birlikte (enflasyon ve işsizliğin birlikte görülmesi) Friedman tarafından savunulan ve para arzına önem veren yaklaşımdır. ARZ YANLI İKTİSAT GÖRÜŞÜ; 1980'li yıllarda Keynesçi talep yanlı ekonomi politikaları yerine arza (üretime) önem veren ve bu çerçevede vergi indirimlerini ve kamu harcamalarının azaltılmasını savunan görüştür. R. Mundell ve A. Laffer tarafından savunulmuştur.

KAMUSAL EKONOMİK FAALİYETLER ANAYASAL İKTİSAT GÖRÜŞÜ; Liberal perspektiften, devletin ekonomiye müdahalesinin anayasaya konulacak değişmez hükümlerle sınırlandırılması gerektiğini savunan görüştür. J. Buchanan ve G. Tullock tarafından savunulmuştur. MUSGRAVE'Cİ GÖRÜŞ: Devletin temel mal ve hizmetleri üretmenin yanında, 3 gerekçeyle ekonomiye müdahale etmesi gerektiğini savurur: – *Kaynak dağılımında etkinlik (tahsis) – *Ekonomik istikrar – *Gelir dağılımında adalet

KAMUSAL EKONOMİK FAALİYETLER KAMU HARCAMALARININ ARTIŞI Kamu Harcamalarının Artış Nedenleri; A) Gerçek Artış Nedenleri; 1) İktisadi ve Sosyal Yapıdaki Değişiklikler ve Devlet Anlayışındaki Gelişmeler; 1929 Bunalımı, eğitim, sağlık, enerji, konut, altyapı çevre vb alanlarda meydana gelen sorunlar. 2) Savaş ve Savunma Harcamalarındaki Artış; 3) Nüfusun ve Şehirleşmenin Artışı; 4) Teknolojik Gelişmeler; 5) Seçimler;

KAMUSAL EKONOMİK FAALİYETLER B) Görünüşte Artış Nedenleri; 1) Hizmetlerin Para ile Görülmesi; Ayni ekonomiden paralı ekonomiye geçiş. 2) Para Değerinin Düşmesi; Enflasyon olgusu ve sonuçları 3) Bütçe Tekniğindeki Değişme; Safi hasılat yönteminden gayri safi hasılat yöntemine geçiş 4) Ülke Topraklarının Genişlemesi