GIDA GÜVENİLİRLİĞİ VE ETİKETLEME SİSTEMLERİ PROF DR AZİZ EKŞİ BİTKİSEL YAĞ SANAYİCİLER DERNEĞİ 26 MART 2015- ANKARA

KONU AKIŞI ●GIDA GÜVENİLİRLİĞİ ●İZLEME ve ETİKETLEME SİSTEMLERİ ●REFORMÜLASYON ÇALIŞMALARI ve TBSA-2010 ●SAĞLIK BEYANLARI

GIDA GÜVENİLİRLİĞİ (1)GIDA GÜVENLİĞİ:gıdada bulunma ve oluşma olasılığı olan tehlike ve risklerin kontrol altına alınması (2) GIDA GERÇEKLİĞİ: gıdanın kendine özgü özellikleri taşıması, aslına uygun olması(beyan dahil)

5996 SAYILI YASA MADDE 21/1:gıdaların sağlığa zararsız ve tüketime uygun olması = insan sağlığının korunması MADDE 24/4: gıdaların taklitsiz ve tağşişsiz olması = gıda saflığının korunması

GG ARAÇLARI (5996) KAYIT/ ONAY (MAD 30) HACCP (MAD 29) İZLENEBİLİRLİK/ETİKETLEME(MAD 24) KAMU KONROLU(MAD 31) PİYASADAN ÇEKME(MAD 23)

İZLENEBİLİRLİK TANIM; gıda zinciri boyunca (üretim, işleme, dağıtım) gıdanın, elde edildiği hammaddenin, içerdiği her maddenin izinin sürülmesi (MAD.3/39) KOŞUL; bir sistem/veri tabanı oluşturulması ve uygun şekilde etiketleme veya belirlenecek bilgi ve belgelerle tanımlama gerekli GÖREV: gıda işletmecisinin (MAD.24/2)

İZLENEBİLİRLİK GIDA zincirinde geçerli olan “bir adım önce – bir adım sonra” uygulamasıdır HATA KAYNAĞI ve SORUMLU? PİYASADAN TOPLAMA ve GERİ ÇEKME

e-ETİKETLEME(ÜDTS) 03.09. 2013 TGK ETİKETLEME Y. 06.09.2013 7 gıda grubunu 31.12.2013 sonuna kadar süre 31.12.2015’e kadar zaman var

e-ETİKETLEME KAĞIT temelli etiketlemeye ek olarak ELEKTRONİK etiketleme uygulaması Her tüketici ambalajı üzerine,kimlik numarası içeren üzeri kapalı etiket yapıştırılması(ÜRETİCİ) Etiketin açılarak kimlik numarası üzerinden akıllı tlf veya internet aracılığı ile etiket bilgilerini sorgulanması(TÜKETİCİ)

e-ETİKETTEN BEKLENEN Tüketicinin gıda etiketinde bulunması zorunlu bilgilere daha kolay ulaşması, Toplatma/piyasadan çekme kararının önceden bilinmesi, Kağıt etikette bilgi değiştirmeye yönelik uygulamaların önlenmesi, Sahte ve hileli(taklit ve tağşişli) gıdaların satışının engellenmesi

SEKTÖR KAYNAKLI KISITLAR BİRİNCİL ÜRETİM KAYIT/ ONAY KALİTE SİSTEMİ FARKINDALIK

1.1. BİRİNCİL ÜRETİM Gıda zincirinin ilk halkası 3 milyon işletme Küçük ve parçalı Kooperatifleşme düzeyi düşük HACCP zorunlu değil

1.2. KAYIT/ ONAY ÜRETİM YERİ: KAYIT :55 228 ONAY : 5 604 TOPLAM: 60 927 ONAY ORANI: %66.7 MART 2014 GRUP TOPLAM ONAY ONAY(%) SÜT 2 222 1 475 66.4 ET 2 139 1 285 60.1 YUMURTA 975 749 76.8 DİĞER 268 229 85.3 A.TOPLAM 5 604 3 738 66.7 SÜT TOP 5 943 3 463 58.7 G.TOPLAM 11 547 7 201 62.4

1.3.KALİTE SİSTEMİ BİRİNCİL üretim hariç HACCP uygulaması zorunlu Gıda üretim yerlerinin çoğu KOBİ düzeyinde HACCP belgeli üretim yeri sayısı: ~1 300

3.4.FARKINDALIK Gıda işletmelerinde izlenebilirlik sistem oluşturması zorunlu Hatay ilindeki 55 süt işleme tesisinde, izlenebilirlik sistemi yalnızca %8 Çoğunun,”izlenebilirlik kavramının farkında bile olmadığı” belirtiliyor SIKI,H.T.,BUDAK,D.B.,AVŞAR,Y.K.2012. GIDA, 37(5), 279-285.

1.5.GIDA FARKLILIĞI Ambalaj büyüklüğü, kapama tekniği, muhafaza yöntemi, fiyat düzeyi Bu farklılık , hile tipine de (kayıt dışı, kaçak, taklit, tağşiş vd) yansımaktadır Çözümün hem gıda grubu özelinde aranması gerekli Çoğu kez, kayıt altına alma ve güvenceli kapak yeterli Her koşulda kontrol gereklidir

ZORUNLU ETİKET BİLGİLERİ gıdanın adı, bileşen listesi alerjen bileşen/ işlem yardımcısı listesi belirli bileşenlerin veya bileşen gruplarının miktarı gıdanın net miktarı tavsiye edilen tüketim tarihi veya son tüketim tarihi, özel muhafaza ve/veya kullanım koşulları, gıda işletmecisinin adı veya ticari unvanı ve adresi, işletme kayıt numarası, menşe ülke, gıdanın kullanım talimatı, gerekli durumlarda alkol derecesi,hacmen % 1,2’den fazla beslenme bildirimi

e-ETİKET FARKLI MI? BİLDİRİMLERİN KAPSAMI DAYANDIĞI VERİ TABANI GIDANIN TGK’SİNE AYKIRILIĞI GIDANIN FİZİKSEL KONUMU ETİKETİN DEĞİŞTİRİLMESİ VERİLERİN TAŞINMASI ETKETİN OKUNMA KOLAYLIĞI BİLGİLERİN GİZLİLİĞİ ETİKETLEME MALİYETİ

FARK YOK ETİKET BİLGİSİ FARK VAR MI? ❶BİLGİNİN KAPSAMI GIDA ETKETLEME YÖNETMELİĞİNİN ÖNGÖRDÜĞÜ ZORUNLU BİLGİLER ❷ DAYANDIĞI VERİ TABANI GİRDİ, SÜREÇ, GIDA KONTROL KAYITLARI ❸ GIDANIN FİZİKSEL KONUMU E-ETİKET DE BİLGİ VERMİYOR, BİLGİ AKIŞI ZOR, DAĞITIM SİSTEMİ YETERSİZ ❹ GIDANIN TGK’NE AYKIRILIĞI KONTROL İLE BELİRLENEBİLİYOR, KONTROL SONUCU ÖNCE ÜRETCİYE ❺ ETKETİN DEĞİŞTİRİLMESİ İKİ UYGULAMA İÇİN DE GEÇERLİ

FARK VAR!. ETİKET BİLGİSİ FARK VAR MI? ❶ VERİLERİN TAŞINMASI İNTERNET ÜZERİNDEN ENTEGRE BİR SİSTEMLE BİLGİ MERKEZİNE ❷ ETİKETİN OKUNMA KOLAYLIĞI KAĞIT ETİKETTE YAZI KÜÇÜKLÜĞÜ, ELEKTRONİK ETİKETTE AÇMA, YAZMA, ULAŞMA(TLF,İNTERNET GEREKLİ) ❸ VERİLERİN GİZLİLİĞİ E-ETİKETTE BİLGİ MERKEZİN GÜVENİLİRLİĞİ ÖNEMLİ ❹MALİYET HER AMBALAJ İÇİN KAĞIT+ E-ETİKET, KÜÇÜK AMBALAJİÇİN DE AYNI BEDEL ❺ SATIŞ ÖZELLİĞİ E-ETİKET OKUNUNCA GIDANIN SATIŞ ÖZELLİĞİ ORTADAN KALKIYOR

KISACA Farklılıklar nedeni ile gıda sektörünün aynı bilgi sistemine entegrasyonu söz konusu değildir Bilgi gizliliği, satış özelliği, maliyet düzeyi açısından ciddi sakıncalar vardır Bildirimlerinin gerçekliği, gıdanın zararsızlığı veya hilesizliği etiket üzerinden doğrulanamaz. Geri çağırma, her iki koşulda da üretici üzerinden yapılmak zorundadır Gıda etiketinde zaten yer alan aynı bilgilerin, ikinci bir etiketteki kod üzerinden ve kullanımı kısıtlı araçlarla tüketiciye ikinci kez ulaştırılmasına gerek yoktur.

REFORMÜLASYON WHO(2004)’nün ‘diyet, fiziksel aktivite ve sağlığa ilişkin global strateji’ belgesi ile güncelliği artan bir kavramdır Bu strateji, EC(2007) tarafından da benimsenmiştir THSK(2013) tarafından hazırlanan ‘sağlıklı beslenme ve hareketli hayat programı’ nda da reformülasyon yer almıştır

STRATEJİNİN HEDEFİ WHO stratejisinin hedefi; ‘bulaşıcı olmayan hastalık’ yaygınlığının azaltılması” ve bu amaçla gıdalardaki özellikle “tuz, ilave şeker ve doymuş/trans yağ” gibi bileşenlerin azaltılması’

AB DENEYİMİ -Tüketici farkındalığı sağlanması -Bilimin anahtar olması -Planlama ve uygulaya paydaşların katılımı -Hedeflerin açık ve ölçülebilir olması -Bileşenlerin tüketim düzeyi ve gıda gruplarının katkısı -İzleme için saydam bir mekanizma oluşturulması -Uygulama için yeterli kadro ve kaynak ayrılması -Küçük işletmelere de destek verilmesi

UYGULAMA KRİTERLERİ Teknoloji( besin değerinin, gıda güvenliğinin, raf ömrünün, reolojik özelliklerin vb etkilenmesi açısından) Tüketici( reformülasyonun kabul görüp görmeyeceği, bunun nasıl belirleneceği vb) Maliyet( maliyete ve fiyata nasıl yansıyacağı) Yasal(geçerli düzenlemelere uygun olup olmayacağı, hangi düzenlemelerin gerekli olacağı)

TÜRKİYE UYGULAMASI 1. Reformülasyon stratejisinin belirlenmesinde izlenen yol (paydaş,hedef vb) gerçekçi midir? 2. Türkiye’de de azaltılması öngörülen gıda bileşenlerinin (tuz, ilave şeker, doymuş/trans yağ) güncel/geçerli tüketim düzeyi nedir? 3ç Bu bileşenlerin her birinin tüketimine farklı gıda gruplarının katkısı bilinmekte midir? 4. Tüketimde endüstriyel üretimin payı nedir? 5. Tüketimi fazla olan gıda bileşenleri gibi, tüketimi yetersiz besin ögeleri de yok mudur?

TBSA 2010’ a göre:

TÜKETİM sıklığı HER GÜN % ayçiçek yağı tüketen 67.4 zeytin yağı tüketen 35.3 ÇAY tüketen 92.6 MARGARİN tüketmeyen 69.1 TEREYAĞI tüketmeyen 50.3 ALKOL tüketmeyen 84.9 SÜT tüketmeyen 44.6 ET tüketmeyen 20.2 TÜKETİM sıklığı

OBEZ MİYİZ? BKI KADIN% ERKEK% ORTA >18.5 2.7 1.8 2.2 25-29.9 41.0 39.1 40.1 >30 29.0 20.5 24.8 >25 59.6 70.7 65.1 AB 34.2 - ABD 35.3 33.3

Makro besin ögesi tüketimi [12-75] BİRİM KADIN ERKEK ORTA RDA ENERJİ kcal/gün 1610 2060 1835 2000 KHİDRAT g/gün 205 264 235   PROTEİN 51 65 58 min 50 YAĞ 63 78 66 max 65 %E 54.0 52.8 53.4 %50-55  13.0 13.4 13.2 T.YAĞ 34.6 33.5 34.1 %20-35 ŞEKER 18.4 25.1 21.8 SODYUM 1639 2287 1963 2400 =6 g tuz  POSA 20.1 23.4 25

Yağ asidi profili KADIN ERKEK ORTA 20.7 26.5 23.6 22.3 28.6 25.5 16.3 YAĞ ASİDİ (g/gün) KADIN  ERKEK  ORTA  %E SAFA 20.7 26.5 23.6 11.5 MUFA 22.3 28.6 25.5  12.5 PUFA 16.3 19.8 18.1  9.0   OMEGA-3 1.2  OMEGA-6 16.7  KOLESTROL mg/dL 179 245 212 Yağ asidi profili

Tuz tüketimi

Çay şekeri 25.7 g/gün

Mineral alımı [19-64 yaş] MİNERAL BİRİM KADIN ERKEK ORTA RDA Zn mg/gün   8.4 11.0 9.7 10 Fe 10.2 12.5 11.4 14 P 886 1145 1016 700 I µg/gün 58.7 69.8 64.3 150 Ca 592 711 652 800 Mg 247 292 270 375 Mn 6.4 8.0 7.2 2 K 2293 2638 2466

Vitamin alımı [19-64 yaş] VİTAMİN BİRİM KADIN ERKEK ORTA RDA NİYASİN mg/gün 10.3 13.9 12.1 16 PANTO.. 5.0 6.2 5.6 6 FOLAT µg/gün 326 398 543 200 A 1123 1423 1273 800 B1 0.82 1.00 0.91 1.1 B2 1.13 1.46 1.30 1.4 B6 1.33 1.63 1.48 B12 2.69 4.26 3.48 2.5 C 139 142 141 80 D 0.83 1.24 1.04 5 E 14.9 16.8 15.9 12 K 336 352 344

REFORMÜLASYON İÇİN Tuz, şeker ve toplam ve trans yağ için tüketim düzeyi Hangi gıdalardan hangi oranda karşılandığının belirlenmesi Tüketimi yetersiz besin ögelerinin de dikkate alınması Reformülasyon gerekli ise; uygulanabilirliğinin irdelenmesi (teknoloji, maliyet, tüketici ve düzenleme açısından) Her bileşen için hedef tüketim düzeyinin belirlenmesi İzleme için yöntem ve kriter tanımlanması Beslenme ve sağlık araştırmasının güncellenmesi!...

CHOWDHURY et al. 2014. ω-6 ile CHR arasındaki ilişki anlamlı değil ω-3 ile CDR arasında anlamlı zıt ilişki var SAFA ile CDR arasında 0 ilişki var MUFA ile CDR arasında 0 ilişki var Annals of Internal Medicicine, 160(6), 398-408 www.analls.org

SAĞLIK BEYANLARI AB’deki 253 sağlık beyanı 12 tanesi yağ asidi ile ilgili YAĞ ASİDİ KATKISI LA KOLESTEROL DÜZEYİ ALA DHA BEYİN FONKSİYONU, GÖRME FONKSİYONU, KOLESTEROL DÜZEYİ, TRİGLİSERİD DÜZEYİ EPA/DHA KALP FONKSİYONU, KAN BASINCI, TRİGLİSERİD DÜZEYİ OLEİK KOLESTEROL DÜZEYİ(SAFA YERİNE..) ZY/ZPF LİPİD OKSİDASYONU(SAFA YERİNE..) MUFA/PUFA

Kaynaklar 1 Waxman A.2004. WHO global strategy on diet,physical activity and health.Food and Nutrition Bulletin 25, 292-302. 2 European Commission.2007. White paper on a strategy for Europa on nutrition, overweight and obesity related health issues.Brussels. 3 Webster J.2009. Formulating food products for health:contex and key issues for moving forward in Euorope. http://ec.europe.eu 4 THSK. 2013. Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Programı 2012- 2018.http://beslenme.gov.tr/content/files/home/turkiye_ saglikli_beslenme_ve_hareketli_hayat_programi.pdf 5 Sağlık Bakanlığı ve Hacettepe Üniversitesi.2014. Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması 2010. http://www.saglik.gov.tr/ TR /belge/1-32407 /turkiye- beslenme-ve-saglik-arastirmasi- 2010-yayinlandi.html

Gıda tüketim profili KADIN ERKEK ORTA kcal 46.9 82.9 65 21.0 26.3 24 g/kişi.gün KADIN ERKEK ORTA kcal  ET 46.9 82.9 65   YUMURTA 21.0 26.3 24 BAKLAGİL VB 13.3 16.6 15 SÜT VE TÜREVİ 143.4 162.6 153 MEYVE-SEBZE 535.7 534.2 535 EKMEK 153.9 239.7 197 492  YAĞ 27.9 32.3 30 270  -KATI YAĞ 7.7 10.3 9 81  -SIVI YAĞ 20.2 22.0 21 189  ŞEKER 18.4 25.1 21.8 87  İÇECEK 542 722 632 SU 952 1080 1016 Gıda tüketim profili