SUÇ GELİRLERİNİN AKLANMASI VE TERÖRİZMİN FİNANSMANI İLE MÜCADELE İstanbul, Ocak 2006

GÜNDEM Giriş Suç Gelirinin Aklanması (Karapara) Nedir? Yasal Yükümlülükler Karapara – Kayıtdışı İlişkisi Aşamalar Yöntemler Terörizmin Finansmanı ile Mücadele Şüpheli İşlemlerin Bildirimi ve Raporlama Müşterini Tanı (KYC) Risk Bazlı Müşterini Tanı Politikaları Sistemsel Çözüm Perspektifleri Örnekler Sonuç

GİRİŞ Son yıllarda, karaparanın aklanması ve terörün finansmanının önlenmesine yönelik olarak artan riskler karşısında, ülkemizde ve dünyada konuya ilişkin yasal düzenlemeler güçlendirilmekte ve denetim çalışmaları yoğunlaştırılmaktadır. Mevcut gelişmeleri dikkatle izlemek suretiyle, bu mücadeledeki yükümlülüklerimizin bir sonucu olarak sektör çalışanlarının bilgilerini sürekli güncel tutmaya yönelik eğitim faaliyetlerine büyük önem vermekteyiz.

GİRİŞ IMF verilerine göre global düzeyde bir yılda aklandığı tahmin edilen karapara miktarı 600 bio $ ile 1.500 bio $ arasındadır. Uluslararası platformlardaki Karaparanın aklanması ile mücadele sürecindeki gelişmelere paralel ülkemizde de hukuki ve sistemsel değişiklikler yapılmaktadır. AB Uyum sürecinde Türkiye Karaparanın aklanması ile mücadele standartlarının AB seviyesine çıkarılmasında kendisine proje partneri olarak İtalya’ yı seçmiştir. TBB çerçevesinde konu ile ilgili çalışma grubu oluşturulmuştur. Çalışma grubunda sektör için standartlar kılavuzu oluşturulmuş ve şüpheli işlem kategorilerinin yeniden belirlenmesi çalışmalarına katkı sağlanmaktadır.

BİR SUÇ FENOMENİ KARAPARA BANKACILIK SEKTÖRÜ AÇISINDAN ÖNEMİ MESLEKİ YÖNDEN Bankalar güven ve itibar müesseseleridir. Bankalar birbirleri, müşterileri, çalışanları ve diğer kurumlarla ilişkilerinde, her türlü iş ve işlemlerinde “Bankacılık Etik İlkeleri” ni uygulama kararlılığındadır.

Bu ilkeler; Dürüstlük Güvenilirlik Saydamlık Toplumsal Yararın Gözetilmesi Çevreye Saygı KARAPARANIN AKLANMASI İLE MÜCADELE

EKONOMİK VE SOSYAL YÖNDEN KARAPARA Günümüzde küreselleşme giderek yaygınlık ve derinlik kazanmaktadır. Küreselleşmenin en önemli sonuçlarından birisi, para, mal, sermaye ve insan hareketlerinin hızlanmasıdır. Bilgi teknolojilerindeki hızlı gelişim para ve sermaye hareketlerinin hızını arttırmakta ve elektronik ortamda işlemler denetlenmesi zor bir hızla gerçekleştirilmektedir. Dünya finans piyasasının kazandığı bu yeni yapı karapara aklayıcıları açısından uygun bir ortam yaratmaktadır.

ULUSLARARASI İLİŞKİLER YÖNÜNDEN KARAPARA Küreselleşme sonucu dünya mali sisteminde artan entegrasyon uyuşturucu, silah kaçakçılığı gibi uluslararası boyutta gerçekleştirilen suç faaliyetleri açısından uygun bir uluslararası ortamın oluşmasına neden olmuştur. Suç gelirlerini aklamak isteyenler için bankacılık sektörü ve bağlı olduğu mali sistem temel bir hedef haline dönüşmüştür. Sistemi ve ülke ekonomilerini korumak için uluslararası işbirliği ve bu amaçla kurumlaşma zorunlu hale gelmiştir.

KARAPARA ÇOK BOYUTLU BİR İLİŞKİLER BÜTÜNÜDÜR

KARAPARANIN TANIMI SOSYAL ANLAMDA AHLAKİ ANLAMDA EKONOMİK ANLAMDA Dolaylı yada dolaysız sosyal hayata zarar veren her türlü faaliyetten elde edilen kazançtır. AHLAKİ ANLAMDA Yasalarca yasaklansın yada yasaklanmasın toplumsal olarak ahlaki görülmeyen fiiller sonucunda elde edilen tüm kazançlardır. EKONOMİK ANLAMDA Ekonomik hayatı düzenleyen kurallar ihlal edilerek elde edilen kazançlar. Vergi kaçakçılığı amacıyla usulsüz ve gizli yapılan işlemler bu kapsamda değerlendirilir. HUKUKİ ANLAMDA Ülke mevzuatlarında öncül suç olarak belirlenen fiillerden elde edilen gelirlerdir.

KARAPARA – KAYITDIŞI EKONOMİ Yasadışı Alan Yasal Alan Kayıtdışı Ekonomi Vergi Kaçağı KARAPARA Yasa dışı kazanç alanı

KARAPARA – KAYITDIŞI KAZANÇ İLİŞKİSİ Kayıtdışı ekonomi ile karapara faaliyetleri birbirinden farklı kavramlardır. Faaliyetlerin hareket yönü (yasal - yasa dışı alanlar arasında) farklı olmasına rağmen, ilişkinin paralel olduğu da unutulmamalıdır. Karapara aklayıcıları aklama için kayıtdışı ekonominin yaygın olduğu ülkeleri tercih etmektedirler. Kayıtdışı ekonomi, kayda tabi tutulmamış ancak çoğunlukla yasal faaliyetler sonucu elde edilmiş kazançların varolduğu ekonomik ilişkiler yapısıdır.

KARAPARA – KAYITDIŞI KAZANÇ İLİŞKİSİ Kayıtdışı ekonomik ilişkilerin esas amacı vergi, sosyal güvenlik ödemeleri gibi yasal yükümlülüklerden kaçınarak faaliyetlerin sürdürülmek istenmesidir. Karapara aklayıcılarının amacı ise, gerekirse vergi yükümlülüklerine de tabi olarak, yasa dışı faaliyetler sonucu elde ettikleri kazançları yasal mali sisteme entegre etmektir. Kayıt dışı ekonomi kapsamında faaliyet gösterenler mümkün olduğunca kayıt altına girmekten kaçınırken, karapara aklayıcıları kayıt altına girme çabasındadır.

4208 SAYILI YASADA KARAPARA TANIMI Yapılan tanımlama ile belli yasalar ve yasa maddeleri sayılmak suretiyle, bu maddelerde suç olarak belirtilen fiillerin işlenmesi sonucu elde edilen; Para Para yerine geçen her türlü kıymetli evrak Mal Gelirler Bir para biriminden diğerine çevrilmesi dahil sözü edilen değerlerin birbirine dönüştürülmesinden elde edilen maddi menfaat ve değer Karapara olarak nitelendirilmiştir.

ÖNCÜL SUÇ Uyuşturucu Madde Ticareti ve Kullanımı Gümrük Kaçakçılığı Silah Kaçakçılığı Organ ve Doku Kaçakçılığı Tarihi Eser Kaçakçılığı Sahte Fatura ile İlgili Suçlar Devletin Şahsiyetine Suçlar Kişi Hürriyetinden Mahrumiyet Tehdit ile Mefaat Temini Yıkıcı, Öldürücü Aletler ve Ecza Kaçakçılığı Parada Kalpazanlık Para Değerini İndirerek Tağyir Taklit Parayı Tedavüle Çıkarma Rüşvet

ÖNCÜL SUÇ Taşıma Biletlerinde Kalpazanlık Devlet Mührünü Taklit ve Kullanma Resmi Mühür ve Aletleri Taklit ve Kullanma Taklit İleri Taşıyan Şeyin Satılması Resmi Belgede Sahtecilik Hususi Belgede Sahtecilik Meşruiyet Belgelerinde Sahtecilik Fuhuşa Teşvik, Kadın Ticareti Yağma Senedin Yağması Korkutarak Faydalanma Adam Kaldırma Hileli İflas Nitelikli Dolandırıcılık

YASAL DÜZENLEMELER 19 Kasım 1996 tarihinde 4208 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesine Dair Kanun Yürürlüğe girmiştir. Söz konusu yasa kapsamında mali sektörde faaliyet gösteren tüm firmaların karaparanın aklanması ile mücadelede yükümlüdürler. Karapara ve terörizmin finansmanının önlenmesine ilişkin mücadelenin etkinleştirilmesi çerçevesinde Maliye Bakanlığı bünyesinde Mali Suçları Araştırma Kurulu (MASAK) kuruldu. MASAK yasa kapsamında yaptığı araştırmalarında yine Maliye Bakanlığı bünyesinde çalışan müfettiş, denetmen ve kontrolörlerden yardım almaktadır. Kanun çerçevesinde yönetmelikler hazırlandı, 1 Haziran 2005 itibariyle değişen T.C.K. çerçevesinde suçun tanımı ve cezai müeyyideleri düzenlendi.

ULUSLARARASI AKTÖRLER VE ÇOK TARAFLI SÖZLEŞMELER Avrupa Birliği 1 Numaralı Direktifi Basel İlkeleri Viyana Konvansiyonu Strazburg Konvansiyonu Palermo Sözleşmesi Wolfsberg Prensipleri Avrupa Birliği 2 Numaralı Direktifi Egmont Grubu FATF Avrupa Birliği 3 Numaralı Direktifi

AKLAMA SUÇUNUN CEZASI VE MÜSADERE 4208 sayılı yasaya göre karapara aklama suçunu işleyenler 2 yıldan 5 yıla kadar hapis ve aklanan paranın bir katı ağır para cezasıyla cezalandırılır. Suçu işleyenlerin nemaları da dahil olmak üzere karapara kapsamındaki mal ve değerler ile bunların ele geçirilememesi halinde bunlara karşılık gelen malvarlığının müsaderesine hükmolunur. Suç Bankalar Yasasına göre faaliyet gösteren kurumlarda çalışanlar tarafından işlenirse hükmolunacak cezalar 1 misli arttırılacaktır.

ŞÜPHELİ İŞLEM NEDİR? 2 Sıra No.lu MASAK Genel Tebliği Şüpheli işlem, yükümlüler nezdinde veya bunlar aracılığı ile yapılan veya yapılmaya teşebbüs edilen işlemlere konu para ve para ile temsil edilebilen değerlerin yasa dışı yollardan elde edildiğine dair herhangi bir bilgi, şüphe veya şüpheyi gerektirecek bir hususun olması halidir. YÜKÜMLÜLER 4208 sayılı yasanın uygulanmasına ilişkin yönetmeliğin 3 ve 12. maddelerine göre bankalar şüpheli işlemleri bildirmek zorunda olan yükümlüler arasında sayılmıştır.

ŞÜPHELİ İŞLEM TİPLERİ Mali Suçları Araştırma Kurulu’nun 2 ve 3 sıra numaralı genel tebliğlerinde belirtilmiştir. Sayılan şüpheli işlem tiplerinin içerdiği bazı çarpıcı unsurlar şunlardır: İşlem yapılırken bilgi verilmesinde isteksiz davranılması Kimlik bilgilerinin edinilmesinde zorlukla karşılaşılması Çok az bilgi verilmesi Gerçek dışı bilgi verilmesi Mali durumla ilgili yanıltıcı bilgi verilmesi Yapılan işlemin beyan edilen amaca uygun olmaması İşbirliği yapmayan ülke ve bölgeler ile organize suç şebekelerinin etkin olduğunun bilindiği yerlere sıklıkla para transferi yapılmak istenmesi Hesaplarda büyük miktarda atıl para tutulması

ŞÜPHELİ İŞLEM TİPLERİ Hesap bakiyelerinde anormal artış olması Müşterinin sürekli iş yaptığı ve para gönderdiği adreslerin bir anda değişmesi ve bu hesap ve adreslere yönelik büyük bir para akımının başlaması Genelde bir hesap kullanılmaksızın yurtdışına veya yurtdışından yurtiçine önemli miktarda yada çok sık aralıklarla para transferi yapılması Hesap kullanılmaksızın sıklıkla EFT ve havale yapılması Aynı hesapta olabilecek tutarların parçalara ayrılmış biçimde farklı hesaplarda tutulması Yapılan veya gelen EFT ve havalelerin nakit olarak ödenmesinin istenmesi İşlem tutarının bildirim yapılmayacak tutarlarda olmasına özen gösterilmesi

ŞÜPHELİ İŞLEM TİPLERİ Çok sayıda kişinin makul bir açıklamada bulunmadan aynı hesaba para yatırması Yurtiçi bankayla çalışmayı gerektirmeyecek kadar küçük ticari hacmi olanların yabancı bankalara fon transferi için hesap açtırması Yüksek meblağda kredi alınması ve borcun makul bir açıklama olmadan kısa süre sonra geri ödenmesi Yurtdışında (genellikle off shore bankalarında) bir hesap teminat gösterilerek yurtiçinde kredi alınması, kredinin ödenmeyerek teminat gösterilen hesabın haciz edilmesi sonucu paranın yurda getirilmesinin sağlanması Yurtiçinde alınan kredinin geri ödemelerinin off shore bankalardan yapılan transferlerle yapılması

ŞÜPHELİ İŞLEM TİPLERİ Hisse senedi ve benzeri nitelikte yatırım hesabı işlemleri yapılmak üzere aynı anda birden fazla hesap açılması, sürekli kar veya zarar yaratan benzer işlemlerin yapılması Yatırım hesabında uğranılan zararların sürekli başka bir yatırımcıdan gönderilen paralarla kapatılması

KİMLİK TESPİT EDİLME ZORUNLULUĞU 4208 sayılı yasa uyarınca MASAK kimlik tespitine ilişkin usul ve esasları belirlemiştir. Bankalar kimlik tespiti yapmakla yükümlüdür. Bankalar yükümlü gruplarının içinde olduklarından taraf oldukları veya aracılık ettikleri 12.000 YTL veya muadili dövizi aşan işlemlerde kimlik tespiti yapmak zorundadırlar. Bu işlemler; Her türlü alım-satım Havale Ödeme Saklama Takas Trampa

KİMLİK TESPİT EDİLME ZORUNLULUĞU Borç alma Borç verme Borcun nakli Alacağın temliki Kiralama Kiraya verme Mevduat Kar-zarara katılma veya cari hesaplardan para çekme veya yatırma Çek ve senet tahsili Sermaye piyasası işlemleri Benzeri işlemler

KİMLİK TESPİT EDİLME ZORUNLULUĞU Aşağıda belirtilen işlemlerde kimlik tespiti yükümlülüğü herhangi bir parasal sınıra tabi değildir. Sigortalama Finansal kiralama Kiralık kasa hizmetleri Mevduat hesabı Kar-zarara katılma hesabı Cari hesap Repo

KİMLİK TESPİT YÖNTEMİ Gerçek Kişiler T.C.Vatandaşları Nüfus Cüzdanı Sürücü Belgesi Pasaport Yabancı Uyruklu Kendi Ülke Pasaportu İkamet Tezkeresi Tüzel Kişiler Ticaret Siciline Kayıtlı Tescile dair belge örneği Yetkili temsilci ve imza sirküleri Vakıflar Vakıflar siciline ilişkin belgeler Dernekler Dernekler Tüzüğüne ilişkin belgeler

KİMLİK TESPİT YÜKÜMLÜLÜĞÜNE UYULMAZSA NE OLUR? Belirlenen esaslar çerçevesinde kimlik tespiti yapmayanlar, kimlik tespitine ilişkin belgeleri 5 yıl süreyle saklamayanlara 6 aydan 1 yıla kadar hapis ve her yıl Yeniden Değerlendirme Oranına göre güncellenen tutarlarda para cezası verilmektedir.

BİLGİ VE BELGE VERME YÜKÜMLÜLÜĞÜ 4208 sayılı yasanın 5. maddesi gereği Karapara aklama suçunun incelenmesi ve araştırılmasında görevli; MASAK Başkanlığı ve Uzmanları Maliye Müfettişleri Hesap Uzmanları Gelirler Kontrolörleri Bankalar Yeminli Murakıpları Hazine Kontrolörleri Sermaye Piyasası Kurulu Uzmanları tarafından istenilecek bilgi ve belgeler verilmeli ve gerekli kolaylık sağlanmalıdır.

SIR SAKLAMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ MASAK Başkanı, Başkan Yrd., Uzman ve Uzman Yrd.ları ve diğer personel, Mali Suçlarla Mücadele Koordinasyon Kurulu Başkan ve Üyeleri, 4208 sayılı Kanun hükümleri uyarınca yetki kullanan diğer kamu görevlileri Bilgilerine ve ihtisaslarına başvurulan gerçek ve tüzel kişiler, Bilirkişilik görevi ifa edenler, 4208 sayılı yasanın 6. Maddesi uyarınca haklarında soruşturma yapılan kişiler hakkında öğrendikleri bilgileri görevleri sona erse dahi ifşa edemezler

UYUM GÖREVLİSİ ATANMASI Uyum Görevlisi: Yükümlülerin yönetmelikler uyarınca yapmaları gereken şüpheli işlem bildirimlerinin gereklerini yerine getirmek bakımından, ilgili kuruluşun idari yapısı içinde genel müdür veya genel müdür yardımcısına doğrudan bağlı olacak şekilde görevlendirilecek üst düzey personel MASAK 4 no.lu tebliği uyarınca Bankalar ve Katılım Bankaları için zorunludur.

İÇ DENETİM 4208 sayılı Kanunun Uygulanmasına İlişkin Yönetmeliğin 16. Maddesi uyarınca; Bankalar ve Katılım Bankaları işlemlerinin karapara mevzuatına uygun olup olmadığını denetiminin yapılması, Denetimlere ilişkin istatistiki sonuçların (denetim yapılan şube sayısı, kimlik tespiti ve şüpheli işlem açısından kontrol edilen işlem sayısı formatında) takip eden yılın Mart ayı sonuna kadar MASAK Başkanlığı’ na bildirmesi gerekmektedir.

EĞİTİM İlgili yönetmelikler uyarınca mükellefiyetlerin çalışanlar tarafından bilinmesini sağlayacak gerekli eğitimi vermeleri Bankalar ve Katılım Bankalarına zorunlu kılınmıştır.

DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLERE UYULMAZSA NE OLUR? Belirlenen esaslar çerçevesinde diğer yükümlülüklerini yerine getirmeyenler hakkında 6 aydan 1 yıla kadar hapis cezası ve her yıl Yeniden Değerlendirme Oranına göre güncellenen tutarlarda para cezası verilmektedir.

KARAPARA AKLAMANIN AŞAMALARI

KARAPARA AKLAMANIN AŞAMALARI Genellikle 3 aşamadan oluşan bir süreçtir. Bu aşamalar kirli bir çamaşırın makinede yıkanmasına benzetilir. Birinci aşamada çamaşır makineye atılır. Yerleştirme (placement) aşamasıdır.

YERLEŞTİRME AŞAMASI (PLACEMENT) ÖZELLİKLERİ Gelir nakit formundan kurtarılarak finansal sisteme dahil edilir. Tespit, takip, yakalama ve el koymanın en kolay aşamasıdır. Gelir nakit formundadır. Kayıtdışı ekonominin ve nakit para kullanımının yaygın olduğu ülkeler bu aşama için elverişli ortamları sunar.

YERLEŞTİRME AŞAMASI (PLACEMENT) YÖNTEMLERİ Nakit para fiziki olarak yurdışına çıkarılarak denetimin az olduğu ülkelerde bankaya yatırılabilir. Küçük tutarlara bölünür, bildirim tutarlarının altında kalan paralar çeşitli bankalara, farklı kişiler adına açılmış hesaplara yatırılabilir. Gayrimenkul, lüks araba, mücevher, antika veya sanat eserleri alımında kullanılabilir. Finansal kuruluşlar veya bunların çalışanları ile işbirliği yapılarak veya finansal kuruluşlara sahip olmak suretiyle Banka hesabına girmeden önce kumarhane geliri, turizm geliri veya ihracat geliri gibi gösterilebilecek ve bir açıklama yapılmasına olanak sağlayabilecek işlemlere konu edilebilir.

AYRIŞTIRMA AŞAMASI (LAYERING) İkinci aşamada çamaşır makinede yıkanmaktadır. Ayrıştırma (Layering) aşaması.

AYRIŞTIRMA AŞAMASI (LAYERING) ÖZELLİKLERİ Yasadışı yollardan elde edilen para kaynağından mümkün olduğunca uzaklaştırılmaya çalışılır. Para nakit formundan kurtulmuştur. Paranın izinin sürülmesi zorlaştırılmıştır. YÖNTEMLERİ Para bankacılık sistemine girmiş ise transferler yoluyla hızla kaynağından uzaklaşmaktadır. Paranın izinin kaybedilmesi için sıklık, karmaşıklık ve hacim açısından bir dizi işlem süratle yapılır.

BÜTÜNLEŞTİRME AŞAMASI (INTEGRATION) Üçüncü ve son aşamada çamaşır temizlenmiş halde makineden çıkarılmaktadır. Bütünleştirme (Integration) aşaması.

BÜTÜNLEŞTİRME (INTEGRATION) AŞAMASI ÖZELLİKLERİ Karaparanın yuvaya dönme aşamasıdır. Ayrıştırma aşamasında yasadışı kaynağı ile bağı kopan karapara ülkenin mali sistemine girer. YÖNTEMLERİ Yerleştirme ve ayrıştırma aşamalarından geçtiğinden, işlemler yasal kimlikle yapılır.

KARAPARA AKLAMA YÖNTEMLERİ Fonların fiziken ülke dışına kaçırılması Şirinler (smurfing) yöntemi Parçalama (structuring) yöntemi Vergi Cennetleri (off-shore) Tabela bankaları (Shell Bank) Paravan yada hayali şirketler Oto-finans borç yöntemi Döviz büfeleri Kumarhane ve gazinolar Yoğun nakit para kullanımı olan işyerleri işletilmesi

KARAPARA AKLAMA YÖNTEMLERİ ŞİRİNLER (SMURFING) YÖNTEMİ Eldeki karapara küçük tutarlara bölünür. Amaç bildirim yükümlülüğü olan ülkelerde bu tutarın altına inmektir. Parçalara bölünen para çok sayıda kişiye (smurf) dağıtılır. Paraları alan kişiler çok sayıda bankanın çeşitli şubelerine giderek parayı yatırır. Para dağıtılarak ve farklı noktalara yayılarak izi kaybettirilerek sisteme dahil edilir.

KARAPARA AKLAMA YÖNTEMLERİ PARÇALAMA (STRUCTURING) YÖNTEMİ Şirinler yöntemine benzer. Yüksek tutar küçük parçalara ayrılır. Karaparayı parçalara ayırıp Bankalara yatırmak için her zaman çok sayıda kişi bulunamayabilir. Bu durumda işlem sayısı arttırılır. Yüksek tutarlar çok sayıda küçük tutarlı işleme bölünerek gerçekleştirilir.

KARAPARA AKLAMA YÖNTEMLERİ VERGİ CENNETLERİ - KIYI BANKACILIĞI (OFF-SHORE) Bu yerler kıyı bankacılığı olarak tanımlanan finansal faaliyetler açısından elverişli bir ortam sunarlar. Kıyı bankaları özel bir banka değildir. Ancak faaliyette bulundukları ülkelerde karapara aklayıcıları açısından son derece elverişli çalışma koşulları yaratırlar. Faaliyette bulundukları ülkelerde, ülke para birimi dışındaki para birimi ile işlem yaparlar. Genellikle yerleşik olmayan kişi ve kurumlarla iş yaparlar. Faaliyette bulundukları yerde tam bir finansal serbesti olup, denetimler zayıftır. Vergilendirme açısından çok geniş istisna ve muafiyetler kapsamındadırlar.

KARAPARA AKLAMA YÖNTEMLERİ VERGİ CENNETLERİ - KIYI BANKACILIĞI (OFF-SHORE) Sır saklama ilkeleri nedeniyle işlemlerinde yüksek düzeyde gizlilik adına yasal mercilere hemen hiçbir konuda bildirimde bulunmazlar. Likidite, disponobilite, munzam karşılık gibi yasal karşılıklara tabi değildirler. Finansal sistemin geliştiği ülkelere yakındırlar yada elektronik, ulaşım gibi altyapı olanakları çok gelişmiştir. Tüm bu koşullar biraraya geldiğinde bu bölgeler ve bankaları karapara aklayıcıları için en elverişli faaliyet alanları olmaktadır.

KARAPARA AKLAMA YÖNTEMLERİ PARAVAN – HAYALİ ŞİRKETLERİN KULLANILMASI Herhangi bir ticaret veya imalat faaliyetinde bulunmazlar Genellikle sınır ötesi merkezlerde kurulmuşlardır. Şirket sadece kağıt üzerinde vardır. Ayrıştırma aşamasında para transferleri bu şirketler üzerinden geçirilir.

KARAPARA AKLAMA YÖNTEMLERİ GÖSTERMELİK ŞİRKETLER Nakit para akışının çok yoğun olduğu iş kolları tercih edilir. (Hamburgerci, benzin istasyonu gibi) Nedeni, muhasebelerinin çok güç denetlenir oluşudur. Paravan şirketlerden farkı faaliyetin aslında yapılıyor olması ama gerçek amacın gizlenebilmesine olanak sağlamasıdır. Bu tür işyerlerinde ne kadar satış yapıldığının ölçümü son derece zor olmaktadır. Böylece yasadışı kaynaklardan gelen para, burada kazanılanlarla harmanlanarak gizlenmektedir.

KARAPARA AKLAMA YÖNTEMLERİ OTO FİNANS BORÇ YÖNTEMİ (LOAN BACK) Bu yöntemle off-shore merkezlerdeki finans kurumları aracılığıyla ayrıştırılan para sahibine kredi olarak geri döner. Karapara sahibi off-shore merkezindeki bankaya parayı yatırır. Bazı durumlarda bu paranın bir kısmını başka bir ülkeye de transfer etmiş olabilir. Kendi ülkesindeki bankaya başvurur ve diğer ülke bankalarındaki parasını teminat göstererek kredi talep eder. Ülkesinin bankası krediyi verir. Aldığı kredi ile yatırımını yapar. Böylece karapara yatırım şeklinde aklanmış olarak ortaya çıkar.

TERÖRİZMİN FİNANSMANI 11 Eylül 2001 tarihindeki terörist saldırı ile birlikte dünya terörist faaliyetlerin finansmanında kullanılan kaynağın engellenmesi üzerine yoğunlaşmıştır. Bu kapsamda BM ve FATF ülkeler tarafından; Yapılması gereken yasal düzenlemeler ve Dikkatli olunması gereken konulara ilişkin önerilerde bulunmuşlardır. Ülkemizde MASAK yayınladığı 3 no.lu tebliğ ile 20 no.lu işlem tipi olan “Fonların, terörizm ve terörist eylemlerle ilgili veya bağlantılı olduğundan ya da bu amaçla kullanıldığından şüphe duyulması ya da şüphe duyulması için makul nedenler bulunması” Maddesini Şüpheli İşlem Formuna dahil etmiştir.

TERÖRİZMİN FİNANSMANI FATF’ İN TERÖRİZME İLİŞKİN 9 TAVSİYESİ BM belgelerinin onaylanması ve yürürlüğe konması, Terörizmin, terörist eylemlerin ve terör örgütlerinin finansmanının suç haline getirilmesi, Terörist malvarlıklarının dondurulması ve müsaderesi Terörizmle ilgili şüpheli işlemlerin bildirimi Uluslararası işbirliğinin sağlanması Alternatif havale yöntemleri konusunda karaparanın aklanmasının önlenmesine yönelik tedbirlerin uygulanması Finansal kurumların fon transferlerinde ve ilgili mesajlarda havaleyi yapan kişiye ilişkin bilgileri (isim, adres veya hesap no.) temin etmelerini gerekli kılmak için önlemler alınması

TERÖRİZMİN FİNANSMANI FATF’ İN TERÖRİZME İLİŞKİN 9 TAVSİYESİ Terörizmin finansmanı amacıyla kötüye kullanılabilen vakıf ve derneklerle ilgili kanun ve yönetmeliklerin yeterliliğini yeniden gözden geçirilmesi Kuryeler Aracılığıyla Para Nakli

TERÖRİZMİN FİNANSMANI KAYNAKLAR Yasadışı Faaliyetler Tehditle para toplamak Yasadışı uyuşturucu ticareti Yardım kuruluşları Dernek ve vakıflar Dolandırıcılık (dernek ve vakıflar veya kredi kartları yoluyla Hırsızlık ve silahlı soygun Yasal Faaliyetler Yasal görünüşteki bazı kuruluşların üye aidatları Yayın satışı Tanışma gezileri ve diğer sosyal etkinlikler yoluyla elde edilen gelir Kapı kapı dolaşarak para toplanması Etnik topluluğun varlıklı üyelerinden elde edilen yardımlar Bağışlar

ŞÜPHELİ İŞLEM BİLDİRİM PROSEDÜRÜ ŞÜPHELİ İŞLEM İLE KARŞILAŞILDIĞINDA NELER YAPILMALIDIR? Öncelikle gerekli kimlik tespitleri yapılır Şüpheli işlem hakkında yetki ve olanaklar çerçevesinde araştırma yapılır Tespit edilen bilgi ve bulgular gözetilerek MASAK 4 sıra numaralı tebliği ekindeki “Şüpheli İşlem Bildirim Formu” düzenlenir. Formun A,B,C ve D bölümlerindeki bilgiler doldurulur. E bölümündeki şüpheli işlem tiplerinden uygun olan işaretlenir.

ŞÜPHELİ İŞLEM BİLDİRİM PROSEDÜRÜ ŞÜPHELİ İŞLEM İLE KARŞILAŞILDIĞINDA NELER YAPILIR? Şüpheli işlem formda belirli olan 20 işlem tipinden birine uymuyor ise, 21. işlem tipi “diğer” işaretlenir. Diğer olarak belirlenen işlem kısaca tarif edilir. Doldurulan form bir yetkili ve şube müdürü tarafından imzalanır. Bankada tespit edilen şüpheli işlemleri MASAK’a iletme yetkisi “uyum görevlisi” ndedir. Bu yüzden hazırlanan form incelemesi için seri bir biçimde finansal kuruluş bünyesindeki Uyum Görevlisine gönderilir. Uyum görevlisi kendisine iletilen formda yer alan bilgileri mevcut yasal düzenlemeler çerçevesinde banka bünyesindeki diğer bilgileri de kullanarak inceler.

ŞÜPHELİ İŞLEM BİLDİRİM PROSEDÜRÜ ŞÜPHELİ İŞLEM İLE KARŞILAŞILDIĞINDA NELER YAPILIR? Yapılan inceleme sonucu işlemin MASAK’a bildirilmesine veya bildirilmemesine uyum görevlisi karar verir. Bildirimde bulunmama kararı verilen bildirim formu ile yazılı gerekçesi gerektiğinde yetkililere ibraz edilmek üzere 5 yıl süreyle muhafaza edilecektir. 4208 sayılı yasanın uygulanmasına ilişkin yönetmeliğin 14. maddesinde şüpheli işlemlerin tespit edildiği tarihten itibaren 10 gün içinde MASAK’a bildirilmesi zorunludur. Bu süre uyum görevlisinin yapacağı inceleme dahil 10 gün olduğundan yasal yükümlülüklerin zamanında yerine getirilmesi için şüpheli bir durumla karşılaşıldığında vakit kaybetmeden harekete geçilmelidir.

ŞÜPHELİ İŞLEM BİLDİRİMİ SÜRESİNDE YAPILMAZ İSE NE OLUR? Şüpheli işlemi süresinde veya usulüne uygun bildirmeyen yükümlü 6 aydan 1 yıla kadar hapis cezasının yanı sıra para cezası ile de cezalandırılır.

RİSK YÖNETİMİ VE KARAPARA Risk Kavramı Bir tehlikenin görünür olması ve istenmeyen sonuçların ortaya çıkma olasılığının belirmesi. Fırsat Bir işi yapmak için en uygun zaman yada şans.

RİSK/FIRSAT VE KARAPARA Karapara aklama işlem ve aktiviteleri bankalar (finansal kurumlar) açısından ciddi bir risk yaratmaktadır. Küresel ekonomik ilişkiler derinleşiyor Finansal piyasalar bütünleşiyor Finansal araçlar çeşitleniyor ve karmaşıklaşıyor Teknolojik ilerleme; para-mal -sermaye-insan hareketlerini hızlandırıyor

RİSK/FIRSAT VE KARAPARA Karapara aklanması ile mücadelede uluslararası işbirliği ve teknoloji kullanımı güçleniyor. Denetim otoriteleri uluslararası standartlara göre finansal kuruluşların “know your customer” prensibine uygun politika ve prosedürler oluşturmasını destekliyor. Müşteri veri tabanları üzerinden analizler yapılmasını sağlayan teknolojik çözümler geliştiriliyor.

BASEL-OPERASYONEL RİSK/ KARAPARA Operasyonel risk, dahili işlem prosesinin çalışanlar, sistem veya dış etkenler sonucu kesintiye uğraması sonucu maruz kalınan kayıplardır. Karapara aklanması amacıyla sisteme yönelik girişimler de operasyonel risk kapsamında düşünülmelidir.

OPERASYONEL RİSK/ KARAPARA Operasyonel risk olarak tanımlanabilecek bazı durumların IT çözümleri geliştirilmesini zorunlu kıldığı görülmektedir. İşlem proseslerindeki teknolojik yetersizlikler Kayıt ve doküman tutulmasındaki yetersizlikler

OPERASYONEL RİSK/ KARAPARA Raporlama sistemlerindeki yetersizlik ve hatalar Müşteri bilgilerinin girişi, güncellenmesi ve doğrulanması ile ilgili yetersizlikler Sahtecilik-dolandırıcılık girişimlerine karşı sistemsel güvenlik ve istihbarat sistemlerinin işleyişine ilişkin yetersizlikler

BASEL KOMİTE VE KARAPARA Basel Sermaye Uzlaşısı Minimum sermaye gereksinimlerinin belirlenmesi için standartlar oluşturan küresel bir risk yönetimi bilgi kodu. Basel Komite 1999 yılında sınır ötesi bankacılık için yapılan araştırmanın sonuçlarını inceleyerek “know your customer” politikalarındaki eksiklikleri tanımlamıştır.

BASEL KOMİTE/ KNOW YOUR CUSTOMER Basel Komite’nin “müşterini tanı” yaklaşımı sadece karapara aklama değil, daha geniş ve ihtiyatlı bir yaklaşım içermektedir. Güçlendirilmesi öngörülen bu yaklaşım ile “müşterini tanı” prosedür ve politikaları banka risklerinin etkin yönetimi açısından kritik önemdedir. Özellikle operasyonel riskler ile karapara aklama faaliyetleri arasındaki ilişkiye dikkat çekilmektedir.

BASEL İLKELERİ VE IT GEREKSİNİMİ Basel Komite’nin karapara aklanmasına karşı geliştirilmesini önerdiği güçlendirilmiş prosedür ve politikalar mücadele etkinliğini sağlamak için teknolojik çözümlere başvurulmasını zorunlu kılmaktadır. Basel II ve Risk Yönetimi konsepti dikkate alınarak komitenin önerdiği ilkeler ve yaptığı saptamalar doğrultusunda teknolojik çözümlerin önemini artıran ilkeler ve yükümlülükler belirlenebilir.

BASEL İLKELERİ VE IT GEREKSİNİMİ Basel Komite’nin teknolojik çözümleri gerektiren temel tespit ve önerileri. Hesap açılması sırasında kayıt tutulması yeterli değildir. Müşteri tanımlamalarının şüpheli işlemler için proaktif hesap incelemesini olanaklı kılacak biçimde formüle edilmesi gerekir.

BASEL İLKELERİ VE IT GEREKSİNİMİ “Müşterini tanı” standartlarının yetersizliğine veya hiç olmamasına yer verilmemelidir. “Müşterini tanı” kapsamındaki aksamalar genellikle operasyonel risklerden ileri gelmektedir. Başlıca sebebi ise banka programlarındaki aksamalardır. Yoğunlaşma riskine karşı, müşterileri ve bu müşterilerin diğer müşteriler ile bağlantılarını bilmek ve ölçmek gerekir.

BASEL İLKELERİ VE IT GEREKSİNİMİ Birden fazla ve farklı ülkelerdeki hesaplar konsolide bazda izlenebilmelidir. Müşteriden ve hesap türünden beklenen işlemlere aykırı normal dışı işlemler izlenebilmelidir. Müşterinin geçmişi, yerleşik olduğu ülke, bağlantılı hesapları, ticari faaliyetleri bir tarihçe yardımıyla izlenebilmelidir.

BASEL İLKELERİ VE IT GEREKSİNİMİ Proaktif Standartlara dayanan Banka programları ile uyumlu ve bağlantılı Müşteri, hesap ve işlem bağlantılarını kuran ve ölçümleyen Konsolide edilebilen bir monitoring imkanı Normal dışı işlemleri tespit eden ve tarihçe kaydı tutan

IT YAZILIM SEÇİMİ KRİTERLER İzleme fonksiyonu müşteri profili ile riskinin değerlendirmesini birleştirebiliyor mu? Müşterilerin geçmişteki hesap hareketlerinin tarihçesini tutabiliyor mu? Müşterilerin arasındaki ilişkileri işaretleme yeteneği ile gösterebilen bir esneklikte kullanım imkanı var mı? Yazılım halihazırdaki işletim sistemiyle uyumlu mu yoksa ek yatırım gerektiriyor mu? Program kolay kullanılabilir mi?

IT YAZILIM SEÇİMİ KRİTERLER Yasal yükümlülükler gereği belli bir limit üzerindeki nakit işlem raporlamalarını destekleyebilir mi? Uluslararası düzeyde bir teknik desteği var mı? Kurulum ne kadar zaman alır? Müşteri veri tabanı üzerinde nasıl bir çalışma planı öngörülüyor? Satıcı yasal düzenlemeleri biliyor mu? Başka kurumlarla deneyimi var mı?

AML PROGRAMI TEMEL NOKTALAR Risk skorlaması yapabilmeli Müşteri profilini biriken müşteri işlem datalarına göre güncelleyebilmeli Portföy analizleri yaparak segment aykırılıklarını raporlayabilmeli Kurulan işlem limitleri dahilinde tarihçeler oluşturup, ilişkili dataları ekleyebilmeli Resmi araştırma kayıtlarını işlem prosesleri içinde sorgulayabilen mekanizmaları olmalı Dönemsel ve özet raporlamaları olmalı

IT YAZILIM TİPLERİ Kural Tabanlı SenaryoTabanlı Karar ağaçları yardımıyla skorlama yapan ve yeni bulduğu senaryoları karar ağaçlarına ekleyen yapay zeka ile çalışan sistemler

KURAL TABANLI YAZILIMLAR Raporlama mantığına göre çalışır Kurallar dizini en başta (a priori) tanımlanır Her yeni tanımlama yeni bir sonuç verir Uygulanması ve uyarlanması en kolay yazılımdır Yeni bir yazılım satın alınmadan var olan raporlama sisteminin kurallara göre kodlanması ile oluşturulabilir Statiktir Online monitor etme imkanı yoktur Genelde manuel çalıştırılması gerekir

KURAL TABANLI YAZILIMLAR Sistem çıktıları olan sonuçlar bir veri yığınıdır Yığın içinden şüpheli işlemlerin tespiti ve analizi için çok fazla işgücüne gerek vardır Kontroller manuel yapılacağından kullanıcı hatası olması kaçınılmazdır

SENARYO TABANLI YAZILIMLAR Basit kredi skorlama modelleri ile benzerlikler taşır Senaryolar tanımlanırken programatik anlamda “Eğer ...... ise....” cümleleri kullanılır Farklı senaryo tanımlarının kombinasyonlarını oluşturmak çoğu zaman mümkün değildir (gri alan yaratır) Tanımlanan senaryolar dışında gelen her türlü işlem normal olarak kabul edilir.

SENARYO TABANLI YAZILIMLAR Mutlaka yeni bir yazılım gerektirir Maliyeti kural tabanlı programlara göre daha fazladır Tanımlanan senaryolar dışında kalan işlemler incelemeye dahi girmeyecektir (birebir örtüşmelidir) Online izleme fonksiyonu çoğu zaman yoktur. Online izleme için tüm veri tabanını tarayacak bir program çalışması ek yazılım gerektirir.

YAPAY ZEKA İLE ÇALIŞAN SİSTEMLER Karar ağaçları yardımıyla skorlama yapar ve yeni bulduğu senaryoları karar ağaçlarına ekler Başta verilen tanımlamalar ve senaryolarla ilişkilendirmeler kurar ve karar ağaçları oluşturur Karar ağaçları yeni senaryoların oluşmasını sağlar Geçmiş kayıtlar belirlenecek zaman aralığında sistemde tutulabilir Tutulan kayıtlar oluşan yeni senaryolara göre tekrar değerlendirilebilir

YAPAY ZEKA İLE ÇALIŞAN SİSTEMLER Tutulan kayıtlar yeni gelen hareketlerle eşleştirilebilir Online izleme imkanı sağlar. Veri tabanını sadece belirlenmiş kriterlere göre tarayarak kriter yaratır Zaman içinde kendini sürekli yeniler ve analiz için en doğru dataları oluşturur Kullanıcı kaynaklı hatalar minimuma indirilmiştir Maliyeti çok yüksektir Diğer bankacılık sistemleriyle entegrasyonu kolaydır

ŞÜPHELİ İŞLEM TİPLERİNİN BELİRLENMESİ VE İŞLENMESİ MODELİ Tespit Modülü (Rating) Alarm Listesi İnceleme Kuyruğu İşlem İnceleme Ekibi Uyum Görevlisi Müşteri Eşik Listesi MASAK Şüpheli olmayan İşlemler Listesi

ÖRNEK 1 Firma A Firma B Hesap 1 Hesap 2 Hesap 3 Hesap 4 Hesap 5 Şahıs Yurtdışında Kurulu Yabancı Firmalar Firma A Firma B BANKADAKİ Hesaplar Hesap 1 Hesap 2 Hesap 3 Hesap 4 Hesap 5 Yurtdışında Yerleşik Yabancı Şahıslar Şahıs 1 Şahıs 2

ÖZELLİKLER Yurtdışında kurulmuş Firma A ve Firma B yerleşik oldukları ülkeden farklı bir ülkedeki hesaplarını kullanarak X Şubemizdeki Hesap 1’ e kısa aralıklarla fon transfer ettiği belli bir zaman aralığı sonunda transferler toplamının yüksek bir tutara eriştiği görülmüştür. Hesap 1 kendisine gelen parayı nakit çeken, nakit yatan yöntemiyle Hesap 2, Hesap 3 ve Hesap 4’ e aktarmaktadır. Hesapta kalan para ise atıl tutulmaktadır. Firma A ve Firma B aynı zamanda Hesap 2 ve Hesap 3’ e Hesap 1 aracılığı olmaksızın fon transferi yapmaktadır. Hesap 1, Hesap 2 ve Hesap 3’e gelen fonların bir kısmını nakit olarak çekip Hesap 5 dışındaki hesaplara nakit yatan olarak dağıtmaktadır. Hesap 1’ in Hesap 2, Hesap 3 ve Hesap 4 üzerinde para çekme ve yatırma yetkisi vardır. Hesap 1 ve Hesap 5 T.C., Hesap 2 ,Hesap 3 ve Hesap 4 yabancı uyrukludur. Hesap 4 sürekli atıl kalmakta, herhangi bir transfer yapılmamaktadır. Bu niteliğiyle paraların biriktiği merkez olduğu anlaşılmaktadır. Hesap 5 ise bu süreçle ilgili görünmemekle birlikte Firma B sürekli olarak bu hesaba fon transfer etmekedir. Diğer hesaplarla ilişkisinin Firma B dolayımıyla kurulduğu anlaşılmaktadır. Hesap 2 bir kısım fonu tekrar Firma A’ ya transfer etmektedir. Amaç işlemi karmaşık hale getirip tekrar hesaplar arasındaki bağlantıya dahil etmektir. Hesap 3 ise bir kısım fonu iki ayrı ülkedeki kişiye transfer etmektedir. Hesap 1 ve Hesap 2’ nin Türkiye adresleri aynıdır. Hesap 3 ve Hesap 4 yurtdışı adresleri vermişlerdir. Firma A’ nın adresi ve Hesap 4’ ün adresi de aynıdır. Hesap 3 ev hanımıdır.

ÖRNEK 2 Ülke Ülke A Ülke B Ülke C D Şahıs 1 Şahıs 2 Emlakçı T Firma X 3 Emlakçı Z

ÖZELLİKLER Yurt içinde faliyet gösteren müşteri firma X’ e farklı Doğu Avrupa ülkelerinden sık aralıklarla aynı yada birbirine yakın tutarlarda para transferleri yapılmaktadır. Şirketin faaliyet konuları incelendiğinde birbiri ile ilişkisiz pek çok işi yaptığı belirtilmektedir. Para transferleri hakkında şirketten bilgi istendiğinde yurtdışından ülkemize gelen VIP konuklara faaliyet konuları arasında olmayan koruma ve güvenlik hizmeti verdikleri iletiliyor. Firmanın hesap hareketleri ve işlem hacminin benzer nitelikteki firmaların segmentini belirleyen temel göstergelerin üzerine çıktığı tespit ediliyor. Hesap üzerinde 3 türlü harekete rastlanıyor. Emlak alımı için Ege ve Akdeniz civarındaki Emlakçıların hesaplarına para aktarımı Yurtdışında yerleşik yabancı şahıslara ismen havale Nakit çekim Emlak alımından çok kısa bir süre sonra alım için kullanılan para kadar yurtdışından hesaba tekrar transferler geliyor.

KARAPARA RİSKİNE KARŞI KORUNMAK İÇİN Yasal yükümlülüklerimizi iyi bilmeliyiz Müşterilerimizi tanımalıyız Yapılan işlemlerin müşterilerimiz için anlamını bilmeliyiz Açıklık ve karşılıklı güvene dayanan banka - müşteri ilişkilerinin yasal ve idari düzenlemelere uyumla gelişeceğini unutmamalıyız Karapara ile mücadelede görev ve sorumluluklarımızın bilincinde olmanın mesleğimizin ve çalışmalarımızın temel ilkelerinden olduğunu unutmamalıyız

FAYDALI LİNKLER www.masak.gov.tr www.tbb.org.tr www.moneylaundering.com www.civicresearchinstitute.com/moneylaundering www.lawguru.com/ilawlib www.bankersonline.com www.fatf-gafi.org www.imolin.org www.treas.gov/offices/enforcement/ofac