Etik Sağlık bakımı ve toplumda değişimler Hemşireler etik kararlar İle karşı karşıya kalmaktadırlar

Etik Ne olması gerekir Ne doğru, ne yanlış İyi ya da kötü

Hemşirelerin Etik Sorumluluğu Sağlığı yükseltmek Hastalığı önlemek Sağlığa yeniden kavuşturmak Ağrıyı hafifletmek

Etik Problemler Etik belirsizlik Etik stres Etik ikilem

Etik Belirsizlik Uygulanabilecek etik ilkeler ve kurallar veya etik problemin doğası konusunda emin olamamadır

Etik İkilem Eylemi farklı açılardan destekleyen etik ilkeler arasındaki çelişkidir Etik ikilem durumunda memmun edici olmayan alternatifler arasından seçim yapılması söz konusudur

Etik Stress Jameton (1984) moral stresi; birinin yapılacak doğru şeyi bilmesi fakat kurumun sınırlamalarının bunun yapılmasını neredeyse imkansız kılması durumu olarak tanımlanmıştır. Wilkinson (1987) kişinin verdiği etik kararı uygulayamadığı zaman yaşanılan psikotik dengesizlik ve olumsuz duygular durumu

Etik Problemleri Anlama Kişisel değerler Meslektaş ve diğer sağlık profesyonellerinin davranışları ile ilgili çelişkiler Kurum ile ilgili çelişkiler

Kişisel Değerler Kişisel inançlarımız ve tutumlarımızdır Profesyonel değerler, kişisel değerlerin yansıması ve genişlemesidir Profesyonel değerler kendi varlıklarını mesleki etik kod içinde bulur

Meslektaş ve Diğer Sağlık Personeli Hemşirenin sağlık ekibinin bir üyesi olarak çalışması diğer profesyonellerle iletişim ve işbirliğini gerektirir

Kurum İle İlgili Çelişkiler Hemşireler çalıştıkları kurumun politikalarından kaynaklanan etik çıkmazlar yaşayabilirler Maliyet etkin politikalar hemşirelerin değerleri ile çelişebilmektedir

Etik Karar Verme Hasta yararına olması için tüm seçenekleri açıklayan akılcı bir yaklaşımdır

Hemşirelerin Etik Karar Verme Kaynakları Etik kod Etik komite Etik karar verme modelleri Yasalar

Etik Kod Meslek üyelerinin genel olarak kabul ettiği etik kurallardır Bu kurallar mesleğin uygulamalarına eğitim programlarına ve yasalarına yön verir

Etik İlkeler zarar vermeme, yararlılık, bireye saygı, adalet ve eşitlik, mahremiyet ve gizlilik

Hemşirelikte Etik İkilemler Personel ve zaman gibi kaynak yokluğu, Mesleki hiyerarşinin olduğu çıkar çatışması, Hastanın bütünlüğünü korumayla ilgili zorluklar,

Hemşirelikte Sık Karşılaşılan Etik Problemler En iyi tedavi ve bakım konusunda fikir çatışması Maddi sınırlamaları olan tedavi seçeneğİ Hemşirelik sorumlulukları, yetkileri ve mevcut kaynakların yanlış düzenlenmesi

Etik Problemlerle Başetme Etik problemler ve ortaya çıkan stres organizasyonel problemleri yansıtıyorsa; bu sadece sağlık ekibinin üyeleri arasındaki iletişimi, eğitimi arttırma ve etik seminerler yapma meselesi değildir. Organizasyon seviyesinde değişiklikler yapılmasını gerektirir

Nöroşirurji Hemşireliğinde Etik Karar Verme Bayan S. 79 yaşında emekli bir kimyager. Hiç evlenmemiş,çocuğu yok. En yakın akrabaları birkaç yeğeni ve onlarla da belirli zamanlarda görüşüyor Emekli olduktan sonra şehir dışında kedileri ile birlikte büyük cam duvarları olan bahçeli bir evde yaşamaya başlamış. Bağımsız sade fakat rahat bir hayatı vardır.

Nöroşirurji Hemşireliğinde Etik Karar Verme Bir akşam Bayan S. Dengesini kaybederek sırtüstü verandaya düşer ve başının arkasını yere çarpar. Bütün vücudunda bir zayıflık hisseder elleri ve ayaklarında titremeler olur. fakat sürünerek telefona ulaşmayı başarır ve 122 ‘yi arar. İlkyardım ekibi gelince onu en yakındaki devlet hastanesine götürür. Röntgenleri çekildikten sonra servikal omurda ciddi bir kırık olduğu görülür Bayan S. hava yoluyla bir üniversite hastanesine götürülür ve Nöroşirurji kliniğine yatırılır.

Nöroşirurji Hemşireliğinde Etik Karar Verme Bayan S hassas bir cildi ve ciddi osteoporozu olan bir bayandır. Servikal omurun sabitlenmesi için halo. İleri yaşı ve potansiyel solunum sorunları nedeniyle operasyon sonrası beyin cerrahi yoğun bakıma alınır.

Nöroşirurji Hemşireliğinde Etik Karar Verme İlk 48 saatten sonra bayan S’de yeme güçlüğü gelişir. Yutmanın değerlendirilmesinde farenksin ve vokal kordun kısmen paralize olduğu tespit edilir. Aspirasyon pnömonisini önlemek için beslenme tüpü takılır. Birkaç gün sonra beyin cerrahi klinik kısmına alınır ve Fizyoterapistler ve uğraşı terapistleri ile çalışmaya başlar.

Nöroşirurji Hemşireliğinde Etik Karar Verme Doktoru ve sosyal hizmet görevlisi bayan S ile taburculuk planlaması için konuşurlar Birkaç ay daha halo kullanmsı gerekecektir ve kendisi yalnız yaşamaktadır. Rehabilitasyon merkezine yatırılması uygun bir hasta değildir. Bayan S ise bir bakım merkezine yatırılmaya karşıdır.

Nöroşirurji Hemşireliğinde Etik Karar Verme Bayan S akut solunum sıkıntısı nedeniyle yoğun bakıma tekrar alınır. Birkaç gün sonra tekrar kliniğe alınacak kadar iyileşir. Ekip onu daha yakından takip edebilmek için izleme ünitesine alır

Nöroşirurji Hemşireliğinde Etik Karar Verme Bu üç yataklı bir ünitedir ve bayan S’den başka iki erkek hasta daha vardır. Birisi kendinde olmayan ve çok bağıran bir hastadır. Diğer hastada hem gürültülü hem de sürekli televizyon seyretmektedir.

Nöroşirurji Hemşireliğinde Etik Karar Verme Bayan S’nin diğer hastalar nedeniyle kendi bulunduğu ortamda hemen hemen hiç kontrolü yoktur. Zamanla depresif olmaya başlar. Cilt bütünlüğünün bozulması gibi diğer komplikasyonlar gelişmeye başlar. Yutma fonksiyonlarının bir kısmı geri gelir. Fakat yeme problemi devam etmektedir

Nöroşirurji Hemşireliğinde Etik Karar Verme Hekim destekli intihar Haftalardan beri çok zavallı sefil bir durumda Besleme tüpünün çıkarılmasının yanında hayatına son verilmesi için yardım ister.

Nöroşirurji Hemşireliğinde Etik Karar Verme Her şeyin farkında durum ve zamana uyumu tam ve ne istediğini bilmektedir. Ekibe şaşırtmış ve hazırlıksız yakalanmıştır. Bayan S otonomisine değer veren birçok hastanın yapacağı gibi tepki vermiştir.

Nöroşirurji Hemşireliğinde Etik Karar Verme Kontrolü elinde tutma ihtiyacı ve önceliklerini belirleme isteği Bayan S güven ve kontrolünü kaybetmiş ve sonuç olarak güçsüz hissetmiştir. Sağlık ekibinin normalde desteklemeyeceği bu kararı alarak kendi otonomisini sağlamaya çalışmıştır.

Nöroşirurji Hemşireliğinde Etik Karar Verme Terminal dönemde değildir. Sağlık ekibi faydalı olma ve zarar vermemek için vardır. intiharı bir seçenek olarak kabul etmediler. eyalet kanunlarıyla da sınırlandırılmıştı. Bayan S’nin isteğinin bir kısmı bakım hizmetini keserek yerine getirilebilirlerdi.

Nöroşirurji Hemşireliğinde Etik Karar Verme Bakım planı Seçenekleri Bayan S’nin seçeneklerini belirlemek ve bakım planıyla ilgili verilere görüşmek için hemşireler hastanın kendi kararlarını alabilme yeteneğini destekleyecek bir süreç yaratmak için Diğer disiplinlerinde katılacağı bir toplantı

Nöroşirurji Hemşireliğinde Etik Karar Verme EKİP fizyoterapist Beyin cerrahı Ugraşı terapisti Sosyal hizmet uzmanı Klinik hemşiresi eczacı Sorumlu hemşire

Nöroşirurji Hemşireliğinde Etik Karar Verme Etik karar verme modeli üzerinde tartışıldı. MORAL etik karar verme modeli

MORAL Model M- İkilemi belirlemek ve tanımlamak (massage the dilemma) O- Seçenekleri iyi ve kötü yanlarıyla belirlemek (outline the options) R- İkilemi etik ilkelere başvurarak çözümlemek (resolving ve the dilemma) A- Yapılan seçimi uygulayarak harekete geçmek (act) L- Geçmişi ele alarak tüm süreci değerlendirmek (Look back)

Moral Model İkilemi tanımlamak Seçenekleri belirlemek Etik ikilemi çözmek Eyleme geçmek Geriye bakmak Süreci değerlendirmek

MORAL Etik Karar Verme Modeli İkilemin belirlenmesi ve tanımlanması Bayan S ‘nin isteği,hekim yardımlı intihar bir seçenek değildi,fakat tedavinin kesilmesi bir seçenek Tıbbi problemleri ve uygulanmakta olan bakım planının görüşülmesi

MORAL Etik Karar Verme Modeli Her bir seçeneğin iyi ve kötü taraflarının tartışılması Seçenekler Yatarak tedavi, Konsültasyonlar Taburculuk planı

MORAL Etik Karar Verme Modeli ikilemi çözmek otonomi (kişisel özgürlük); fayda sağlama zarar vermeme doğruluk ve adaletli olma, eğer kişi kadir değilse karar vermesine yardım etme sadakat ,verilen sözleri tutma saygı göstermektir ki bu en yüksek ilkedir ve diğerleri ile işbirliğini sağlar .

MORAL Etik Karar Verme Modeli Önlemler bayan S’nin ihtiyaçlarını karşılayamazsa Beslenme tüpünün çıkarılması ve tedaviyi kesme ile ilgili Tıbbi merkezlerin etik komitelerine danışma Bir kontrol toplantısı

MORAL Etik Karar Verme Modeli Eylem Plan bayan S’ye anlatıldı. Hemşire deskine daha yakın özel bir odaya alındı. Odanın güzel bir manzarası vardı. Gün ışığı alıyordu. Bayan S’nin cam duvarlı evine benzediği için seçildi. Bakım bütçesi ile bir bakıcı tutuldu. Gece daha az personel bulunduğu için gece bayan S ile kalacaktı.

MORAL Etik Karar Verme Modeli Eylem Depresyonu saf dışı etmek için bir psikiyatri konsültasyonu Depresyon bayan S’nin genel görünüşünü ve karar vermesini etkileyebilirdi.

MORAL Etik Karar Verme Modeli Eylem Konsültasyonda gerçekten intihara meyilli olup olmadığı, kendine zarar verip vermeyeceği ve depresyonda olup olmadığı Tıbbi tedavisini değiştirmenin yararlı olup olmayacağını değerlendirilmesi istendi.

MORAL Etik Karar Verme Modeli Eylem Konuşma terapisti yutma ve beslenme ile ilgili alanları Fizyoterapist ve uğraşı terapisti bağımsızlığı arttırmak için terapi programları Hemşireler mümkün olduğu kadar çok kontrol sağlamak için rutinlerinde değişiklik

MORAL Etik Karar Verme Modeli Eylem Yeni plan bayan S’ye anlatıldı. Beslenme tüpünü çıkarmayı ertelemeyi kabul etti Ekip tartışmalarına dahil edilmesini istedi Depresyonda olduğu belirlendi. Fakat intihara meyilli değildi. Tıbbi tedavisi yeniden düzenlendi

MORAL Etik Karar Verme Modeli Eylem Yeni plana ve bakıma dahil edilmesine olumlu cevap verdi. Küçük gelişmelerin kıymetini anlamaya ve takdir etmeye başladı. Yaşayacak daha çok şeyi olduğunu düşünmeye başladı.

MORAL Etik Karar Verme Modeli Sürecin değerlendirilmesi Ekip bayan S’nin hayatının sonlandırılması konusundaki isteği ile başlangıçta şok olduklarını Hemşireler daha önce etik kavramlarla tanışmadıklarını ve bakımla ilgili kendi iç standartlarını ve etik kavramlarını geliştirmede zorlandıklarını gördüler

MORAL Etik Karar Verme Modeli Hemşirelik bakımı açısından süreç değerlendirildiğinde Bakım planlarında yaptıkları değişikliklerde bayan S adına harekete geçmede bakım etiğini öne çıkardılar. Bayan S ile bireysel ilişkiler öne çıkarıldı.

MORAL Etik Karar Verme Modeli Hemşirelik bakımı açısından süreç değerlendirildiğinde Bir tanıya, teşhise bakım vermek, tedavi etmek yerine onlar bir bireye bakım verdiler. Hastanın bakıma dahil edilmesini ve hemşire hasta ilişkilerini geliştirmenin önemi pekişti

Vaka Çalışması Sonuçları Bayan S. bir rehabilitasyon merkezine nakledildi ve bir kız bir erkek yeğeni taburculuktan sonra onun bakımı ile ilgileneceklerini belirttiler. Eve gittiği zaman bir bakıcı tutmak konusunda kaynaklarını kullanması için onu cesaretlendirdiler Bakıcı desteği onun kontrolünün devam etmesi için düzenlemeler yapması konusunda özgürlük sağladı.

Vaka Çalışması Sonuçları Rehabilitasyon merkezindeki beş haftadan sonra cam evine döndü. Birkaç ay sonra ağız fonksiyonları gelişme gösterdi ve beslenme tüpü ve halo çıkarıldı. Taburcu olduktan altı ay sonra Bayan S daha önceki fonksiyon seviyesine geri döndü ve artık bakıma ihtiyacı yoktu.

Vaka Çalışması Sonuçları Bayan S hemşirelere hastanın bakıma katılmasının pozitif çıktıklar için çok önemli olduğunu Hemşire hasta ilişkisinin başarı için zorunlu bir faktör olduğunu öğretti.

Vaka Çalışması Sonuçları Yapılandırılmış karar verme süreci hemşirelere etik sorunları tanımlamaları için güven Aynı durumda farklı davranışlar, girişimler yapılabileceklerini Etik karar verme için sistematik bir modeli takip ederek ,seçmiş oldukları etik prensiplere dayalı davranışlara ,profesyonel bir açıklama getirebileceklerini gördüler.

Yasal Sorunlar Mesleki uygulamada yasal çerçeveyi bilmek için hukuk bilgisine ihtiyaç vardır Hemşire etiği hukuktan ayırabilmeli ve etik ile hukukun sık sık birbiriyle kesiştiğini bilmelidir

Yasal Sorunlar Hemşirelerin görevlerine ilişkin çok sayıda hüküm hemşirelik kanununun dışında bir dizi alt düzenleyici işlemde dağınık biçimde bulunmaktadır. Bu durum hemşirenin sorumluluğunu belirlerken görev kapsamının belirlenmesinde sıkıntı yaratabilmektedir

Yasal Sorunlar Hemşireler için etik ilke ve sorumlulukların açıklığa kavuşturularak yazılı hale getirilmesi için Türk Hemşireler Derneği tarafından hazırlanan taslak 28 0cak 2008 tarihinde görüşe açılmıştır.

Sonuç Hemşirenin etik problem çözme becerisinin gelişmesi, hasta bakım kalitesinin artmasını sağlayacaktır.

TEŞEKKÜR EDERİM