OTOMOTİV TEKSTİLLERİNDE UYGULANAN TESTLER Funda GÖKSEL Tekstil Yüksek Mühendisi 04 Mart 2011 ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ TEKSTİL MÜHENDİSLİĞİ 2011 Bahar Yarıyılı Semineri

BURSA TEST VE ANALİZ LABORATUVARI TÜBİTAK BUTAL’IN TANITIMI BURSA TEST VE ANALİZ LABORATUVARI 2

TÜBİTAK BUTAL’IN TARİHÇESİ 01.11.1972 Sümerbank bünyesinde “Tekstil Eğitim ve Araştırma Merkezi” (TEAM) olarak Bursa’da kurulmuş olup 1983 yılında “Müessese” unvanını almıştır. 07.11.1985 Müessesenin adı “Sümerbank Araştırma-Geliştirme ve Eğitim Müessesesi” (SAGEM) olarak değiştirilmiştir. 1985-1990 arası 3

TÜBİTAK BUTAL’IN TARİHÇESİ 19.01.1996 TÜBİTAK’a devredilerek, TÜBİTAK - Marmara Araştırma Merkezi (MAM) Tekstil Enstitüsü bünyesinde TEAL (Tekstil Araştırma Laboratuarı) ismi ile faaliyetlerini sürdürmüştür. 1995-2010 arası

TÜBİTAK BUTAL’IN TARİHÇESİ 24.02.2001 den itibaren “TÜBİTAK Bursa Test ve Analiz Laboratuvarı” (BUTAL) ismiyle, doğrudan TÜBİTAK Başkanlığı’na bağlı olarak faaliyetlerini sürdürmektedir. 2005-2010 arası

Kalite Yönetim Sistemleri EN ISO 9001:2000 EN ISO/IEC 17025:2005 TS EN ISO / IEC 17020 Mükemmellikte Kararlılık Ödülü Kasım 2008

LABORATUVAR AKREDİTASYONU (EN ISO/IEC 17025:2005) TÜBİTAK BUTAL, “Deney ve Kalibrasyon Laboratuarlarının Yeterliliği için Genel Şartlar- EN ISO/IEC 17025:2005 standardı kapsamında LABORATUVAR AKREDİTASYONU Belgesine sahiptir. 08/07/2011 tarihine kadar geçerli olan belge kapsamında 393 adet test/analiz parametresi akredite edilmiştir.

MUAYENE HİZMETLERİ AKREDİTASYONU (EN ISO/IEC 17020:2005) BUTAL, TS EN ISO/IEC 17020 standardına göre A Tipi Muayene Kuruluşu olarak; Tekstil ürünleri, Deri ürünleri, Emisyon (baca gazı- gürültü) ölçümlerini kapsayan, TÜRKAK tarafından verilen Akreditasyon Sertifikasına sahip bulunmaktadır.

ISO 9001: 2008 KALİTE YÖNETİM SİSTEMİ TÜBİTAK BUTAL; 2006 yılında ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemi Belgesini almış olup, Mayıs 2009’da yeniden değerlendirme kapsamında 2008 versiyonuna göre belgesini yenilemiştir.

ÇEVRE ANALİZLERİ YETERLİLİK BELGESİ BUTAL, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından verilen Çevre Analizleri Yeterlilik Belgesi’ne de sahiptir.

ISO 14001: 2004 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ TÜBİTAK BUTAL; Eylül 2010’da TSE tarafından gerçekleştirilen denetim sonucunda başarılı bulunarak; ISO 14001:2004 Çevre Yönetim Sistemi Belgesi almıştır.

MÜKEMMELLİKTE KARARLILIK BELGESİ Avrupa Kalite Yönetim Vakfı (EFQM) tarafından geliştirilen Mükemmellik Aşamaları Programı kapsamında, EFQM adına KalDer tarafından başarılı bulunan laboratuarımız, “Mükemmellikte Kararlılık Belgesi” almış olup, 2010 Bursa KALİTE ÖDÜLÜ sürecindeki çalışmalarını da sürdürmektedir.

Laboratuarlar Malzeme – Tekstil Laboratuarı 2) Kimya – Çevre Laboratuarı 3) Gıda – Tarım Kimyası Laboratuarı EN ISO/IEC 17025 standardına göre DAR/DAP /Almanya Akreditasyonuna sahiptir.

MALZEME-TEKSTİL LABORATUVARI Tekstil Test ve Analizleri Halı Testleri Konfeksiyon Aksesuar Test ve Analizleri Oto Döşemelikleri Test ve Analizleri Kaplamalı Kumaşlar Test ve Analizleri Deri Test ve Analizleri Petrol Ürünleri Analizleri Otomotiv Ürünlerine Yönelik Test ve Analizler Kağıt Esaslı Ambalaj Malzemelerine Yönelik Test ve Analizler Metal Test ve Analizleri

KİMYA-ÇEVRE LABORATUVARI Su ve Atık su Analizleri Atık yağ Analizleri Tehlikeli Atık Analizleri Kömür Analizleri Fuel oil Analizleri Biyodizel Analizleri Hava Kalitesi ve Emisyon Ölçümleri Eko-teks Analizleri Toprak Analizleri Asit Analizleri Metal Test ve Analizleri

GIDA ve TARIM KİMYASI LABORATUVARI Muhtelif Gıda Analizleri Sabun Analizleri Toprak Analizleri Hayvan Yemleri Analizleri Pestisit Analizleri Bitkisel ve Hayvansal Yağ Analizleri

Otomotiv Tekstilleri Endüstriyel kumaşlar; otomobil, tren, otobüs, uçak ve deniz araçlarında çok geniş kullanım alanı bulmaktadır. Teknik tekstillerin kısa sürede hızlı bir gelişme göstermesinde, malzeme özelliklerinden beklenen; esneklik, elastikiyet ve mukavemet gibi özelliklerinin yanı sıra, sonsuz tasarım olanakları ve tek kullanıma izin vermeleri veya atık olarak ta kendiliğinden bozunabilme gibi özelliklere sahip olmaları etkili olmuştur.

Otomotiv Tekstilleri Otomotivde Kullanılan Teknik Tekstil Alanları: Oturma alanı, Tavan ve yan kısımlar, Emniyet kemerleri, Filtreler, Hava yastıkları vb. gibi

Otomotiv Tekstilleri Oto Döşemelik kumaşlardan beklenen özellikler: Yüksek Mukavemet, Yüksek Aşınma Dayanımı, Esneklik, Elastikiyet Yumuşaklık, Parlaklık, Tutum, Desen ve Görünüş vb.

Otomotivde Kullanılan Kompozit Kumaş Yapısı Otomotiv sektöründe oto döşemeliği olarak kullanılan kompozit yapı üç katmandan meydana gelmektedir: Üst katman - Dokuma/örme tekniğiyle üretilmiş kumaşlar veya - Kaplamalı Vinil kumaşlar/Deri, Orta katman - Sünger, Alt katman - Tela veya ince örme kumaşlar Bu üç katman laminasyon işlemiyle birleştirilmektedir.

Otomotiv Testleri Otomotiv ürünleriyle ilgili Performans ölçümlerinde; Ulusal / Uluslar arası standart metotlar, Otomotiv sektörüyle ilgili firma standartları (Renault, Honda, Ford, Fiat, Peugeot, Toyota, Volkswagen vb.) kullanılarak test/analizler yapılmaktadır.

Otomotiv Testleri Otomotiv Tekstillerinde Kullanılan Bazı Testler: Kopma ve Yırtılma Dayanımı Aşınma Dayanımı Boncuklanma Dayanımı Dikiş Dayanımı (Dikiş Mukavemeti, Dikiş Açılması, Dikiş Yorulması) Elastikiyet Kırışma Dayanımı Elektriksel Özellik (Yüzey Öz Direnci) Haslık, Yaşlanma ve Yanma Davranışı Testleri

Otomotiv Testleri Otomotiv Testleri Kondisyon Şartları: Sıcaklık : 23±2 oC Rölatif nem : 50 ±5 %

Otomotiv Testleri Kopma ve Yırtılma Dayanımı Kumaşların kullanım sırasında performansını ortaya koyan en önemli dayanım testleridir. Farklı metotlara göre; Test örneği kesim şekli, çene tipi (şerit/kavrama) ve çene hızları değişim göstermektedir.. Test sonuçları; - Kopma anındaki en büyük kuvvet/uzama ve - Ortalama yırtılma yükü olarak verilmektedir.

Otomotiv Testleri Aşınma Dayanımı MARTINDALE Metodu Koltuk kumaşlarında kullanım sırasında bazı materyallerin kumaş yüzeyine sürtmesi nedeniyle görünüm değişimi ya da hasar meydana gelebilmektedir. Meydana gelen bu değişim, bir çok test metodu ile kullanım öncesi belirlenebilmektedir Aşınma dayanımı; kumaş yüzeyine, kumaş yapısına, kumaş materyaline ve aşındırıcı materyale bağlı olarak değişim göstermektedir. 12 Kpa basınç altında kumaş yüzeyine; kumaş/zımpara kağıdı/cırt bant (kenetlenen bant) vb. gibi aşındırıcılar sürtülmek suretiyle iplik kopuşu/hav kaybı/renk değişiminin gözlendiği aşınma devri tespit edilir.

Değerlendirme Skalası (GMW 15651:2009) Otomotiv Testleri Aşınma Dayanımı Kenetlenen Bant Aşınma Metodu Oto döşemelikler için tasarlanan özel bir metot olup, kumaş numunesi 25-50-100-200-400-800-1600 devir aralıklarında aşındırılarak değerlendirme skalasına göre değerlendirilir. Kenetlenen Bant ile 25 ve 6400 devir aşındırılmış oto döşemelik kumaş örnekleri Değerlendirme Skalası (GMW 15651:2009)

Değerlendirme Skalası Otomotiv Testleri Aşınma Dayanımı TABER Metodu Oto tavan ve taban kısmında kullanılan halı, paspas vb. gibi ürünlerin aşınma performansının belirlenmesinde Taber cihazı kullanılmaktadır. Cihaz çalışma parametreleri ve performans ölçütleri firmadan firmaya değişim göstermektedir. Cihazla ilgili parametreler: - Aşındırıcı zımpara taşı: CS10 - H18 vb., - Ağırlık : 500 gram - 1 000 gram vb. - Çalışma Hızı: 500 -1000 devir vb. Değerlendirme Skalası Kumaş yüzeyinde meydana gelen aşınma derecesi, değerlendirme skalasına göre belirlenir.

Otomotiv Testleri Boncuklanma ve Yüzey Tüylenmesi MARTINDALE Metodu Kumaşın aşındırıcı yünlü kumaşa veya orijinal kumaşa sürtülmesi suretiyle lif uçlarının kumaş yüzeyine çıkarak meydana getirdiği yüzey tüylenmesi ya da birbirine dolanarak oluşturduğu boncuklanma seviyesi tespit edilir. Kumaş performansını olumsuz etkileyen boncuklanma veya yüzey tüylenmesi şeklindeki söz konusu görünüm değişimlerinin değerlendirmesi değerlendirme skalasına göre yapılmaktadır. Değerlendirme Tablosu: 1: Yoğun tüylenme ve/veya boncuklanma var. 2: Gözle görülür tüylenme ve/veya boncuklanma var. 3: Orta derecede yüzey tüylenmesi ve/veya boncuklanma var. 4: Çok hafif yüzey tüylenmesi ve/veya kısmen boncuklanma var. 5: Boncuklanma ve yüzey değişimi yok 28

Otomotiv Testleri Boncuklanma ve Yüzey Tüylenmesi Taklalı Serbest Düşme (ATLAS) Metodu Cihazın içine kloropren tabaka yerleştirilir. Kloropren tabaka test öncesinde suyla yıkanıp iyice kurutulur. 106x106 mm. boyutlarında (çözgü ve atkıya 45o) 3 adet test örneği hazırlanır. Numunenin kenarlarını sağlamlaştırmak için numunenin 4 kenarına 3 mm’ yi aşmayacak şekilde sentetik yapıştırıcı uygulanır. Test örnekleri, 25 gram gri elyaf ile cihaza konarak, 30 dakika 1200 rpm. hızda çalıştırılır ve standart fotoğraflara göre değerlendirme yapılır. 29

Otomotiv Testleri Dikiş Dayanımı Dikiş dayanım testi, oto döşemelik performansında en büyük öneme sahip testlerden biridir. Konvansiyonel tekstil testleri dışında, en-en, boy-boy yönünde hazırlanan test örneklerinin yanı sıra, en-boy yönünde de test örnekleri hazırlanır. Test Şartları: Çene Hızı : 100 mm/dak. Çene Mesafesi : 100 mm Ön Gerilim : 5 N Otomotivde kullanılan Dikiş Özellikleri: 3,2 adım/cm dikiş, 80 tex poliester ilikli iplik, No:110 iğne Standart metotlarda verilen numune hazırlama şekline kesilip dikilen test örneklerinin dikiş kısmı ortaya gelecek şekilde cihaza yerleştirilip yük uygulanır. Dikişlerin koptuğu andaki kuvvet dikiş dayanım sonucu olarak verilir. 30

Otomotiv Testleri Dinamik Dikiş Yorulması Standartta belirtilen şartlarda dikilerek hazırlanan test örnekleri, 3 kg. yük ve 2500 devir altında 60 devir/dakika hızda yorulmaya tabi tutularak, test sonrası dikiş açılma mesafesi ölçülür. Ölçüm mesafesinin yarısı “dinamik dikiş yorulması” değeri olarak belirlenir.

Statik Yük Altında Dikiş Açılması Otomotiv Testleri Statik Yük Altında Dikiş Açılması Test örnekleri, dikişli kısım çenelerin ortasında kalacak şekilde çekme cihazına yerleştirilerek 180 N yük uygulanır. Işıklı sistem yardımıyla kumpas ile dikişlerde meydana gelen açılma miktarı ölçülür. Ölçülen en büyük beş açılma değerinin ortalaması test sonucu olarak verilir.

Otomotiv Testleri İplik Kopma Yorulma Dayanımı 40x180 mm boyutlarında kesilen örme kumaş numunesinin tam ortasına numunenin merkezindeki bir sıra iplik kesilerek delik açılır. 3 kg. yük altında 500 devir süresince yorulma dayanımı cihazında işleme tabi tutulur. Test sonrasında kesilen kısmın genişliği ölçülür. Ölçümler 3 kg. yük altında yapılır ve ölçüm sonuçlarının en büyük değeri test sonucu olarak verilir. 33

Değerlendirme Skalası Otomotiv Testleri Kırışma Dayanımı Test Şartları: Çalışma Hızı : 120 dev/dak Çalışma Yükü : 10 N (1 kgf) Çalışma Devri : 1000 devir Çene Mesafesi : 30 mm Çalışma Mesafesi : 50 mm Numune Boyutları : 25 x 120 mm (Atkı ve çözgü yönünde 2’şer numune) Crease-flex Cihazı Değerlendirme Skalası Test sonrası numunelere ait performansın belirlenmesi, standartlarda verilen değerlendirme tablosuna göre yapılır. (Kumaş kopuşu) 34

Otomotiv Testleri Elastikiyet Otomotiv sektöründe koltuk kılıflarının performansının belirlenmesindeki en önemli testlerden birisi de; kumaşın belirli bir süre belirli bir yük altında gerdirilmesinden sonra kumaşta meydana gelen uzamanın belirlenmesidir. Kumaşta yük uygulandıktan sonra oluşan uzama değeri (elastikiyet) ile yük uygulaması sona erdikten belirli süre sonra (örn; 30 dakika) kumaşta meydana gelen kalıcı uzama değerleri tespit edilmektedir. Uygulanan yük, elastikiyet oranları farklı olduğu için kumaş yapısına bağlı olarak (dokuma veya örme kumaş) değişim göstermektedir. 35

Çekme Basma Cihazında Yük Altında Uzama Otomotiv Testleri Çekme Basma Cihazında Yük Altında Uzama Elastikiyet ölçüm cihazı dışında sabit uzama oranlı mukavemet cihazında da belirli bir yük uygulanarak numunenin uzama %si tespit edilebilmektedir.   Çene mesafesi : 100 mm, Çene Hızı : 10 mm/dak., Numune Boyutları : 50x200 mm (atkı ve çözgü yönünde 5 numune), Ön gerilim : 0,5 N Numunenin 0,5 N ön gerilim altında ilk uzunluğu belirlendikten sonra 10 daN yük uygulanarak uzama %si ve cihazdan çıkartılıp kalıcı uzama %’ leri ölçülmektedir. 36

Oto Döşemeliklerle ilgili Makale Çalışmaları FUNDA GÖKSEL, Şeref GÜÇER, “Oto Döşemelik kumaşlarda Doku Özelliklerinin Aşınma Dayanımına Etkisinin Araştırılması ”, III. International Technical Textiles Congress, 01-02 Aralık 2007, s. 341-349, İstanbul. FUNDA GÖKSEL, Şeref GÜÇER (2008), “Oto Döşemeliklerde Kumaş ve Performans Özellikleri arasındaki ilişkinin Araştırılması konusunda bir çalışma”, ICAMS 2008 2nd International Conference on Advanced Materials and Systems, 23-24 Ekim 2008, Kongre Bildiri Kitabı, s. 46-51, Bükreş/ROMANYA. FUNDA GÖKSEL, AYLİN KAYA, Şeref GÜÇER, “Oto Döşemelik Kumaşların Aşınma Dayanımının Araştırılması”, II. Aachen-Dresden International Textile Conference, 04-05 Aralık 2008, s. 226, Dresden-ALMANYA. FUNDA GÖKSEL, Kenan YILDIRIM, Şeref GÜÇER, “Oto Döşemeliklerin Dikiş Açılma Özellikleri”, III. Aachen-Dresden International Textile Conference, 26-27 Kasım 2009, s. 96, Aachen-ALMANYA. FUNDA GÖKSEL, Nurcan AYDIN, Melek KÖSTEM ve Kenan YILDIRIM, “Oto Döşemelik Kumaşların Aşınma Özellikleri”, XII. International İzmir Textile and Apparel Symposium, 28-30 Ekim 2010, İzmir.

Dinlediğiniz için Teşekkürler.... Otomotiv Tekstilleri Dinlediğiniz için Teşekkürler.... funda.goksel@tubitak.gov.tr TÜBİTAK-BUTAL Gaziakdemir Mah. Merinos Cad. No: 11 16190 Osmangazi/BURSA Tlf: (224) 233 94 40 Fax: (224) 233 94 45