Gıda Sektöründe Global Sorunlar, Sürdürülebilirlik için Stratejiler Prof.Dr. Dilek BOYACIOĞLU İ.T.Ü. Gıda Mühendisliği Bölümü boyaci@itu.edu.tr www.dilekboyacioglu.com

İncelenen 15 sektörün küresel satış büyüklüğüne göre BİRİNCİ Dünya Gıda Sektörü 1 İncelenen 15 sektörün küresel satış büyüklüğüne göre BİRİNCİ Gelişmiş sektörlerde Pazar durağan, ancak Asya Pasifik 2016’ya kadar Batı Avrupa’yı ele geçirecek EuroMonitor, 2012

Dünya Gıda Sektörü TOPLAM AMBALAJLI GIDA PAZARI , 2200 Milyar USD EuroMonitor, 2012

Türkiye Gıda Sektörü TOPLAM AMBALAJLI GIDA PAZARI , 65165,4 M TL EuroMonitor, 2012

Gıda Güvenliği Gıda üreticilerinin güvenli gıda üretme çabaları Dioksin krizi BSE hastalığı “Organik Gıda” aldatmaları Şap hastalığı Sütte MELAMİN krizi At eti skandalı Gıda üreticilerinin güvenli gıda üretme çabaları Yasal otoritelerin gıda zincirini kontrol altında tutma çabaları Gıda hilelerinin gelişerek artması Dünyada yaşanan gıda skandalları ve tüketicilerin güveninin otoritelere sarsılması

Gıda Güvenliği ve Risk İletişimi Sosyoloji – İletişim – Psikoloji gibi disiplinlerin bir araya gelmesi Sosyal Dönüşüm! Gıda ile ilgili risklerin toplum ile iletişimi, gündemi oluşturur.

Medya Risk Algısının Oluşmasında Anahtar Role Sahip Medyanın bir konuyu kapsaması risk algısını artırır. Riski topluma aktarır. Risk hakkında bilgi verir ve yorum yapar. Genel olarak toplumun anlayabileceği lisan kullanır. Bilimsel açıklamaların topluma aktarılmasında bir kanal vazifesi görür. Bazı bilim insanları toplumun eğitilmesinde de role sahip olduğunu ileri sürmektedir.

Tartışmalı konular Tartışmalı Konular: Bilimsel fikir ayrılıkları ve ihtilaflar ; belirsizlikler ! Riskin olduğundan daha yüksek olarak algılanması GIDA İLE İLİŞKİLİ RİSK BİLGİ Bireyler Organizasyonlar Medyanın İlgisi (Hoopla effect) Topluma Aktarma GIDA İLE İLİŞKİLİ RİSK

Riskin daha yüksek algılanması Ayda haber sayısı GDO’ların 97-00 arasında kapsamı Kuş gribi-Türkiye (Sonuç) Google search: 241,000 (Dr. Abbot, Iowa State University) Risk olduğundan daha yüksek olarak algılanabiliyor! Medya seçici davranıyor GDO-Türkiye (Sonuç) Google search: 269,000 Aflatoksin-Türkiye (Sonuç) Google search: 14,200

Uluslararası Gıda Mevzuatı Dünya Ticaret Örgütü Marrakesh Anlaşması ve WTO Kuruluşu (Uruguay Müzakereleri), 1994 Sağlık ve Bitki Sağlığı Kriterler Anlaşması (SPS) Ticarete Teknik Engeller Anlaşması (TBT) Uluslararası ticaretin serbestleştirilmesi ve düzenli işleyişini sağlama

Uluslararası ticarette gıda mevzuatının gücü Çok-uluslu şirketlerin kendi ülkelerinde yatırım yapmasına zorlamak (Örnek:Kakao) Yerel bir ürünle rekabet edecek ithal ürüne yüksek vergi koyabilir. Yerel bir katkı içermeyen (emek, hammadde…) tamamen dışarıda yapılmış bir ürünün ithalini engelleyebilir. Destekler ve vergi indirimleri ile yerel gıda üreticisini, çiftçisini koruyabilir.

Diğer taktikler Ulusal bir standarda uyumsuzluk iddiası - Geleneksel bir ürün Farklı terminoloji kullanımı – Bir ülkedeki ürün isminin diğerinde farklı olması (Dutch Chocolate, Cheddar Cheese, Champagne…) Tarımsal bulaşanların varlığı K.Amerikan dana etine AB yasağı-hormon varlığı Yasaklı işlem yardımcılarının bulunması – Emülsiye ediciler, antioksidanlar, jelleşme ajanları genelde ülkelere göre farklılık gösterebilmekte. Hammaddeler için mikrobiyolojik ölçütlerde daha düşük limitler Haksız rekabet davaları – İşçi hakları, düşük işçi maliyeti, devlet desteği…

Örnek ticari savaşlar Muz ticareti : ABD ve AB (1999) Çikolata (1998) AB’nin muz alımını Güney Amerika ülkelerinden yapmak istememesi, bunun yerine kendi eski sömürgelerinden alma tercihi Çikolata (1998) Kakao üretici ülkeler ve çikolata üretici ülkeler arasındaki çekişme – Kakao üreticilerinin %100 kakao yağından yapılan ürünü çikolata olarak tanımlama talebi Sığır eti AB-ABD; hormon kullanımı Fransa-İngiltere: BSE

Uluslararası Mevzuat Uyumsuzluğu GM gıdaların kontrolü, güvenilirlik değerlendirilmesi ve etiketlenmesi konuları benzerlik göstermektedir. Firmaların uluslar arası ticarette yer alması için ürünlerine birçok ülkede onay almaları gereklidir. Gıda güvenliği tespiti prosedürleri “Eşdeğerlik” prensibine dayanmaktadır. GDO gıda ile geleneksel karşılığı olan ürünün karşılaştırılması işlemidir. Farklılıklar tespit edildiğinde, güvenlik tespiti bu farklılıklara dayanarak yapılır.

Temel Farklılıklar Tolerans düzeyleri ve gıdaların kapsamı Etiketleme için kullanılan terminolojinin net olmaması Etiketleme politikalarının çeşitli kurumlarca belirlenmesi Düzenlemelerin içerdiği gıdaların çeşitliliği İsteğe bağlı etiketleme stratejisi: Kanada, ABD, Arjantin, Hong Kong, Filipinler…. Zorunlu etiketleme stratejisi: AB ve 22 ülke, Türkiye, İngiltere, Japonya, Çin, Güney Kore, Avustralya, Yeni Zelanda, Brezilya, Tayland, Meksika, Suudi Arabistan…. Herhangi bir etiketleme düzenlemesi olmayanlar: Etiyopya, Singapur…

Sağlık beyanlarında uyumsuzluk İLAÇ Kalsiyum osteoprozisi önler Bilimsel kanıtların hazırlanması Ülkeler arasındaki farklılık büyük Mevzuat Değişken İngiltere’de Probiyotik/Antioksidan sağlık iddialarının kalkışı İlaç HASTALIK RİSKİNİ AZALTMA Kalsiyum osteoprozis gelişimi riskini azaltmaya yardımcıdır ZENGİNLEŞTİRİLMİŞ FONKSİYON Kalsiyum kemiklerin güçlenmesine yardımcıdır SAĞLIK KORUMA Kalsiyum kemiklerin sağlığını korumada yardımcıdır BESİN ÖĞESİ FONKSİYONU Kalsiyum kemiklerin normal yapısı için gereklidir. Gıda

Yeni Beslenme Eğilimleri Diyet ve sağlık arasındaki ilişkinin daha net anlaşılması Obezite Diyabet Kalp ve Damar hastalıkları Kanser Gıda sanayinin hedefleri; Sodyumun azaltılması Şekerin azaltılması Doymamış yağ içeriğinin doymuş yağlarla yer değiştirmesi Yağın azaltılması Bilimsel gelişmeler yakından izlenmeli (Sentetik boyalar) Ar-Ge ihtiyaçları çok yüksek – bilimsel gerekçelendirme

Gıda ve Tarımda Sürdürülebilirlik ÇEVRESEL BOYUT Doğal çevre, yenilenebilir kaynaklar EKONOMİK BOYUT İş, Refah, Varlık Sürdürülebilir Ekonomi Sürdürülebilir Gelişme Yöresel Çevre Sosyal Eşitlik SOSYAL BOYUT Toplum

Gıda ve Tarımda Sürdürülebilirlik Dünyanın gelecekte mücadele etmesi gereken konular ; İklim değişikliği, Çevresel dönüşüm Nüfus artışı Herkes sürdürülebilir bir gıda sistemi yaratma çabasının bir parçası olmalıdır: Devletler, İş dünyası Tüketiciler

Dünya Gıda Sektörü ne durumda Sorumlu davranışlar gösteren firmalar Ürünlerin yeniden formülasyonu Ambalaj tasarımlarında minimal yaklaşım Tedarikçi ilişkileri, standartlar oluşturma, tüketiciyi bilgilendirme , kaynakların etkin kullanımı (Su kaynakları)

Adil, sağlıklı ve çevresel olarak sürdürülebilir bir gıda sistemine ulaşmada bariyerler Yetersiz talep Fiyatı daha yüksek ödeyecek tüketici var mı? Sorumluluğu alabilir mi? İş dünyası ve devletler sürdürülebilir gıda tüketimini benimsemesini tüketicilerden bekliyor . Ticari operasyonel zorluklar Kısa dönemli baskılar ile performans değerlendirmeleri / yatırımın uzun dönemli olarak dönüşüne bakış eksikliği Liderlik ve inovasyon! Devlet politikalarında teşvik ve liderlik eksikliği

Pazarın çalışma şekli? Pazarın çalışma şekli değişebilir mi? Ucuz gıda yerine sosyal ve çevresel üretim maliyetini tam olarak yansıtmalı mı? Fiyat artışlarına karşılık her bireyin sağlıklı ve ödeyebileceği bir diyete erişmesi için önlemler alınmalı Yeni iş modelleri Geliştirilmeli Kısa dönemli kara odaklanmaları için baskı yapma Yatırımcıların uzun dönem çevresel konuları daha çok hesaba katması sağlanmalı Devletlerin sürdürülebilir gıda kaynağını teşvik etmesi Yönlendirici rol alması : gelişme gösterecek iş ve topluma izin verme

İklim Değişikliği İKLİM DEĞİŞİMİ Sıcaklık, Yağış Yeryüzü Etmenleri İnsan Etmenleri İKLİM DEĞİŞİMİ Sıcaklık, Yağış Deniz su düzeyi , Aşırı olaylar Ekosistem, Su kaynakları, Gıda Güvencesi, Yerleşimler/Toplum, İnsan Sağlığı ETKİ VE DUYARLILIK Yönetim, Okur Yazarlık, Sağlık, Eşitlik, Sosyokültürel tercihler, Üretim/Tüketim modelleri, Nüfus, Ticaret, Teknoloji SOSYOEKONOMİK GELİŞME İKLİMİ DEĞİŞTİREN ETMENLER (Konsantrasyon ve Emisyon) Sera Gazları, Aerosoller

Sera Gazları Emisyonu

İklim Değişikliği IPCC tahminleri; Küresel olarak ılık gün ve gece sayısında artış, soğuk gün ve gece sayısında azalma Pek çok bölgede yoğun yağış miktarında artma Kıyı bölgelerde deniz suyu seviyesinde artma

Kuraklık Önemli tarım alanlarında bölgesel değişim tahminleri Kuru Gün Toprak Nemi Önemli tarım alanlarında bölgesel değişim tahminleri

İklim Değişikliği Sıcaklıktaki artış ve yağış miktarındaki değişim, mahsul verimi üzerine etkili Pirinç, buğday, mısır, soya, patates - %10-50 azalma tahminleri 2030’a kadar Afrika ve Kuzey Amerika kıtalarında 2oC sıcaklık artış tahmini; yağış miktarında %10 artma ve %10 azalma Örneğin Kanada ve Rusya gibi ülkelerdeki bazı mahsullerde büyüme mevsiminde daha yüksek sıcaklıklar ile büyümede hızlanma ve verim düşüklüğü

İklim Değişikliği Ozon tabakasındaki azalma ve verime etkisi Ozon tabakasındaki %1 azalma, yeryüzüne gelen UV radyasyonunda %2’lik artışa karşılık gelir. 300 tür bitkinin 2/3’ü UV radyasyonuna duyarlı. Ozon tabakasında %25’lik azalma, soya verimini %20 azaltabilir. Bu türler bitki hastalıklarına da duyarlı hale gelmektedir. Bu da aynı zamanda verim kaybı anlamındadır.

İklim Değişikliği Gıda mahsulleri iklim değişimine duyarlı olduğu için toprak sıcaklığı ve nem düzeyi ve aynı zamanda yararlı organizma ve hayvanlarında canlılığını belirleyecektir. Sıcaklık artışı ile birlikte pest miktarında artış tahmini. Pest kontrol sistemlerinin etkinleştirilmesi gereğinin artması Toksijenik küf ve mikotoksin bulaşması tehlikesinin büyümesi?

İklim Değişikliği Periyodik olarak aşırı yağış ve kuraklık suyun varlığını ve mikrobiyolojik kalitesini etkileyebilir. Eğer deniz su seviyesi tahmin edildiği gibi artarsa, tarımda kullanılacak su olumsuz etkilenir. Kontaminasyon ile küresel taze su kaynaklarının azalması önemli bir tehdittir. Yetersiz hijyen koşulları sonucunda güvenli gıdaya erişmede güçlük söz konusu olacaktır. Küresel sıcaklık yükselmesi su kaynaklarında buharlaşmaya yol açarak azalmasına yol açacaktır.

Gıda Fiyatları 2002-06 yılları arasında artış (FAO); Mısır %30, Buğday %20 Soya yağı %18 , Şeker %80 Global Monitoring Report 2012, World Bank

Gıda Fiyatları İklim etkileri (Kuraklık, Sel…) Yem fiyatları Gübre fiyatları Taşımacılık maliyeti (Enerji maliyeti) Biyo-yakıt olarak mahsullerin kullanımı Çok sayıda gelişmekte olan ülkede uzun dönemli büyümenin kaynağa bağlı yapısı nedeniyle petrol ve gübre fiyatlarının artmasına yol açması Özellikle buğday ve pirince son 20 yıldır yatırım yapılmaması nedeniyle verim artışlarının da az oluşu Ürün borsalarına talebin artışı ve spekülasyonlara açık oluşu İhracatı önleyen ve devlet eli ile alımları teşvik eden ticari politikaların, üreticilerin kaynaklarını saklamasına, ticaret yapanların stoklarını artırmasına ve tüketicilerin de panik satın almalar yapmasına teşvik etmesi

Nüfus Artışı Son 20 yılda Dünya nüfusu ortalama %1.8 oranında hızla artmaktadır. 1970 yılında 3.6 milyardan 2010’da 7 milyar nüfusa Ortalama nüfus artış hızı 1980-2000 yılları arasındaki %1.7 orandan 2040-2060 yıllarında %0.5 oranına düşmesi tahminlenmektedir. 2060’da 10.6 milyar nüfus 2060’da bu nüfusun %86’sının gelişmekte olan ülkelerde İthalata bağımlılığın artışı Gıda güvencesi problemlerinin artışı

Sonuç Gıda güvenliği alanındaki tüm gelişmeler yakından izlenmeli, bilimsel kanıtlar ve gerekçeler geliştirilmeli Sağlık ve diyet ilişkisi gıda sanayinin geliştireceği ürünler ve kullanacağı teknolojiler için yol gösterici olmalı ve bilimsel kanıtlar geliştirilmeli Küresel anlamda gıda mevzuatında tek lisan uyumu için FAO/ WHO/OECD/WTO gibi kurumlar önderlik etmeli ve sürdürülebilirlik üzerine kurulu olarak mevzuatı revize edilmeli

Sonuç Gıda üreticileri sürdürülebilirlik temelli olarak yeni teknolojileri hızla adapte edebilmeli ve kaynaklardan en etkin şekilde yararlanma stratejileri geliştirmeli Yeni teknolojilerin değerlendirilmesinde sürdürülebilirlik öncelikli olarak mevzuat geliştirilmeli ve sanayi teşvik edilmeli İklim değişikliğinin bölgesel farklılıklarını inceleyecek bilimsel çalışmalar planlanmalı ve mahsullerin üzerine etkileri tahminlenerek çeşitler geliştirilmeli