KALKINMA EKONOMİSİNİN TEMELLERİ 1. Bölüm KALKINMA EKONOMİSİNİN TEMELLERİ
1.1 Refah Kavramı İnsanlık Gelişme Endeksi (Birleşmiş Milletler) Refah sadece kişi başına gelirle ölçülemez: Suudi Arabistan ve Rusya doğal kaynaklara dayalı zenginlik ama kalkınmışlık değildir. İGE: ömür beklentisi, eğitim, kişi başına gelir Şekil 1.1: Güney Afrika Cum., TR, Şili de İGE ile k.b. gelirin karşılaştırılması. Tablo 1.2: en yaşanabilir ülkeler: Norveç, İzlanda, Luxemburg, Kanada, vs.
1.1 Refah Kavramı İnsanlık Gelişme Endeksi Tablo 1.3: en az yaşanabilir ülkeler: Nijer, Sierra Leone, Burkina Faso, Mali, Chad, vb.. Norveç ve Nijer in karşılaştırılması: Ömür beklentisi yaşı: 79,4 ve 42,1 Okuma yazma oranı: %100 ve %18 K.b. milli gelir (s.g.p. ye göre): 40.000 USD ve 900 USD.
1.1 Refah Kavramı Genişletilmiş İGE: Hayat kalitesi endeksi (Economist .Int.Unit 2005) Tablo 1.5 K.b. gelir, Ömür beklentisi, siyasi istikrar ve guvenlik endeksi, boşanma oranı, ibadethane, sendika gibi sosyal kurumlara katılım denizden yukseklik, sıcaklık işsizlik oranı siyasi ve sivil ozgurluk endeksi kadın ve erkek kazanç oranı
1.1 Refah Kavramı Gelir Dagılımındaki Adalet: Gelir dagılımı bozuk olan ülkelerin kalkınması yavaşlar. Orta sınıf olmazsa talep gelişmez. (Latin Amerika) Gini katsayısı: En iyi:0, en kötü:1. Tablo 1.6 ülkelerin karşılaştırılması. TR Latin Amerikadan iyi ama Avrupa dan kötü, ABD ile aynı. TR de gelir dagılımı nasıl degişti? 1963-2003 arası yavaş bir iyileşme var.
1.1 Refah Kavramı TR de gelir dagılımı nasil degisti? Deniz Gökçe: “TÜSİAD`ın S.Gürsel, H.Levent ve R.Selim adlı akademisyenlere hazırlattığı 2000 tarihli bireysel gelir dağılımı ve yoksulluk araştırmasının 34`üncü sayfası” http://www.tumgazeteler.com/?a=677512 En düşük %20 İkinci %20 Üçüncü %20 Dördüncü %20 Beşinci %20 GİNİ Katsayısı 1963 4.5 8.5 11.5 18.5 57.0 0.55 1968 3.0 7.0 10.0 20.0 60.0 0.56 1973 3.5 8.0 12.5 19.5 56.5 0.51 1978 2.9 7.4 13.0 22.1 54.7 0.51 1983 2.7 7.0 12.6 21.9 55.8 0.52 1986 3.9 8.4 12.6 19.2 55.9 0.50 1987 5.2 9.6 14.1 21.2 49.9 0.43 1994 4.9 8.6 12.6 19.0 54.9 0.49 2002 5.2 9.7 14.0 20.8 50.2 0.44 2003 5.5 10.0 14.4 20.9 49.3 0.43
Türkiye de Gelir Dağılımı
1.2 Kalkınmayı Belirleyen Unsurlar Görecelilik ve sektörlerin GSMH ye katkısı Nüfusun tarımda çalışan oranı düşük gelirli ülkelerde %35, yüksek gelirli ülkelerde %4. (Şekil 1.2) TR de %32,6. Hizmetlerde çalışan oranı yüksek gelirli ülkelerde %61, düşük gelirlide %41. İmalat sanayiinde çalışan oranı yüksek gelirde %30, düşük gelirde %24. Kalkınma sürecinde tarımın katkısı azalır, hizmetlerin katkısı artar.
1.2 Kalkınmayı Belirleyen Unsurlar Teknolojik gelişme Tarımın gelire katkısını azaltır. Her alanda verimliliği arttırır. Uzun vadede k.b. gelirin “sürdürülebilir büyümesini” sağlar. Teknoloji geri ise emek-yoğun üretim yapılır. Emek-yoğun piyasada işgücü rekabeti fazla olduğundan ücretler düşer. Nasıl ölçülür? Ar&ge harcamaları / GSMH: Şekil 1.3 Ar&ge araştırmacı sayısı / milyon kişi: Şekil 1.4 Patent başvurusu sayısı / yıl. (Kepenek ve Yenturk pp. 613) İnternet kullanıcısı sayısı / 1000 kişi. (Kepenek ve Yenturk pp. 612)
1.3 Ekonomik Politikalar Weber (2001) gibi bazı yazarlar “Beyaz Protestan Ahlakı” nın kuzey Avrupayı kalkındırdığını savunur. Ama dünyanın diğer kültür, din, dil, etnisite ye sahip ülkeleri de kalkınmıştır: Katolik Avrupa, Güneydoğu Asya, vs. Doğru ekonomik politikalar uygulanırsa kültürün kalkınmada olumsuz etkisi yoktur.
1.3 Ekonomik Politikalar Doğru ekonomik politikalar nedir? Fiziksel ve insan sermayesinin oluşturulması Serbest piyasa kurumlarının hayata geçirilmesi Gelir dağılımının düzeltilmesi Dış ticaretin arttırılması Devletin ekonomiye aktif & stratejik müdahelesi
1.3 Ekonomik Politikalar Zenginleşme ile kalkınma farklıdır (Sala-i Martin ve Subramanian 2003): Doğal kaynaklara dayalı zenginleşme rant yaratıp rüşveti arttırır. Kanun üstünlüğü ve kurumsallaşmayı engeller. Gelir dengesizliğini arttırır. Teknoloji ve beşeri sermaye yatırımlarını köreltir.
1.3 Ekonomik Politikalar Fiziksel ve insan sermayesi oluşturma Fiziksel sermaye: ara ve sermaye malları üretimini arttırma. Çimento yerine hazır beton, her alanda otomasyonu arttırma, çok kafalı tekstil makineleri. (üretim fazlasıİşsizlik sorunu.) Ölçütü: yatırım malları fiyatı: Tablo 1.7 OECD ve Afrika. İnsan sermayesi: eğitim ve sağlık yatırımları. Ölçütü: beklenen ömür süresi, ilköğretime kayıt yüzdesi, bulaşıcı hastalıklar endeksi. Amaç: İşçi başına üretimi (produktivite) arttırma.
1.3 Ekonomik Politikalar Serbest piyasa kurumlarının hayata geçirilmesi Uzmanlaşma ve işbölümü sanayi devrimi sonrası kalkınmanın temelidir (Adam Smith “çivi fabrikası”). Herkes kendi göreceli üstün olduğu konuda üretim yapar ve diğer ihtiyaçlarını satın alır.
1.3 Ekonomik Politikalar Serbest piyasanın çalışması için gerekli olan şartlar: Piyasanın yeterince geniş olması gerekir: şehirleşme. Artı üretimimi satacak ve ihtiyaçlarımı satın alacak kadar. Optimum ülke ölçeği ve AB? Hukukun üstünlüğü yoksa piyasa oluşmaz (Sachs 2005). Keyfi uygulamalar olmamalı. Kurumsallaşma: oyunun kuralları çok açık, basit, belli ve kolay olmalı ve uymayanları cezalandırmanın maliyeti düşük olmalı. Oyuncular açısından kuralları çiğnemenin getirisi, cezanın acısından küçük olmalı. Örn: vergiler düşük olmalı ama vergi ödememenin cezası çok yüksek olmalı (Al Capone). Turkiye de nasil?
1.3 Ekonomik Politikalar Serbest piyasa (SP) sadece fiyatların serbest olması değildir. 5 destekleyici kurum gerek: Mülkiyet haklarının sağlam olması. Mafyanın yokedilmesi. Örn: Rusya’da kanun dışı güçler, beylik pazarında limon ya da Taksim de oyuncak satmak kolay mi? Eksiksiz bilgilendirme, seffaflik, düzenleme, denetleme, gözetleme kurumları. BDDK, 1997-8 Asya krizi. Politikadan bağımsız, tarafsiz düzenleyici kurumların olması. TCMB, YÖK, Anayasa Mah., Yargıtay, vb. Kimin neden sorumlu ve yetkili olduğu belli mi? Hesap verilebilirlik.
1.3 Ekonomik Politikalar S.P. Destekleyici kurumlar (devam) Sosyal sigorta, işsizlik sigortası, mevduat sigortası kurumları işlemeli. ABD de sosyal sigorta sistemi başlaması. Japonya da hayat boyu iş güvencesi. Sosyal barışı arttırma: etnik, dini, ideolojik çatışmayı azaltma. Katılımcı demokrasi, sivil toplum kuruluşları, anadilde eğitim-yayın, azınlıkların temsili, bağımsız yargı, sosyal yardımın teşviki. AMAÇ: Kazananların kazancı sınırlandırılmalı, kaybedenlerin kaybı azaltılmalı.
1.3 Ekonomik Politikalar Kurumsallaşma sağlanamamışsa: Kişiler uzun vadeli yatırım yapmazlar birikimlerinin gaspedileceği korkusuyla. Kısa vadeli yatırımlar da kırılganlığı arttırır. (Örn: hükümetin “nerden buldun” yasasını kaldırması sermayeyi çeker mi?) Kanunlar ne sıklıkla değişiyor? Uygulanıyor mu? Kurumların başkanları her hükümet geldiğinde değişiyor mu? Güvensizlik, belirsizlik artar, istikrar kaybolur.
1.3 Ekonomik Politikalar: Kalkınma Stratejileri ve Devletin Rolü İthal ikameci politikalar: İç (yerli) talebe dayanan üretim yapılanması. Dış ticarete kapalı, gümrük vergileriyle korunan sanayi: “emekleyen endüstri tezi”: Belli bir ölçeği yakalayana dek sanayi korunmalı çünkü maliyetler ölçek artınca düşecektir. Ölçeğe göre artan getiri varsayımı. Büyüme sınırlı çünkü: yerli talep sınırlı, Rekabet yok, kalite sınırlı Devlet bazı sektörleri seçip yatırım yapar ama...
1.3 Ekonomik Politikalar: Kalkınma Stratejileri ve Devletin Rolü İhracata dayalı büyüme: (GD Asya) Global talebe dayanır Rekabeti ve kaliteyi arttırır Devletin ihracatçıyı teşviki gerekir: ucuz kredi, ucuz hammadde, ucuz enerji, yatırım malı ithalatına destek, vb. Dış talebe ve döviz kuruna hassasiyet artar.
1.4 Devletin Rolü Ekonomik politika-strateji belirleme & uygulama İthal ikameci politika uygulanmalı ama geçici olarak. Güneydoğu Asya da geleneksel sanayiler dışa açılır (serbestleştirilir), modern sanayiler korunur. Belli ölçeğe ulaşınca modern sanayiler de dışa açılır. II. Dünya Savaşı sonrası Afrika ve G.D. Asya aynı gelir seviyesindeydi. 50 yılda G.D. Asya sınıf atladı. Afrika, Ortadoğu ve Latin Amerika yapamadı çünkü devlet kurumları elitlerin kontrolünde. (sivil toplum ve demokrasi zayıf).
1.4 Devletin Rolü Koordinasyonu sağlama: Ekonominin beşeri sermaye ihtiyaçları, üniversitelerle bilgi akışını sağlama, nükleer mühendisi, ziraat mühendisi ne yapar? Teknik ara eleman sıkıntısı, herkes üniversite bitirmeli mi? Bölgesel dengesizlikler: bazı bölgelerde kadro açık, bazı bölgelerde fazla. Maaş teşviki yeterli mi? Yatırım teşviki işe yarıyor mu? Çiftçi teşviklerinin gerçekten tarıma faydası var mı? Teşvik suistimali önleniyor mu?