ABD Dış Politikası Yaklaşımları Doç. Dr. Atilla SANDIKLI

AMAÇLAR Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Devlet, kültür ve dış politika arasındaki ilişkiyi tanımlayabilecek, ABD dış politikasının kültürel temellerini analiz edebilecek, ABD dış politikası ilkelerini ve ikilemlerini açıklayabilecek, ABD dış politikası teorilerini değerlendirebilecek bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz.

ANAHTAR KAVRAMLAR İnşacılık (Konstrüktivizm) Amerikan Özgüveni Amerikan İstisnacılığı (American Exceptionalizm) Amerikan Liberalizmi Püritenizm Kutsal Misyon (Manifest Destiny) Evanjelizm Amerikan Jeopolitiği Tarihi düşmanlık Yokluğu (Ahistoricism) Demokratik Barış Teorisi

ANAHTAR KAVRAMLAR Yalnızcılık-Yayılmacılık/Angajman İkilemi Moralizm - Çıkarcılık İkilemi Pragmatizm - Tutarlılık İkilemi Çoktaraflılık – Tektaraflılık İkilemi Özgürlük Savunuculuğu - Statükoculuk – Emperyalizm İkilemleri Realizm İdealizm Liberalizm Tarihin Sonu Medeniyetler Çatışması Yeni Muhafazakârlık Önleyici Darbe/Savaş

ANAHTAR KAVRAMLAR Püritenizm: 16.-17. Yüzyıllarda İngiltere’de Kraliçe Elizabeth’in Kilise reformuna karşı çıkan bir Protestanlık koludur. Dini ibadet ve düşüncenin ‘saf olmasını’, yani Kilise şekilselciliği yerine bireysel özcülüğe önem verilmesini savunur.

ANAHTAR KAVRAMLAR Kilise’yi ve onu kontrol eden kraliçe veya kralı eleştirmişlerdir. Bu muhalefetleri nedeniyle Püriten Hıristiyanlar İngiltere’de baskı görmüş ve cezalandırılmışlardır.

ANAHTAR KAVRAMLAR Bu baskıdan kaçan Püritenler, Amerika’ya göç etmişler ve ABD’nin kuruluş sürecinde önemli bir rol oynamışlardır. Püritenizm, ayrıca dindarların ekonomik faaliyete önem vermesini önerir ve kâr-zenginlik ile dini bağdaştırır. Bu yönüyle Amerikan kapitalizminin ve liberalizminin doğuşunda etkili olmuştur.

ANAHTAR KAVRAMLAR Evanjelizm: İsa-Mesih inancı ve İncil’in, yani Hıristiyanlığın, Hıristiyan olmayanlara ve özellikle tüm dünyaya yayılması gerektiğine inanan ve bu amaçla faaliyetler yapan bir Protestanlık mezhebidir.

ANAHTAR KAVRAMLAR Dolayısıyla Evanjelizm’de misyonerlik çok önemlidir. Bu nedenle Evanjelikler, Hıristiyanlığın yayılması için çok değişik yöntemler ve araçlar kullanırlar.

ANAHTAR KAVRAMLAR Son dönemde en çok kullandıkları araçlar arasında medya kanalları (uydulardaki televizyonlar, Internet, kitaplar, çok geniş katılımlı konferanslar, vb.) yer almaktadır.

ANAHTAR KAVRAMLAR Bu mücadelenin nasıl yapılacağı ve özellikle savaş yönteminin kullanılıp kullanılmayacağı ise tartışmalıdır. Demokrasiyi yaymak için savaş yöntemi kullanmak teorinin özüne aykırıdır çünkü bu yöntem ‘barışı’ değil ‘savaşı’ yaygınlaştırır.

ANAHTAR KAVRAMLAR Önleyici Darbe/Savaş: Bush Doktrini olarak da bilinen bu stratejiye göre, ABD, kendine potansiyel tehdit olarak gördüğü bir ülkeden gelebilecek potansiyel bir tehlikeyi önlemek için henüz saldırı olmadan önce tehdit oluşturan ülkeye önleyici saldırıda bulunabilecek ya da savaş açabilecektir. ABD, Irak’ı bu anlayışa dayanarak işgal etti.

Devlet, kültür ve dış politika arasındaki ilişki Devletlerin dış politikalarının nasıl ve niçin oluştuğu konusunda geniş bir literatür ve derin bir tartışma vardır. İnşacı (Konstrüktivist) teori bu tartışmaya, dış politika oluşumunda sosyal ve kültürel değerler ile liderlerin kimlikleri ve fikirlerinin de etkisinin ve rolünün olduğunu iddia ederek katkı yaptı.

Devlet, kültür ve dış politika arasındaki ilişki Dış politikanın oluşumunda ilgili devletin içinde bulunduğu ulusal ve uluslararası sosyal ve kültürel çevrenin önemli bir rolü vardır. Dolayısıyla dış politika bir sosyal ve kültürel inşa süreci olup ilgili karar alıcıların ait oldukları sosyal kimliklerin ve sahip oldukları fikirlerin etkisi altında oluşur veya belirlenir.

ABD dış politikasının kültürel temelleri ABD’nin kuruluş ve gelişim özellikleri nedeniyle, ABD dış politikası Avrupa modernizminin ve tecrübesinin uzantısı olan bir dizi sosyal ve kültürel değerlerler üzerine inşa edilmiştir.

ABD dış politikasının kültürel temelleri Bu temeller arasında en önemlileri Avrupa Aydınlanması, liberalizmi ve Püritenliği olup bunlara Amerika’ya özgü jeopolitik, siyasal, anayasal ve (dinî ve siyasi anlamda) misyonerlik ruhu eklenince ortaya yeni bir ülke ve dış politika anlayışı çıkmıştır.

ABD dış politikasının kültürel temelleri Bu anlayışın en belirgin özellikleri özgüven, Amerikan istisnacılığı, Kutsal Misyon ve dünyayı kendi değerleriyle şekillendirme ve yönlendirme hedefidir. Dolayısıyla, somut olarak, ABD dış politikası kendine özgü demokrasi, özgürlük, piyasa ekonomisi gibi değerleri yaymaya çalışırken aynı zamanda diğerleri üzerinde hegemonya, baskı ve hatta emperyalizm uygulamaktadır.

ABD dış politikası ilkeleri ve ikilemleri ABD’nin çıkarlarını gerçekleştirmek için oluşturduğu dış politika belirli ilkeler çerçevesinde yürütülür ki böylece hedefler gerçekleşmiş olsun. Ancak ABD dış politikasına kılavuzluk eden birden fazla ilke vardır. Kısmen ABD tecrübesinden kısmen de ABD değerlerinden gelişen bu ilkeler, özü itibarıyla birbiriyle çelişki içindedir.

ABD dış politikası ilkeleri ve ikilemleri Bu çelişki ABD için ikilemler oluşturmaktadır. Bunlardan en önemlileri şunlardır: Yalnızcılık-Yayılmacılık/Angajman ikilemi, Moralizm-Çıkarcılık ikilemi, Pragmatizm-Tutarlılık ikilemi, Çok taraflılık – Tek taraflılık İkilemi Özgürlük Savunuculuğu-Statükoculuk-Emperyalizm ikilemleri

ABD dış politikası ilkeleri ve ikilemleri ABD dış politikası bu ikilemler arası diyalektik üzerinden oluşmakta ve uygulanmaktadır. Bazen yalın olarak biri, bazen birden fazlası aynı zamanda karma olarak uygulanabilmektedir.

ABD dış politikasının dayandığı ABD dış politikasının dayandığı genel çerçeveler ya da teorik zeminler vardır. ABD’nin dünyaya bakışını ve diğer ülkelere dönük tutumunun niteliğini belirleyen teorilerden dördü çok etkili olmuştur. Realizm, İdealizm, Liberalizm ve Yeni Muhafazakârlık.

ABD dış politikasının dayandığı Realizm, özü itibarıyla devlet, çıkar ve güç gibi olguların önceliği ve önemi üzerine bir dış politika tavsiye ettiği için Realist ABD dış politikası da, diğer ülkelerle ilişkilerini bu çerçevede yürütmüştür. Özellikle Hans J. Morgenthau’nun Siyasal Realizm ilkelerinde belirtilen maddeler, ABD dış politikasına önemli ölçüde şekil vermiştir.

ABD dış politikasının dayandığı Buna göre, ABD’nin Sovyetler Birliği ile ilişkileri, uluslararası örgütlere ve hukuka yaklaşımı, bölgesel ve global gelişmelere katılımı hep ABD çıkarlarını geliştirmek, gücünü artırmak ve etki alanını yaymak amacıyla gerçekleşmiştir. ABD bu süreçte gerektiğinde Makyavelci yani ‘Hedefe varmak için her yol mübahtır.’ anlayışını benimsemiştir.

Kültürün, dış politika oluşumunda ve görünümünde niçin önemli ve etkili olduğunu başka örneklerle açıklayınız. Devletlerin dış politika oluşumunda sosyal ve kültürel değerlerin etkili olduğunu vurguladıktan sonra bunu ABD dış politikası örneğinde inceledik. Bu incelemede Amerikalıların Avrupa tecrübesi ve değerleri ile kendilerinin geliştirdiği özelliklerin, ABD dış politikasına şekil verdiğini belirttik.

Kültürün, dış politika oluşumunda ve görünümünde niçin önemli ve etkili olduğunu başka örneklerle açıklayınız. Dolayısıyla, ABD kültürü ABD dış politikasının oluşumunda çok belirleyici bir faktördür. Bu durum aslında tüm devletler ve dış politikalar için de geçerlidir. Başka bir örnek olarak Türkiye’nin dış politikasının oluşumunda Türkiye kültürünü verebiliriz.

Kültürün, dış politika oluşumunda ve görünümünde niçin önemli ve etkili olduğunu başka örneklerle açıklayınız. Türk dış politikası, Türkiye’nin tarihi, dini, sosyal, kültürel ve geleneksel anlayışları ile değerlerin etkisi altında oluşur. Türkiye’nin Osmanlı geçmişinden gelen özellikleri, Sünni İslam anlayışından kaynaklanan yaklaşımı, sosyal ve geleneksel dayanışmacılığı modernleşme ve Batılılaşma sürecinden kazandığı ilerlemecilik ve modern ulus-devlet siyaseti, Türkiye’nin uluslararası politikadaki konumunu ve davranışlarını etkilemektedir.

Kültürün, dış politika oluşumunda ve görünümünde niçin önemli ve etkili olduğunu başka örneklerle açıklayınız. Tabii ki bu kadar çok ve farklı kültürel özelliğin hepsi aynı anda öne çıkmamakta, aynen ABD dış politika örneğinde olduğu gibi farklı zamanlarda farklı kültürel öğeler şeklinde rol oynamaktadır. Ama genel olarak bunların hepsinin bazen uyumlu bazen uyumsuz bir şekilde sentez olarak Türk dış politikasını sürekli etkilediğini söyleyebiliriz.

Amerikan kültürünün unsurları arasında ABD dış politikasına yansıyan en önemli unsurun hangisi olduğunu düşünüyorsunuz? Neden? Elbette ki unsurların hepsi de çok önemlidir; farklı teoriler veya anlayışlar farklı bir unsuru öne çıkarabilir. Kimileri ABD’nin liberal karakterini, kimileri de jeopolitiğinin avantajlarını öne çıkarabilir.

Amerikan kültürünün unsurları arasında ABD dış politikasına yansıyan en önemli unsurun hangisi olduğunu düşünüyorsunuz? Neden? Bu unsurların en önemlileri, büyük oranda psikolojik yönü olan ve birbirini besleyen özgüven ve Amerikan istisnacılığıdır. Zira bu iki faktör Amerikalılara hem kendi ayakları üzerinde durabilecekleri konusunda psikolojik bir direnç kazandırmış hem de kendilerinin diğer ülkelerden veya dünyanın geri kalan kısmından daha üstün olduklarına inanmalarını sağlamıştır.

Amerikan kültürünün unsurları arasında ABD dış politikasına yansıyan en önemli unsurun hangisi olduğunu düşünüyorsunuz? Neden? Böylece oluşan üstünlük psikolojisi, birbirini besleyen başarıları elde etmelerine yardımcı olmuştur. 13 koloni iken, dayanışmaları sayesinde bağımsızlık savaşını kazanmaları, özgürlük ve işbirliği dengesini sağlayan yeni bir Anayasa yaparak birliklerini güçlendirmeleri ve hızla ekonomik, askerî ve dış politika başarılarına imza atmaları, Amerikalıların özgüven ve ayrıcalık duygusunu artırmıştır.

Amerikan kültürünün unsurları arasında ABD dış politikasına yansıyan en önemli unsurun hangisi olduğunu düşünüyorsunuz? Neden? Özgüven ve Amerikan istisnacılığı ABD’nin uluslararası ilişkilere daha çok katılmasına ve dünya düzenine şekil vermeye cesaret etmesine katkı yapmıştır.

Kısaca belirtmek gerekirse, olumludur. ABD dış politikasına kılavuzluk eden ilkelerin değişkenlik ve hatta çelişkiler göstermesinin Amerikan çıkarlarına etkisi nedir? Kısaca belirtmek gerekirse, olumludur. Zira ABD dış politikası, bu ilkelerinden zamanın ve şartların özelliğine göre esnek bir şekilde yararlanabilmektedir.

ABD dış politikasına kılavuzluk eden ilkelerin değişkenlik ve hatta çelişkiler göstermesinin Amerikan çıkarlarına etkisi nedir? Kendisinin ve/veya uluslararası sistemin içinde bulunduğu zorluklarla karşılaştığında daha mutedil, dengeli, düşük düzeyli bir dış politika tercih etmekte, rahatlama ile karşılaştığında ise daha aktif, etkileyici ve üst düzeyli bir dış politika izlemektedir.

ABD dış politikasına kılavuzluk eden ilkelerin değişkenlik ve hatta çelişkiler göstermesinin Amerikan çıkarlarına etkisi nedir? Böylece, uluslararası sorunlardan kendini koruyarak veya uluslararası imkanlardan yararlanarak gücünü, çıkarlarını ve konumunu geliştirebilmiştir. Dolayısıyla, ABD’nin çok sayıda ve birbiriyle çelişen ilkelerinin olması, ABD dış politikasına hareket ve manevra alanını genişletici bir katkı yapmıştır.

ABD dış politikasına kılavuzluk eden ilkelerin değişkenlik ve hatta çelişkiler göstermesinin Amerikan çıkarlarına etkisi nedir? Bu da ABD’nin dünya politikasında daha etkili olmasına yardımcı olmuştur. ABD dış politika başarıları sadece ilkelerle sınırlanamaz ama ilkeler dış politikanın oluşum ve uygulanmasına kılavuzluk etmektedir.

Başkan George W. Bush ve yeni muhafazakârların hangi nedenlerle Realist veya İdealist olarak kabul edilemeyeceğini açıklayınız. Başkan George W.Bush’u ve Yeni Muhafazakârları, liberal veya realist kategori içine dahil etmek mümkün değildir. Bush ve Yeni Muhafazakârlar, liberal ve realist teorinin argümanlarına veya varsayımlarına uygun özellikler taşımaktadırlar.

Başkan George W. Bush ve yeni muhafazakârların hangi nedenlerle Realist veya İdealist olarak kabul edilemeyeceğini açıklayınız. Örneğin demokrasi, insan hakları ve piyasa ekonomisi gibi değerleri savundukları için liberal; çıkar, güç, askeri kapasite ve hegemonya gibi kavramları kullandıkları için realist görünürler.

Başkan George W. Bush ve yeni muhafazakârların hangi nedenlerle Realist veya İdealist olarak kabul edilemeyeceğini açıklayınız. Hatta bu iki ekolün retoriğini güçlü ve yaygın bir şekilde kullanırlar. Ancak Bush ve Yeni Muhafazakarlar, ne tam liberal ne de tam realisttirler.

Başkan George W. Bush ve yeni muhafazakârların hangi nedenlerle Realist veya İdealist olarak kabul edilemeyeceğini açıklayınız. Liberal olarak kabul edilemezler; çünkü uluslararası işbirliğini ve konsensüsü, uluslararası örgütlerin ve hukukun rolünü, barışın ve insani değerlerin önemini göz ardı ve hatta reddederler. Daha önemlisi, özgürlük, demokrasi, insan hakları ve piyasa ekonomisi gibi değerleri, ABD’nin emperyal güç çıkarlarını artırmak amacıyla kullanmaları, liberal değerlere olan saygıyı da sarsmıştır.

Yani liberalizme zarar vermişlerdir. Başkan George W. Bush ve yeni muhafazakârların hangi nedenlerle Realist veya İdealist olarak kabul edilemeyeceğini açıklayınız. Yani liberalizme zarar vermişlerdir. Diğer yandan, realist olarak da kabul edilemezler çünkü başka ülkelerde rejim değiştirmek, içişlerine müdahale etmek ve devletlerin içişlerini düzenleyerek uluslararası ilişkilere şekil vermeye çalışmak, Realist okulun argümanlarına ve ilkelerine uygun değildir.

Bu ise hiçbir şekilde ABD’nin çıkarlarına uygun değildir. Başkan George W. Bush ve yeni muhafazakârların hangi nedenlerle Realist veya İdealist olarak kabul edilemeyeceğini açıklayınız. Ayrıca bir devletin, tabii ki ABD’nin, bu tür bir politika uygulaması, ABD’yi ideolojik maceralara itmiş, zora sokmuş, ABD’nin çıkarlarını ve gücünü riske atmıştır. Bu ise hiçbir şekilde ABD’nin çıkarlarına uygun değildir.

Başkan George W. Bush ve yeni muhafazakârların hangi nedenlerle Realist veya İdealist olarak kabul edilemeyeceğini açıklayınız. Sonuç olarak, Bush ve Yeni Muhafazakârları, sadece liberal veya realist değil, ancak liberal ve realist okulların değerlerinden oluşan ‘eklektik bir ekol’ olduğu iddia edilebilir.

ABD DIŞ POLİTİKASI IV. ÜNİTE Doç. Dr. Atilla SANDIKLI